Một số quy định của pháp luật hiện hành về dẫn độ

Trong xu thế toàn cầu hóa, các quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt với nhiều vấn đề cấp bách như ô nhiễm môi trường sinh thái, cạn kiệt tài nguyên, và đặc biệt là sự gia tăng của tình hình tội phạm có tính chất xuyên quốc gia. Tội phạm công nghệ cao; mua bán, vận chuyển ma túy; mua bán người, ngày càng gia tăng ở nhiều nước và gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Bởi vậy mà tương trợ tư pháp là đòi hỏi tất yếu, khách quan của sự phát triển ngày càng mạnh mẽ về nhiều mặt trong quan hệ giữa các quốc gia Một trong những hoạt động nằm trong khuôn khổ tương trợ tư pháp điển hình trong đấu tranh phòng, chống tội phạm là hợp tác quốc tế về dẫn độ tội phạm nhằm giúp các quốc gia truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án đối với đối tượng phạm tội. Vậy dẫn độ là gì? Đối tượng nào có thể bị dẫn độ và khi nào Việt Nam từ chối dẫn độ cho nước ngoài? Hồ sơ yêu cầu dẫn độ được quy định thế nào? Hãy cùng Luật Hoàng Anh tìm hiểu qua nội dung bài viết sau đây.

Tương trợ tư pháp là gì?

Trên cơ sở quy định pháp luật trong nước, các Điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết và thực tiện tương trợ tư pháp với các nước có thể thấy tương trợ tư pháp tại Việt Nam được hiểu như sau:

Tương trợ tư pháp là việc các cơ quan nhà nước có thẩm quyền của các nước khác nhau trợ giúp lẫn nhau thực hiện các hành vi tố tụng tư pháp riêng bệt theo những trình tự, thủ tục, thể thức nhất định để thi hành pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, của cơ quan, cá nhân mỗi nước trên lãnh thổ của nhau, thúc đầy phát triển, quan hệ hợp tác quốc tế.

Dẫn độ là gì?

Điều 32 Luật Tương trợ tư pháp 2007 quy định về dẫn độ như sau:

"Điều 32. Dẫn độ để truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án

1. Dẫn độ là việc một nước chuyển giao cho nước khác người có hành vi phạm tội hoặc người bị kết án hình sự đang có mặt trên lãnh thổ nước mình để nước được chuyển giao truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án đối với người đó.

2. Cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam có thể:

a) Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài dẫn độ cho Việt Nam người có hành vi phạm tội hoặc bị kết án hình sự mà bản án đã có hiệu lực pháp luật để truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án;

b) Thực hiện việc dẫn độ người nước ngoài đang ở trên lãnh thổ Việt Nam có hành vi phạm tội hoặc bị kết án hình sự mà bản án đã có hiệu lực pháp luật cho nước yêu cầu để truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án.”

Theo đó, dẫn độ được quy định là việc một nước chuyển giao cho nước khác người có hành vi phạm tội hoặc người bị kết án hình sự đang có mặt trên lãnh thổ nước mình để nước được chuyển giao truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án đối với người đó.

Dẫn độ có thể được chia thành hai hình thức: dẫn độ chủ động và dẫn độ bị động. Trong dẫn độ chủ động, cơ quan có thẩm quyền Việt Nam có thể yêu cầu cơ quan có thẩm quyền nước ngoài dẫn độ cho Việt Nam người có hành vi phạm tội hoặc đã bị kết án hình sự; trong khi dẫn độ bị động là việc thực hiện dẫn độ người nước ngoài đang ở trên lãnh thổ Việt Nam có hành vi phạm tội hoặc đã bị kết án hình sự.

Các nguyên tắc dẫn độ

Điều 4 Luật Tương trợ tự pháp 2007 quy định 02 nguyên tắc sau:

Thứ nhất, dẫn độ phải được thực hiện trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và các bên cùng có lợi, phù hợp với Hiến pháp, pháp luật của Việt Nam và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Đây là nguyên tắc quan trọng hàng đầu trong hoạt động tương trợ tư pháp.

Thứ hai, nguyên tắc có đi có lại. Trường hợp giữa Việt Nam và nước ngoài chưa có điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp thì hoạt động tương trợ tư pháp được thực hiện trên nguyên tắc có đi có lại nhưng không trái pháp luật Việt Nam, phù hợp với pháp luật và tập quán quốc tế. Theo đó, nguyên tắc có đi có lại là một tập quán quan trọng và phổ biến. Nguyên tắc này có ưu thế là trực tiếp giải quyết nhanh chóng yêu cầu của cả hai bên nhưng phải thực hiện trên cơ sở thiện chí, đôi bên cùng hỗ trợ nhau, cùng có lợi.

Các trường hợp bị dẫn độ

Căn cứ theo quy định tại Điều 33 Luật Tương trợ tư pháp 2007 quy định về các trường hợp bị dẫn độ như sau:

- Thứ nhất, người nước ngoài có thể bị dẫn độ khi có hành vi phạm tội mà Bộ luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự của nước yêu cầu quy định hình phạt tù có thời hạn từ một năm trở lên, tù chung thân hoặc tử hình hoặc đã bị Tòa án của nước yêu cầu xử phạt tù mà thời hạn chấp hành hình phạt tù còn lại ít nhất sáu tháng.

- Thứ hai, hành vi phạm tội của người quy định tại khoản 1 Điều này không nhất thiết phải thuộc cùng một nhóm tội hoặc cùng một tội danh, các yếu tố cấu thành tội phạm không nhất thiết phải giống nhau theo quy định của pháp luật Việt Nam và pháp luật của nước yêu cầu.

- Thứ ba, trường hợp hành vi phạm tội của người quy định tại khoản 1 Điều này xảy ra ngoài lãnh thổ của nước yêu cầu thì việc dẫn độ người phạm tội có thể được thực hiện nếu theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam hành vi đó là hành vi phạm tội.

Không truy cứu trách nhiệm hình sự, dẫn độ cho nước thứ ba

Điều 34 Luật Tương trợ tư pháp 2007 quy định về việc không truy cứu trách nhiệm hình sự, dẫn độ cho nước thứ ba như sau:

Theo đó, người bị dẫn độ về Việt Nam không bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc dẫn độ cho nước thứ ba về hành vi mà người đó đã thực hiện ở nước ngoài trước khi bị dẫn độ về Việt Nam nhưng không cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam và không được nêu trong yêu cầu dẫn độ của Việt Nam hoặc của nước thứ ba.

Đối với trường hợp Việt Nam là nước được yêu cầu dẫn độ thì việc dẫn độ chỉ được thực hiện khi nước yêu cầu dẫn độ cam kết không truy cứu trách nhiệm hình sự người bị dẫn độ về hành vi phạm tội khác ngoài hành vi phạm tội đã được nêu trong yêu cầu dẫn độ, không dẫn độ người đó cho nước thứ ba, trừ trường hợp được sự đồng ý bằng văn bản của Việt Nam.

Các trường hợp từ chối dẫn độ cho nước ngoài

Không phải trong bất cứ trường hợp nào, cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam cũng thực hiện dẫn độ. Theo đó, khoản 1 Điều 35 Luật Tương trợ tư pháp 2007 quy định cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam từ chối dẫn độ nếu yêu cầu dẫn độ thuộc một trong các trường hợp sau:

- Người bị yêu cầu dẫn độ là công dân Việt Nam;

- Theo quy định của pháp luật Việt Nam thì người bị yêu cầu dẫn độ không thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chấp hành hình phạt do đã hết thời hiệu hoặc vì những lý do hợp pháp khác;

- Người bị yêu cầu dẫn độ để truy cứu trách nhiệm hình sự đã bị Tòa án của Việt Nam kết tội bằng bản án đã có hiệu lực pháp luật về hành vi phạm tội được nêu trong yêu cầu dẫn độ hoặc vụ án đã bị đình chỉ theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam;

- Người bị yêu cầu dẫn độ là người đang cư trú ở Việt Nam vì lý do có khả năng bị truy bức ở nước yêu cầu dẫn độ do có sự phân biệt về chủng tộc, tôn giáo, giới tính, quốc tịch, dân tộc, thành phần xã hội hoặc quan điểm chính trị;

- Trường hợp yêu cầu dẫn độ có liên quan đến nhiều tội danh và mỗi tội danh đều có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật nước yêu cầu dẫn độ nhưng không đáp ứng các quy định tại khoản 1 Điều 33 của Luật này.

Bên cạnh đó, tại khoản 2 Điều này cũng quy định ngoài những trường hợp từ chối dẫn độ theo quy định tại khoản 1 Điều này, cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam có thể từ chối dẫn độ nếu yêu cầu dẫn độ thuộc một trong các trường hợp sau đây:

- Hành vi mà người bị yêu cầu dẫn độ không phải là tội phạm theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam;

- Người bị yêu cầu dẫn độ đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự ở Việt Nam về hành vi phạm tội được nêu trong yêu cầu dẫn độ.

Việc từ chối dẫn độ của cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền của Việt Nam phải được thông báo tới cơ quan có thẩm quyền của nước yêu cầu dẫn độ.

Quy định này thể hiện tính mềm dẻo, linh hoạt trong hợp tác quốc tế về dẫn độ, tạo điều kiện thuận lợi cho Tòa án có thẩm quyền xem xét quyết định dẫn độ hoặc từ chối dẫn độ trong từng trường hợp cụ thể.

Hồ sơ yêu cầu dẫn độ

Điều 36 Luật Tương trợ tư pháp 2007 quy định hồ sơ dẫn độ phải có các văn bản sau:

Thứ nhất, văn bản của cơ quan có thẩm quyền yêu cầu dẫn độ;

Thứ hai, các tài liệu kèm theo quy định tại Điều 37 của Luật này

Về số lượng hồ sơ: Hồ sơ yêu cầu dẫn độ được lập thành 03 bộ theo quy định của Luật này và phù hợp với pháp luật của nước được yêu cầu.

Về ngôn ngữ: Ngôn ngữ được sử dụng để lập hồ sơ theo quy định về ngôn ngữ trong hoạt động tương trợ tư pháp như sau:

- Trường hợp giữa Việt Nam và nước ngoài đã có điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp thì ngôn ngữ trong tương trợ tư pháp là ngôn ngữ được quy định trong điều ước quốc tế đó.

- Trường hợp giữa Việt Nam và nước ngoài chưa có điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp thì hồ sơ phải kèm theo bản dịch ra ngôn ngữ của nước được yêu cầu tương trợ tư pháp hoặc dịch ra một ngôn ngữ khác mà nước được yêu cầu chấp nhận.

- Cơ quan lập hồ sơ yêu cầu nước ngoài tương trợ tư pháp phải dịch hồ sơ ra ngôn ngữ quy định trên.

Quy định về văn bản yêu cầu dẫn độ và tài liệu kèm theo

Nhằm đảm bảo tính thống nhất, đảm bảo hoạt động xem xét, thực hiện dẫn độ một cách hiệu quả, Điều 37 Luật tương trợ tư pháp 2007 văn bản dẫn độ phải có các nội dung sau:

Thứ nhất, ngày, tháng, năm và địa điểm lập văn bản

Thứ hai, lý do yêu cầu dẫn độ

Thứ ba, tên, địa chỉ của cơ quan có thẩm quyền yêu cầu dẫn độ;

Thứ tư, tên, địa chỉ của cơ quan được yêu cầu dẫn độ;

Thứ năm, họ, tên, giới tính, ngày, tháng, năm sinh, quốc tịch, nơi cư trú và các thông tin cần thiết khác về người bị yêu cầu dẫn độ.

Bên cạnh đó, kèm theo văn bản yêu cầu dẫn độ phải có các tài liệu như sau:

- Tóm tắt nội dung của vụ án;

- Các điều luật cần áp dụng để xác định các yếu tố cấu thành tội phạm và tội danh, quy định về hình phạt, thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thời hiệu thi hành hình phạt đối với tội phạm đó;

- Giấy tờ về quốc tịch và nơi cư trú của người bị yêu cầu dẫn độ, nếu có;

- Các tài liệu khác mô tả đặc điểm nhận dạng và ảnh của người bị yêu cầu dẫn độ theo pháp luật và tập quán quốc tế.

* Trường hợp yêu cầu dẫn độ để truy cứu trách nhiệm hình sự

Trường hợp yêu cầu dẫn độ để truy cứu trách nhiệm hình sự thì ngoài các tài liệu trên còn phải kèm theo các tài liệu sau:

-  Bản sao lệnh bắt hoặc giam giữ của cơ quan có thẩm quyền của nước yêu cầu dẫn độ;

- Văn bản xác nhận người bị yêu cầu dẫn độ là người được nêu trong lệnh bắt hoặc giam giữ.

* Trường hợp yêu cầu dẫn độ để thi hành án

Trường hợp yêu cầu dẫn độ để thi hành án thì ngoài các tài liệu đã trình bày trên còn phải kèm theo các tài liệu sau:

- Bản sao bản án, quyết định hình sự của Tòa án nước yêu cầu dẫn độ;

- Văn bản xác nhận người bị yêu cầu dẫn độ là người đã bị kết án.