Từ chối hoặc hoãn thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự của nước ngoài

Trong việc giải quyết các vụ án hình sự có yếu tố nước ngoài, các quốc gia thường tìm kiếm sự hỗ trợ giúp đỡ từ các quốc gia nước ngoài bằng hình thức tương trợ tư pháp hình sự thông qua một yêu cầu tương trợ tư pháp. Yêu cầu tương trợ tư pháp được thực hiện theo cách thức với trình tự, thủ tục mà các bên có thỏa thuận và phù hợp với quy định của pháp luật quốc gia. Để bảo vệ độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân nước mình, các quốc gia đều dành cho mình quyền được từ chối thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp trong những trường hợp nhất định. Bài viết sau đây của Luật Hoàng Anh sẽ trình bày về từ chối hoặc hoãn thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự của nước ngoài.

Tương trợ tư pháp về hình sự là gì?

Tại các văn bản pháp luật hiện hành chưa đưa ra định nghĩa cụ thể về tương trợ tư pháp về hình sự, tuy nhiên có thể khái chung chung về tương trợ tư pháp về hình sự như sau:

Tương trợ tư pháp về hình sự là việc các quốc gia giúp đỡ, hỗ trợ nhau trong việc điều tra, truy tố hoặc các thủ tục tố tụng khác trong các vấn đề về hình sự thông qua các cơ quan có thẩm quyền của mỗi quốc gia trên cơ sở điều ước quốc tế song phương hoặc đa phương mà các quốc gia ký kết hoặc tham gia hoặc nguyên tắc “có đi có lại”.

Từ chối hoặc hoãn thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự của nước ngoài

Từ chối thực hiện ủy thác tư pháp là việc cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng không thực hiện những hành vi tố tụng hoặc hoạt động tố tụng mà cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng nước khác yêu cầu. Điều 21 Luật Tương trợ tư pháp 2007 quy định Uỷ thác tư pháp về hình sự của nước ngoài bị từ chối thực hiện nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

• Thứ nhất, không phù hợp với điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, các quy định của pháp luật Việt Nam. Để thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự, Nhà nước ta đã ký kết hoặc gia nhập một số điều ước quốc tế song phương và đa phương về tương trợ tư pháp về hình sự. Tại các điều ước quốc tế này đều có quy định trách nhiệm của các quốc gia trong tương trợ tư pháp về hình sự, quy định rõ trường hợp từ chối thực hiện các ủy thác tư pháp về hình sự. Do đó, trường hợp phát hiện nội dung ủy thác thuộc trường hợp đã quy định thì phải từ chối thực hiện yêu cầu đó.
• Thứ hai, gây phương hại đến chủ quyền, an ninh quốc gia. Trong quan hệ quốc tế, chủ quyền quốc gia, an ninh quốc gia và lợi ích công cộng thiết là yếu vấn đề tối cao và bất khả xâm phạm. Bởi vậy để bảo vệ chủ quyền và an ninh, quốc gia có quyền tự chối thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự., nếu việc thực hiện đó ảnh hưởng đến an ninh, chủ quyền quốc gia mình.
• Thứ ba, liên quan đến việc truy cứu trách nhiệm hình sự một người về hành vi phạm tội mà người đó đã bị kết án, được tuyên không có tội hoặc được đại xá, đặc xá tại Việt Nam. Trên thực tế có nhiều trường hợp hai hay nhiều quốc gia cùng có thẩm quyền tài phán đối với đối tượng thực hiện hành vi phạm tội. Tuy nhiên, một trong những nguyên tắc của luật tố tụng hình sự là hành vi phạm tội chỉ bị trừng phạt một lần. Do đó,việc xác định cơ sở pháp lý để từ chối thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự trong trưởng hợp yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự liên quan đến việc truy cứu trách nhiệm hình sự một người về hành vi phạm tội mà người đó đã bị kết án, được tuyên không có tội hoặc được đại xá, đặc xá là phù hợp với nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc gia và thực tiễn tương trợ tư pháp về hình sự trên thế giới.
• Thứ tư, liên quan đến hành vi phạm tội đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam;
•  Thứ năm, liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật nhưng không cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam. Nguyên tắc tội phạm kép là nguyên tắc cơ bản trong lĩnh vực tương trợ tư pháp. Theo nguyên tắc này, các quốc gia sẽ từ chối tương trợ tư pháp về hình sự nếu đó là yêu cầu tương trợ tư pháp cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử một hành vi mà theo quy định của quốc gia mình không phải là hình vi phạm tội.

Bên cạnh đó, Uỷ thác tư pháp về hình sự có thể bị hoãn thực hiện tại Việt Nam nếu việc thực hiện ủy thác tư pháp cản trở quá trình điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án tại Việt Nam.

Khi quyết định từ chối hoặc hoãn thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự theo quy định, Viện kiểm sát nhân dân tối cao thông báo cho nước yêu cầu biết lý do và các biện pháp cần áp dụng.