Công đoàn là gì? Những quy định chung về công đoàn Việt Nam?

Có thể thấy, Công đoàn Việt Nam đang không ngừng phát triển, mở rộng qua các thời kỳ. Ngày nay trong giai đoạn đất nước bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại, vai trò của Công đoàn Việt Nam tác động trên nhiều lĩnh vực: chính trị; kinh tế; văn hóa - tư tưởng; xã hội;...... Ngày 20 tháng 6 năm 2012, tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XIII đã thông qua Luật công đoàn. Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2013, đã tạo hành lang pháp lý vô cùng quan trọng cho Công đoàn Việt Nam thực hiện các chức năng, nhiệm vụ theo luật định, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế, ổn định chính trị đất nước, phát huy vai trò, tác dụng và ảnh hưởng lớn trong đời sống chính trị xã hội.

Trong bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ trình bày một số quy định chung của pháp luật về công đoàn Việt Nam.

Công đoàn là gì?

Công đoàn là tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của giai cấp công nhân và của người lao động, được thành lập trên cơ sở tự nguyện, là thành viên trong hệ thống chính trị của xã hội Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; đại diện cho cán bộ, công chức, viên chức, công nhân và những người lao động khác (sau đây gọi chung là người lao động), cùng với cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động; tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, tham gia thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp; tuyên truyền, vận động người lao động học tập nâng cao trình độ, kỹ năng nghề nghiệp, chấp hành pháp luật, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn

Điều 5 Luật công đoàn 2012 quy định như sau:

Điều 5. Quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn

1. Người lao động là người Việt Nam làm việc trong cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp có quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.

2. Trình tự, thủ tục thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn theo quy định của Điều lệ Công đoàn Việt Nam.

Quyền công đoàn là quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn của người lao động, đoàn viên công đoàn và quyền của tổ chức công đoàn theo quy định của pháp luật và quy định của cơ quan có thẩm quyền. Theo đó, quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn là quyền công đoàn được pháp luật công nhận và đảm bảo thực hiện. Người lao động là người Việt Nam làm việc trong cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp có quyền thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.

Điều lệ Công đoàn Việt Nam là văn bản do Đại hội Công đoàn Việt Nam thông qua, quy định về tôn chỉ, mục đích, nguyên tắc tổ chức, hoạt động, cơ cấu tổ chức bộ máy của Công đoàn; quyền, trách nhiệm của tổ chức công đoàn các cấp; quyền, trách nhiệm của đoàn viên công đoàn. Điều lệ chính là cơ sở, là pháp luật mà tổ chức công đoàn phải tuân thủ trong hoạt động của mình. Vì vậy, việc thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn phải theo quy định của Điều lệ Công đoàn Việt Nam.

Nguyên tắc tổ chức và hoạt động công đoàn

Theo Điều 6 Luật công đoàn 2012, tổ chức và hoạt động công đoàn phải đảm bảo các nguyên tắc sau:

Thứ nhất: Công đoàn được thành lập trên cơ sở tự nguyện, tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ.

Tự nguyện, tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức cơ bản, chỉ đạo toàn bộ tổ chức và hoạt động, vừa bảo đảm cho hoạt động công đoàn thống nhất ý chí và hành động, vừa phát huy dân chủ, quy tụ được sức mạnh, trí tuệ của tập thể. Đây là nguyên tắc cơ bản, xuyên xuốt trong hoạt động của công đoàn để hướng tới đạt được mục đích tập hợp, đoàn kết lực lượng, xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam lớn mạnh về mọi mặt; đại diện và bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động, phấn đấu xây dựng nước Việt Nam độc lập, thống nhất đi lên chủ nghĩa xă hội.

Thứ hai: Công đoàn được tổ chức và hoạt động theo Điều lệ Công đoàn Việt Nam, phù hợp với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Theo đó, công đoàn phải tuân thủ về tôn chỉ, mục đích, nguyên tắc tổ chức, hoạt động, cơ cấu tổ chức bộ máy của Công đoàn; quyền, trách nhiệm của tổ chức công đoàn các cấp; quyền, trách nhiệm của đoàn viên công đoàn quy định theo Điều lệ Công đoàn Việt Nam, phù hợp với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Hệ thống tổ chức công đoàn

Điều 7 Luật công đoàn 2012 quy định về hệ thống tổ chức công đoàn như sau:

Hệ thống tổ chức công đoàn gồm có Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và công đoàn các cấp theo quy định của Điều lệ Công đoàn Việt Nam.

Công đoàn cơ sở được tổ chức trong cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, đơn vị, doanh nghiệp, tổ chức khác có sử dụng lao động theo quy định của pháp luật về lao động, cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam.

Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam là cơ quan lãnh đạo của các cấp Công đoàn, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam thay mặt cho công nhân, viên chức và lao động tham gia quản lý kinh tế, quản lý Nhà nước, tham gia xây dựng pháp luật, chế độ chính sách liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của công nhân, viên chức và lao động tham gia quản lý kinh tế, quản lý Nhà nước, tham gia xây dựng pháp luật, chế độ chính sách liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của công nhân, viên chức và lao động.

Đối với công đoàn các cấp theo quy định của Điều lệ Công đoàn Việt Nam bao gồm: Liên đoàn Lao động tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Công đoàn ngành Trung ương và tương đương; Liên đoàn Lao động huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh - Công đoàn ngành địa phương - Công đoàn các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế, khu công nghệ cao- Công đoàn Tổng Công ty và một số Công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở đặc thù khác; Công đoàn cơ sở, Nghiệp đoàn.

Hợp tác quốc tế về công đoàn

Điều 8 Luật công đoàn 2012 quy định về hợp tác quốc tế về công đoàn như sau:

Hợp tác quốc tế về công đoàn được thực hiện trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc bình đẳng, tôn trọng độc lập, chủ quyền quốc gia, phù hợp với pháp luật Việt Nam và thông lệ quốc tế.

Việc gia nhập tổ chức công đoàn quốc tế của công đoàn các cấp phải phù hợp với quy định của pháp luật và Điều lệ Công đoàn Việt Nam.

Nhằm hướng đến tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Công đoàn; đồng thời xây dựng chiến lược tổng thể về hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Công đoàn; tạo điều kiện, thúc đẩy Công đoàn các cấp tăng cường, phát triển quan hệ, phối hợp hoạt động, ủng hộ lẫn nhau, việc hơp tác quốc tế về công đoàn cần được thực hiện trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc bình đẳng, tôn trọng độc lập, chủ quyền quốc gia, phù hợp với pháp luật Việt Nam và thông lệ quốc tế cũng như tuân thủ các quy định của pháp luật các bên hợp tác và Điều lệ Công đoàn Việt Nam.

Những hành vi bị nghiêm cấm

Luật công đoàn năm 2012 đã xác định những hành vi bị nghiêm cấm liên quan đến việc cản trở thành lập và hoạt động công đoàn; phân biệt đối xử với người lao động, cán bộ công đoàn, can thiệp vào tổ chức và hoạt động công đoàn; đồng thời quy định bổ sung thêm hành vi bị nghiêm cấm liên quan lợi dụng quyền công đoàn để vi phạm pháp luật, xâm phạm lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp, cá nhân nhằm bảo đảm thêm sự bình đẳng trong chấp hành pháp luật công đoàn của các đối tượng áp dụng Luật. Cụ thể, tại Điều 9 Luật công đoàn 2012 quy định những hành vi bị nghiêm cấm sau:

- Cản trở, gây khó khăn trong việc thực hiện quyền công đoàn.

- Phân biệt đối xử hoặc có hành vi gây bất lợi đối với người lao động vì lý do thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.

- Sử dụng biện pháp kinh tế hoặc biện pháp khác gây bất lợi đối với tổ chức và hoạt động công đoàn.

- Lợi dụng quyền công đoàn để vi phạm pháp luật, xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân.