Nguyên tắc cơ bản trong hoạt động đường sắt được quy định như thế nào?

1. Căn cứ pháp lý

Điều 4, Chương I, Luật đường sắt số 06/2017/QH14 ngày 16/06/2017 quy định nguyên tắc cơ bản trong hoạt động đường sắt như sau:

“ Điều 4. Nguyên tắc cơ bản trong hoạt động đường sắt

1. Bảo đảm hoạt động giao thông vận tải đường sắt thông suốt, trật tự, an toàn, chính xác và hiệu quả; phục vụ nhu cầu đi lại thuận tiện của người dân, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường.

2. Phát triển đường sắt theo quy hoạch, kế hoạch, gắn kết với các loại hình giao thông vận tải khác và hội nhập quốc tế, bảo đảm văn minh, hiện đại và đồng bộ.

3. Điều hành thống nhất, tập trung hoạt động giao thông vận tải đường sắt.

4. Tách bạch giữa chức năng quản lý nhà nước của cơ quan nhà nước với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, giữa kinh doanh kết cấu hạ tầng với kinh doanh vận tải trên đường sắt do Nhà nước đầu tư.

5. Bảo đảm cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các tổ chức, cá nhân thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia kinh doanh đường sắt.”

2. Nội dung quy định

2.1. Quy định về bảo đảm hoạt động giao thông vận tải đường sắt

- Căn cứ Khoản 1, Điều 4, Luật đường sắt năm 2017, quy định về bảo đảm hoạt động giao thông vận tải đường sắt:

Bảo đảm hoạt động giao thông vận tải đường sắt thông suốt, trật tự, an toàn, chính xác và hiệu quả; phục vụ nhu cầu đi lại thuận tiện của người dân, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường.

Hoạt động đường sắt là hoạt động của tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực quy hoạch, kinh doanh đường sắt, bảo đảm trật tự, an toàn giao thông đường sắt và các hoạt động khác có liên quan.

Bảo đảm hoạt động trật tự, an toàn giao thông vận tải đường sắt bao gồm: Bảo đảm an toàn về người, phương tiện, tài sản của tổ chức, cá nhân trong hoạt động giao thông vận tải đường sắt; bảo đảm điều hành tập trung, thống nhất hoạt động giao thông vận tải trên đường sắt; phòng ngừa, ngăn chặn và đấu tranh chống hành vi phá hoại công trình đường sắt và các hành vi vi phạm hành lang an toàn giao thông đường sắt; các biện pháp phòng ngừa tai nạn giao thông trên đường sắt và tại điểm giao cắt đồng mức giữa đường sắt và đường bộ. Tổ chức, cá nhân phải chấp hành quy định của pháp luật về bảo đảm trật tự, an toàn giao thông vận tải đường sắt.

Hành vi vi phạm trật tự, an toàn giao thông vận tải đường sắt phải được phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh, đúng pháp luật. Tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động giao thông vận tải đường sắt có trách nhiệm bảo đảm trật tự, an toàn giao thông vận tải đường sắt. Lực lượng Công an và chính quyền địa phương các cấp nơi có đường sắt đi qua, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn giao thông vận tải đường sắt. Cơ quan, tổ chức có trách nhiệm phối hợp trong hoạt động bảo đảm trật tự, an toàn giao thông vận tải đường sắt.

2.2. Quy định về phát triển đường sắt

- Căn cứ Khoản 2, Điều 4, Luật đường sắt năm 2017, quy định về phát triển đường sắt:

Phát triển đường sắt theo quy hoạch, kế hoạch, gắn kết với các loại hình giao thông vận tải khác và hội nhập quốc tế, bảo đảm văn minh, hiện đại và đồng bộ.

Cụ thể việc phát triển đường sắt theo quy quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 82/QĐ-TTg ngày 14 tháng 01 năm 2020 quy định về phê duyệt nhiệm vụ lập Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050, cụ thể là:

Quan điểm lập kế hoạch: Quy hoạch mạng lưới đường sắt phải cụ thể hóa chiến lược của Đảng; phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đất nước và quy hoạch tổng thể quốc gia, đảm bảo phát huy hiệu quả của toàn hệ thống giao thông vận tải, phát huy tối đa lợi thế của vận tải đường sắt; đồng thời, cần lồng ghép các yếu tố tích hợp đa ngành, phù hợp với quy định của Luật Quy hoạch. Quy hoạch mạng lưới đường sắt phải đáp ứng được nhu cầu về vận tải hàng hóa, hành khách với chất lượng tốt và giá cả hợp lý, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hạn chế ô nhiễm môi trường. Quy hoạch mạng lưới đường sắt phải có tính kế thừa, bảo đảm tính khoa học; ứng dụng công nghệ hiện đại trong quá trình lập quy hoạch; đáp ứng được các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật; phù hợp với yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước. Nội dung của quy hoạch mạng lưới đường sắt phải thống nhất, liên kết với các quy hoạch khác và được thể hiện bằng báo cáo quy hoạch và hệ thống sơ đồ, bản đồ, cơ sở dữ liệu về quy hoạch. Quy hoạch mạng lưới đường sắt nhằm hướng tới hoạch định đường lối cho quá trình phát triển mạng lưới đường sắt tại Việt Nam; bảo đảm tính linh hoạt và có tính mở để thu hút đa dạng các nguồn lực đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt.

Mục tiêu lập kế hoạch: Nghiên cứu các phương án phát triển mạng lưới đường sắt quốc gia đến năm 2050, đưa ra lộ trình đầu tư phù hợp nhằm đáp ứng nhu cầu vận tải, đảm bảo kết nối ngành, góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh và hạn chế ô nhiễm môi trường. Tăng cường năng lực hội nhập của nền kinh tế trên cơ sở xây dựng mạng lưới đường sắt hiện đại, nâng cao tính thị trường, tập trung phát triển các hành lang vận tải gắn kết chặt chẽ với các hành lang kinh tế đô thị và nông thôn .Nghiên cứu đề xuất các giải pháp chủ yếu về cơ chế, chính sách phát triển mạng lưới đường sắt. Là một công cụ hiệu quả, hiệu lực của Nhà nước trong việc điều hành phát triển giao thông vận tải đường sắt, đồng thời là cơ sở để xây dựng kế hoạch phát triển ngành giao thông vận tải 5 năm và hằng năm.

2.3. Quy định về hoạt động giao thông vận tải đường sắt

- Căn cứ Khoản 3, Điều 4, Luật đường sắt năm 2017, quy định về về hoạt động giao thông vận tải đường sắt:

Điều hành giao thông vận tải đường sắt phải thống nhất, tập trung; tuân thủ biểu đồ chạy tàu đã công bố; bảo đảm giao thông vận tải đường sắt an toàn, thông suốt theo đúng biểu đồ chạy tàu; bình đẳng giữa các doanh nghiệp kinh doanh vận tải đường sắt. Tàu chạy trên kết cấu hạ tầng của doanh nghiệp nào thì doanh nghiệp đó chịu trách nhiệm chỉ huy, điều hành tàu chạy; điều hành giao thông vận tải đường sắt phải tuân thủ biểu đồ chạy tàu đã công bố, không tự ý điều hành giao thông vận tải đường sắt không đúng với biểu đồ chạy tàu đã công bố khi chưa được Thủ trưởng doanh nghiệp kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, chủ sở hữu đường sắt chuyên dùng đồng ý.

Điều hành giao thông vận tải đường phải thống nhất, tập trung, bảo đảm an toàn, thông suốt theo đúng biểu đồ chạy tàu đã công bố, quy định về tín hiệu, quy tắc giao thông đường sắt và mệnh lệnh chạy tàu bao gồm: Tổ chức đón, gửi tàu, giải thể, lập tàu, dồn tàu; tổ chức dồn phục vụ xếp dỡ hàng hóa; tổ chức chạy tàu, dồn tàu phục vụ thi công sửa chữa kết cấu hạ tầng đường sắt; phối hợp chặt chẽ giữa đường sắt quốc gia với đường sắt chuyên dùng có nối ray với đường sắt quốc gia trong việc tổ chức điều hành giao thông vận tải đường sắt.

Điều hành giao thông vận tải đường sắt bao gồm: Lập, phân bổ và công bố biểu đồ chạy tàu; tổ chức chạy tàu thống nhất, tập trung, bảo đảm an toàn, thông suốt theo đúng biểu đồ chạy tàu đã công bố, quy định về tín hiệu giao thông đường sắt, quy tắc giao thông đường sắt và mệnh lệnh chạy tàu; chỉ huy xử lý các sự cố khẩn cấp hoặc bất thường xảy ra trên đường sắt; thu nhận và tổng hợp thông tin liên quan đến công tác điều hành giao thông vận tải đường sắt; phối hợp điều hành giao thông vận tải đường sắt với các tổ chức đường sắt quốc tế; lưu trữ dữ liệu liên quan đến công tác điều hành theo quy định của pháp luật.

2.4. Quy định về chức năng quản lý nhà nước của cơ quan nhà nước

- Căn cứ Khoản 4, Điều 4, Luật giao thông đường bộ năm 2017, quy định về chức năng quản lý nhà nước của cơ quan nhà nước:

Tách bạch giữa chức năng quản lý nhà nước của cơ quan nhà nước với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, giữa kinh doanh kết cấu hạ tầng với kinh doanh vận tải trên đường sắt do Nhà nước đầu tư.

Kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt là việc thực hiện một, một số hoặc toàn bộ hoạt động đầu tư, sử dụng, bán, cho thuê, chuyển nhượng quyền khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt để phục vụ hoạt động vận tải đường sắt và các dịch vụ thương mại khác nhằm mục đích sinh lợi.

Kinh doanh vận tải đường sắt là việc thực hiện vận chuyển hành khách, hành lý và hàng hóa bằng đường sắt nhằm mục đích sinh lợi.

Kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt là hoạt động đầu tư, quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt để bán, khoán, cho thuê hoặc thu phí sử dụng kết cấu hạ tầng đường sắt, cung ứng dịch vụ phụ vụ giao thông vận tải đường sắt và các dịch vụ khác trên cơ sở khai thác năng lượng kết cấu hạ tầng đường sắt do doanh nghiệp quản lý.

Các tổ chức, cá nhân thuộc các thành phần kinh tế tham gia kinh doanh đường sắt phải bảo đảm cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng.

Bài viết trên đây, Luật Hoàng Anh đã trình bày quy định của pháp luật hiện hành về nguyên tắc cơ bản trong hoạt động đường sắt.

Luật Hoàng Anh