Ai có quyền lập di chúc?

Di chúc là hành vi pháp lý đơn phương của người lập di chúc, qua đó tài sản của người lập di chúc sẽ được dịch chuyển sang cho người còn sống theo ý chí của người lập. Đó là một hình thức định đoạt tài sản, vì vậy người lập di chúc phải là người đảm bảo các quy định pháp luật về điều kiện chủ thể khi lập di chúc. Vậy ai có quyền lập di chúc? Bài viết này sẽ làm rõ vấn đề theo quy định tại Bộ luật dân sự 2015.

1. Di chúc

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Có thể thấy di chúc chỉ có hiệu lực và được pháp luật công nhận, bảo hộ khi có đủ các điều kiện sau:
Một là, vì di chúc là hình thức định đoạt tài sản, mà chỉ chủ sở hữu mới có quyền định đoạt tài sẩn của mình. Vì vậy di chúc phải thể hiện cho ý chí của chính người lập di chúc chứ không phỉa của một chủ thể nào khác.
Hai là, di chúc là một hình thức của thừa kế, mà thừa kế là việc dịch chuyển tài sản từ sở hữu của người đã chết sang cho người đang sống. Vậy nên di chúc được lập ra phỉa nhằm mục đích dịch chuyển tài sản của người lập sang cho những người còn sống.
Ba là, di chúc chỉ phát sinh hiệu lực khi người đó chết.

2. Người lập di chúc:

Người lập di chúc là người có tài sản thừa kế, họ lập di chúc chỉ định một hoặc nhiều người nhất định có quyền hưởng di sản của họ sau khi họ chết. Trong di chúc sẽ quyết định phần quyền hưởng di sản của từng chủ thể có quyền thừa kế tùy theo ý chí, mong muốn của người lập. Điều 625 Bộ luật dân sự 2015 quy định về điều kiện của người lập di chúc như sau:

"Điều 625. Người lập di chúc
1. Người thành niên có đủ điều kiện theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 630 của Bộ luật này có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình.
2. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi được lập di chúc, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc".

Theo điều 20 Bộ luật dân sự 2015 quy định người thành niên là nhười từ đủ 18 tuổi và có năng lực hành vi dân sự đầy đủ. Năng lực hành vi được hiểu là khả năng cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện các quyền, nghĩa vụ dân sự. Lập di chúc là một trong những quyền dân sự của cá nhân, vì vậy cá nhân muốn lập di chúc phải đáp ứng điều kiện của pháp luật về năng lực chủ thể. Di chúc do cá nhân là người thành niên lập có hiệu lực pháp luật khi đáp ứng hai điều kiện sau:
Một là, người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc, không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép. Vì di chúc thể hiện ý chí độc lập của người lập nhằm định đoạt tài sản của mình, chỉ chủ sở hữu mới có quyền định đoạt tài sản. Nguyên tắc của pháp luật khi một chủ thể tham gia xác lập, thực hiện các quan hệ pháp luật dân sự là tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận. Mọi hành vi ngăn cản, cưỡng ép,…dẫn đến di chúc được lập trái với ý chí của người lập di chúc đều không được pháp luật công nhận.
Hai là, nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội, hình thức di chúc không trái quy định của luật. Quy định pháp luật, đạo đức xã hội là khung pháp lý chung điều chỉnh mọi hành vi của các chủ thể trong quan hệ dân sự, đây là căn cứ để xác định một hành vi có được pháp luật công nhận và bảo hộ hay không. Hình thức của di chúc có thể bằng văn bản hoặc bằng miệng, ngoài hai hình thức trên thì di chúc không có hiệu lực.
Người từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi là người chưa thành niên, khoản 4 điều 21 Bộ luật dân sự quy định: “Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự, trừ giao dịch dân sự liên quan đến bất động sản, động sản phải đăng ký và giao dịch dân sự khác theo quy định của luật phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý”. Đối với hành vi lập di chúc, người chưa thành niên được thực hiện, tuy nhiên vì tính chất cả hành vi này liên quan đến chuyển quyền sở hữu tài sản nên phải được sự đồng ý của cha, mẹ hoặc người giám hộ là những người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc cha, mẹ, người giám hộ không có quyền can thiệp vào nội dụng di chúc nếu nội dung đó đúng với quy định của pháp luật, nội dung di chúc vẫn thể hiện ý chí độc lập của chủ thể lập ra nó. 
Trên đây là quy định của pháp luật về người lập di chúc.

Luật Hoàng Anh