Chấm dứt cầm giữ tài sản trong những trường hợp nào?

Cầm giữ là biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ được xác lập trên cơ sở bên có nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ không thực hiện, hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ khi đến hạn. Khác với các biện pháp bảo đảm khác, cầm giữ không phát sinh từ thỏa thuận của các bên, mà từ ý chí chủ quan của bên mang quyền chiếm giữ tài sản. Cầm giữ được sử dụng để bảo thực hiện nghĩa vụ trong một quãng thời gian nhất định, trong thời hạn đó nếu xuất hiện các yếu tố làm chấm dứt cầm giữ, thì biện pháp cầm giữ chấm dứt hiệu lực. Điều 350 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về các trường hợp làm chấm dứt cầm giữ, như sau:

“Điều 350. Chấm dứt cầm giữ
Cầm giữ tài sản chấm dứt trong trường hợp sau đây:
1. Bên cầm giữ không còn chiếm giữ tài sản trên thực tế.
2. Các bên thỏa thuận sử dụng biện pháp bảo đảm khác để thay thế cho cầm giữ.
3. Nghĩa vụ đã được thực hiện xong.
4. Tài sản cầm giữ không còn.
5. Theo thỏa thuận của các bên”.

Cầm giữ tài sản là việc bên có quyền (sau đây gọi là bên cầm giữ) đang nắm giữ hợp pháp tài sản là đối tượng của hợp đồng song vụ được chiếm giữ tài sản trong trường hợp bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ. Có thể hiểu, cầm giữ là biện pháp đảm bảo an toàn mà pháp luật trao cho các bên trong quan hệ hợp đồng song vụ, mà không thỏa thuận xác lập biện pháp bảo đảm khác từ trước, nhưng vẫn có thể ép buộc bên có nghĩa vụ phải thực hiện đúng nghĩa vụ của mình. Căn cứ vào quy định trên, có thể thấy cầm giữ chấm dứt trong 05 trường hợp, cụ thể:

1.Bên cầm giữ không còn chiếm giữ tài sản trên thực tế

Trong quan hệ hợp đồng song vụ, các bên đều có quyền và nghĩa vụ với nhau. Theo đó, một bên có nghĩa vụ giao tài sản, một bên có nghĩa vụ giao tiền. Ví dụ: trong hợp đồng gia công, bên nhận gia công có nghĩa vụ gia công tài sản theo yêu cầu của bên đặt, còn bên đặt gia công là bên có nghĩa vụ giao tiền mới có thể nhận được tài sản. Tuy nhiên, khi đến thời thời hạn, bên có nghĩa vụ giao tiền vì lý do nào đó mà không thực hiện nghĩa vụ của mình. Để bảo đảm khả năng được thanh toán, bên có quyền có quyền chiếm giữ tài sản cho đến khi bên kia hoàn thành nghĩa vụ. Nhưng vì nguyên do nào đó mà bên cầm giữ không còn chiếm giữ tài sản trên thực tế, mà cầm giữ là biện pháp bảo đảm được xác lập trên cơ sở bên cầm giữ trực tiếp chiếm giữ tài sản. Do đó, khi bên cầm giữ không còn chiếm giữ tài sản trên thực tế thì biện pháp cầm giữ chấm dứt hiệu lực.

2.Sử dụng biện pháp bảo đảm thay thế

Pháp luật cho phép các bên khi đã xác lập biện pháp bảo đảm, có thể thay thế bằng một biện pháp bảo đảm khác. Thay thế được hiểu là vứt bỏ cái cũ, thay vào cái mới, cái mới sẽ có hiệu lực thay thế cho cái cũ. Do đó, nếu các bên thỏa thuận xác lập biện pháp bảo đảm mới, thì biện pháp cầm giữ chấm dứt. Có thể do bên nghĩa vụ cần gấp tài sản cầm giữ, nhưng lại không đủ khả năng thanh toán, nên thỏa thuận xác lập biện pháp bảo đảm mới như: cầm cố, thế chấp, bảo lãnh,…Ví dụ: A và B thỏa thuận về việc B sẽ tu sửa lại chiếc xe cho A trong thời hạn 01 tuần, tiền công nhận khi giao xe. Hết thời gian 01 tuần, B đã sửa xong xe cho A, tuy nhiên A lại không có đủ tiền để thanh toán cho B nhưng cần xe gấp để đi công tác. Vì vậy, A thỏa thuận với B xác lập biện pháp cầm cố thay thế. Theo đó, B giao chiếc xe đã sửa xong cho A, còn A giao cho B laptop của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ. Lúc này, biện pháp cầm giữ đã chấm dứt, thay vào đó là biện pháp cầm cố mà các bên mới xác lập.

3.Nghĩa vụ đã thực hiện xong

Mục đích của bất kỳ biện pháp bảo đảm nào cũng nhằm đảm bảo cho việc bên có nghĩa vụ thực hiện đúng, đầy đủ nghĩa vụ của mình. Vì vậy, khi nghĩa vụ đã được thực hiện đầy đủ, thì biện pháp bảo đảm cũng chấm dứt hiệu lực. Hợp đồng bảo đảm phát sinh đồng thời và tồn tại song song với nghĩa vụ chính, là hợp đồng phụ đảm bảo thực hiện hợp đồng chính. Do đó, nếu hợp đồng chính được thực hiện đầy đủ và chấm dứt hiệu lực với các bên, thì hợp đồng bảo đảm cũng chấm dứt nghĩa vụ của mình. Lúc này, bên cầm giữ phải trả lại tài sản cầm giữ cho bên có nghĩa.

4.Tài sản cầm giữ không còn

Cầm giữ là việc chiếm giữ tài sản trên thực tế, nhưng trong thời hạn cầm giữ vì nguyên nhân khách quan, hoặc chủ quan nào đó mà tài sản cầm giữ không còn, thì biện pháp cầm giữ chấm dứt. Bên cầm giữ không có quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ giao tài sản để cầm giữ, mà các bên tiếp tục thực hiện nghĩa vụ của mình theo hợp đồng song vụ, bên vi phạm nghĩa vụ gây thiệt hại thì phải bồi thường toàn bộ thiệt hại.

5.Theo thỏa thuận của các bên

Các bên có thể thỏa thuận về việc chấm dứt biện pháp cầm giữ tài sản. Nhìn chung, cầm giữ được xác lập trên cơ sở tự do, tự nguyện, theo ý chí của bên cầm giữ, mà không có sự bắt buộc của pháp luật, vì vậy các bên có thể dễ dàng thỏa thuận chấm dứt bảo đảm bất kỳ khi nào và được pháp luật tôn trọng. 
Ngoài ra, pháp luật quy định thêm trường hợp không được cho là căn cứ làm chấm dứt cầm giữ theo quy định tại khoản 1 Điều 47 nghị định 21/2021/NĐ-CP quy định thi hành Bộ luật Dân sự về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, cụ thể:

“Điều 47. Bảo đảm quyền cầm giữ
1. Trường hợp cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật liên quan yêu cầu bên cầm giữ giao tài sản cầm giữ để giải quyết vụ việc theo quy định pháp luật thì việc giao tài sản cầm giữ trong trường hợp này không phải là căn cứ chấm dứt cầm giữ”

Luật Hoàng Anh