Di chúc bị thất lạc, hư hỏng thì xử lý như thế nào?

Người có di sản có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình, bằng ý chí độc lập họ có quyền chỉ định một hoặc nhiều người thừa kế, hưởng một phần hoặc toàn bộ tài sản của mình. Sau khi người đó chết đi di sản họ để lại được chia theo nội dung của di chúc. Tuy nhiên, trên thực tế có nhiều trường hợp, di chúc có thể bị thất lạc, hư hỏng. Khi đó việc chia di sản thừa kế sẽ được xử lý như thế nào? Bài viết này sẽ làm rõ vấn đề theo quy định tại Bộ luật dân sự năm 2015?

Điều 624 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác. Di chúc được thể dưới hai hình thức là di chúc bằng văn bản và di chúc bằng miệng. Trong trường hợp di chúc được lập bằng văn bản trong quãng thời gian từ khi di chúc được lập cho đến khi di sản được chia, có thể xảy ra tình trạng thất lạc, hư hỏng, khi đó việc chia di sản sẽ được thực hiện theo quy định của pháp luật tùy theo từng tình hình cụ thể. Điều 642 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định về chia di sản khi di chúc bị thất lạc, hư hại như sau:

"Điều 642. Di chúc bị thất lạc, hư hại

1. Kể từ thời điểm mở thừa kế, nếu bản di chúc bị thất lạc hoặc bị hư hại đến mức không thể hiện được đầy đủ ý chí của người lập di chúc và cũng không có bằng chứng nào chứng minh được ý nguyện đích thực của người lập di chúc thì coi như không có di chúc và áp dụng các quy định về thừa kế theo pháp luật.

2. Trường hợp di sản chưa chia mà tìm thấy di chúc thì di sản được chia theo di chúc.

3. Trong thời hiệu yêu cầu chia di sản, trường hợp di sản đã chia mà tìm thấy di chúc thì phải chia lại theo di chúc nếu người thừa kế theo di chúc yêu cầu."

Theo đó, khi di chúc bị thất lạc, hư hại thì di sản thừa kế được chia như sau:

1. Chia di sản khi di chúc bị thất lạc, hư hại

Chia di sản chỉ diễn ra sau khi người lập di chúc qua đời, vì vậy khi di chúc bị hư hỏng, thất lạc sẽ không có người để đối chứng, lúc này di chúc sẽ được chia theo quy định về thừa kế theo pháp luật. Chia di chúc theo pháp luật chỉ diễn ra khi bản di chúc bị thất lạc hoặc hư hại đến mức không thể hiện được đúng, đầy đủ ý chí của người lập di chúc, cũng không có bằng chứng chứng minh được ý nguyện đích thực của người lập di chúc. Di chúc bằng văn bản được thể hiện bằng chữ viết trên giấy, do đó việc bảo quản, giữ gìn di chúc không tốt có thể dễ dàng làm mất hoặc hư hại di chúc.

2. Di chúc bị thất lạc được tìm thấy trước khi chia di sản

Di chúc bị thất lạc có thể được tìm thấy trước khi chia di sản, thời điểm từ khi mở thừa kế đến khi di sản được chia là một quãng thời gian nhất định. Do đó tại thời điểm mở thừa kế phát hiện ra di chúc đã mất, thì việc chia di sản sẽ được thực hiện theo quy định về thừa kế theo pháp luật. Tuy nhiên trong quãng thời gian đó, di chúc lại được tìm thấy thì di sản sẽ được chia theo nội dung di chúc đã tìm thấy. Vì chia di sản là quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu, nên pháp luật luôn tôn trọng ý chí, nguyện vọng của họ, trong mọi trường hợp đều tạo điều kiện tối ưu nhất để bảo vệ sự độc lập, tự nguyện của các chủ thể.

3. Di chúc bị thất lạc được tìm thấy sau khi chia di sản được chia

Quy định của pháp luật trong tình huống này có thể xảy ra 03 trường hợp sau đây:

Trường hợp 1: Nếu người thừa kế không yêu cầu chia di sản thì có nghĩa là họ đồng ý với việc chia di sản theo quy định pháp luật, vậy thì di sản không cần phải chia lại theo di chúc được tìm thấy. Chia di sản theo di chúc không chỉ là tôn trọng nguyện vọng của người để lại di sản, mà còn tránh tranh chấp của những người thừa kế. Do đó, khi họ không có ý kiến về phần di sản đã được chia thì việc chia lại di sản là không cần thiết.

Trường hợp 2: Nếu người thừa kế yêu cầu chia di sản theo nội dung di chúc đã tìm thấy, mà vẫn đang trong thời hạn yêu cầu chia di sản thì di sản sẽ được chia lại theo di chúc. Theo đó thời hiệu yêu cầu chia di sản của người thừa kế được pháp luật cho phép là 30 năm đối với bất động sản và 10 năm đối với động sản. Nếu vẫn trong quãng thời gian này thì pháp luật vẫn phải tôn trọng ý kiến, mong muốn của người thừa kế.

Trường hợp 3: Nếu người thừa kế yêu cầu chia lại di sản theo nội dung của di chúc đã tìm thấy, tuy nhiên thời hạn yêu cầu chia lại di sản đã hết thì di sản sẽ không chia lại. Pháp luật quy định về thời hiệu yêu cầu chia di sản là bởi vì quá thời gian đó di sản không còn giá trị như ban đầu, việc chia lại di sản lúc này là không công bằng với những người thừa kế còn lại.

Các quy định trên nhằm mục đích tôn trọng cao nhất ý chí, nguyện vọng của người đã chết đồng thời dung hòa lợi ích của những người thừa kế.

Luật Hoàng Anh