Di chúc được lập dưới những hình thức nào?

Người lập di chúc có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình sau khi chết. Di chúc được lập chỉ được công nhận, bảo hộ khi đảm bảo các điều kiện mà pháp luật quy định, trong đó có quy định di chúc phải được lập dưới những hình thức nhất định. Vậy hình thức của di chúc là gì? Bài viết này sẽ làm rõ vấn đề theo quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015.
Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Hình thức di chúc là phương thức thể hiện ý chí của người lập di chúc thông qua nội dung của di chúc, là căn cứ làm phát sinh quan hệ thừa kế theo di chúc và là bằng chứng minh một chủ thể có quyền hưởng di sản hay không. Vì vậy di chúc phải được thể hiện dưới những hình thức nhất định. Điều 627 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định di chúc phải được lập thành văn bản hoặc bằng miệng.

1.Di chúc bằng văn bản

Đây là loại di chúc được thể hiện dưới dạng chữ viết tay hoặc đánh máy có thể có xác nhận của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền hoặc không có, nhưng nhất định phải có chữ ký của người lập di chúc. Điều 628 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định di chúc bằng văn bản có 04 loại như sau:
Một là, di chúc bằng văn bản không có người làm chứng. Di chúc tại thời điểm được lập khi chỉ có duy nhất người lập di chúc. Theo đó người lập di chúc phải tự viết và ký vào bản di chúc, nội dung di chúc phải đầy đủ theo quy định pháp luật, vì di chúc không có người làm chứng rất dễ bị giả mạo, tráo đổi, sửa chữa. 
Hai là, di chúc bằng văn bản có người làm chứng. Trái với di chúc không có người làm làm chứng, di chúc có người làm chứng là di chúc mà tại thời điểm được lập có người khác ngoài người lập di chúc làm chứng cho việc lập di chúc. Người làm chứng chứng việc lập di chúc có thể là người được người lập di chúc nhờ viết hộ hoặc đánh máy hộ, nội dung di chúc phải đầy đủ theo quy định pháp luật và thể hiện ý chí, nguyện vọng của người lập di chúc. Phải có ít nhất là hai người làm chứng; người lập di chúc phải ký hoặc điểm chỉ vào bản di chúc trước mặt những người làm chứng; những người làm chứng xác nhận chữ ký, điểm chỉ của người lập di chúc và ký vào bản di chúc.
Ba là, di chúc bằng văn bản có công chứng. Là di chúc đã được văn phòng công chứng xác nhận tính hợp pháp, chính xác về nội dung của di chúc. Di chúc được công chứng có giá trị pháp lý cao, vì khi công chứng, di chúc sẽ được rà soát kỹ về nội dung để đảm bảo nội dung của di chúc không trái với pháp luật, tránh trường hợp người lập di chúc không biết về phần nội dung di chúc bị vi phạm dẫn đến vô hiệu. Công chứng còn giúp di chúc không dễ dàng bị tráo đổi, sửa chữa.
Bốn là, di chúc bằng văn bản có chứng thực. Chứng thực là di chúc đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền chứng thực về thời gian, địa điểm, năng lực hành vi dân sự của người lập di chúc, ý chí tự nguyện và chữ ký của họ. Cũng như di chúc được công chứng, di chúc được chứng thực có giá trị pháp lý cao hơn so với di chúc thường.
Thực tế cho thấy không phải lúc nào người lập di chúc cũng có thể đảm bảo có người làm chứng cho việc lập di chúc, hay công chứng, chứng thực di chúc do những lý do khác nhau hoặc do họ không hiểu biết hết các quy định pháp luật. Vì vậy, pháp luật vẫn xem di chúc được lập mà không có người làm chứng là hợp pháp và được bảo hộ khi đáp ứng các điều kiện của pháp luật về tính hiệu lực của di chúc như chủ thể, nội dung,..của di chúc. 

2.Di chúc bằng miệng

Đây là loại di chúc được thể hiện dưới dạng lời nói của người lập di chúc khi còn sống trong việc định đoạt khối di sản của mình cho người khác sau khi mình chết. Điều 629 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về di chúc được lập bằng miệng như sau:

"Điều 629. Di chúc miệng
1. Trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.
2. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ".

Di chúc bằng miệng chỉ được công nhận là hợp pháp khi người lập di chúc đang ở trong tình trạng tính mạng bị đe dọa, mà không có khả năng để lập di chúc bằng văn bản. Ví dụ: người lập di chúc bị tai nạn trong lúc hấp hối có thể lập di chúc bằng miệng. Vì việc vậy di chúc trong tình thế cấp bách, và lời nói cũng không được lưu giữ dưới hình thức nhất định, nên để đảm bảo tính minh bạch lúc lập di chúc phải có ít nhất hai người làm chứng cho việc thể hiện ý cuối cùng của người lập di chúc khi chết. Sau 03 tháng kể từ lúc lập di chúc mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc bằng miệng bị hủy bỏ. Vì pháp luật quy định di chúc bằng miệng là để đề phòng trường hợp người có di sản mong muốn được định đoạt tài sản của mình mà không có cơ hội, nên sau khi qua khỏi tình trạng nguy kịch mà người lập di chúc vẫn còn sống thì di chúc bằng miệng đương nhiên bị hủy bỏ, lúc này người lập di chúc có thể lập di chúc bằng văn bản.
Trên đây là quy định của pháp luật về các hình thức lập di chúc.

Luật Hoàng Anh