Tình tiết giảm nhẹ trong tình trạng bị kích động về tinh thần; vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và yêu cầu tình thế cấp thiết trong vi phạm hành chính là gì?

Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 không đưa ra định nghĩa về tình tiết giảm nhẹ nhưng, dựa vào nghĩa thuần việt của từ “tình tiết” là những sự việc nhỏ có quan hệ chặt chẽ đối với hành vi vi phạm thì có thể hiểu, “tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hành chính” là những sự việc nhỏ, những chi tiết nhỏ, những tình tiết nhỏ mà sự hiện diện của nó có ý nghĩa trong việc làm giảm mức độ nguy hiểm của xã hội, thể hiện thái độ, khả năng cải tạo, sửa chữa lỗi lầm của người thực hiện hành vi vi phạm, là cơ sở để giảm nhẹ mức phạt của người vi phạm so với mức phạt mà họ phải chịu theo quy định của pháp luật nếu không có tình tiết đó.

Nội dung:

Trong các tình tiết giảm nhẹ được quy định tại Điều 9, Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 thì có quy định áp dụng với vi phạm hành chính trong tình trạng bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người khác gây ra; vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng; vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết.

Những vấn đề cần nắm rõ về quy định này bao gồm:

- Pháp luật hành chính không quy định về những khái niệm như: bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người khác gây ra; vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng; vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết song dưới các văn bản hướng dẫn của Bộ luật hình sự hiện hành, những khái niệm này có thể hiểu tương tự như:

- Điểm b Mục 1 Chương 2 Nghị quyết số 04/HĐTP/NQ ngày 29/11/1986 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, hướng dẫn áp dụng một số quy định trong phần các tội phạm của Bộ luật hình sự, theo đó:

“Tình trạng tinh thần bị kích động là tình trạng người phạm tội không hoàn toàn tự chủ, tự kiềm chế được hành vi phạm tội của mình. Nói chung, sự kích động mạnh đó phải là tức thời do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây nên sự phản ứng dẫn tới hành vi giết người. Nhưng cá biệt có trường hợp do hành vi trái pháp luật của nạn nhân có tính chất đè nén, áp bức tương đối nặng nề, lặp đi lặp lại, sự kích động  đó đã âm ỷ, kéo dài, đến thời điểm nào đó hành vi trái pháp luật của nạn nhân lại tiếp diễn làm cho người bị kích động không tự kiềm chế được; nếu tách riêng sự kích động mới này thì không coi là kích động mạnh, nhưng nếu xét cả quá trình phát triển của sự việc, thì lại được coi là mạnh hoặc rất mạnh”.

- Trong khi đó, Phòng vệ chính đáng là hành vi của cá nhân vì bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm quyền, lợi ích nói trên. Người vượt quá phòng vệ chính đáng là người có hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác.

- Còn Tình thế cấp thiết là tình thế của cá nhân, tổ chức vì muốn tránh một nguy cơ đang thực tế đe dọa lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa. Người vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết là tình trạng một người vì muốn tránh một nguy cơ đang thực tế đe doạ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là gây thiệt hại bằng hoặc lớn hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.

Như vậy, đối với người vi phạm trong tình trạng bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người khác gây ra; vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng; vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết là do bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khách quan mà họ không biết là mình đã làm quá. Trên thực tế, thường thì phải đến khi người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính giải thích thì họ mới biết hành vi của mình có tình tiết giảm nhẹ. Quy định này phù hợp với thực tế hiện nay, bởi ranh giới giữa thực hiện hành vi vi phạm và việc áp dụng các tình tiết “vượt quá” rất mong manh.

Trong khi đó, việc bổ sung hai tình tiết “vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” và “vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết”cũng được coi là phù hợp với tình hình thực tế. Điều này thể hiện tính nhân đạo của pháp luật khi chủ thể vi phạm rơi vào các hoàn cảnh đặc biệt nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về pháp luật xử lý vi phạm hành chính

Luật Hoàng Anh