Trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ giao vật?

Vật là một trong những đối tượng của quan hệ nghĩa vụ. Khi bên mang nghĩa vụ vi phạm nghĩa vụ giao vật, mang lại những thiệt hại không nhỏ cho bên có quyền. Do đó, để tạo thuận lợi cho việc xác định trách nhiệm cụ thể, pháp luật đã quy định riêng về trách nhiệm dân sự do không thực hiện nghĩa vụ giao vật. Điều 356 Bộ luật Dân sự năm 2015 đã quy định:

“Điều 356. Trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ giao vật
1. Trường hợp nghĩa vụ giao vật đặc định không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao đúng vật đó; nếu vật không còn hoặc bị hư hỏng thì phải thanh toán giá trị của vật.
2. Trường hợp nghĩa vụ giao vật cùng loại không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao vật cùng loại khác; nếu không có vật cùng loại khác thay thế thì phải thanh toán giá trị của vật.
3. Trường hợp việc vi phạm nghĩa vụ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này mà gây thiệt hại cho bên bị vi phạm thì bên vi phạm phải bồi thường thiệt hại”.

Vật trong quan hệ nghĩa vụ bao gồm vật đặc định và vật cùng loại. Mỗi loại đều có những đặc tính riêng, do đó quy định của pháp luật về trách nhiệm của bên mang nghĩa vụ khi vi phạm nghĩa vụ đối với mỗi loại cũng khác nhau, cụ thể:

1.Vật đặc định

- Khoản 2 Điều 113 BLDS năm 2015 quy định: “Vật đặc định là vật phân biệt được với các vật khác bằng những đặc điểm riêng về ký hiệu, hình dáng, màu sắc, chất liệu, đặc tính, vị trí”. Có thể thấy, vật đặc định là vật có đặc điểm riêng biệt, có thể dễ dàng phân biệt với vật khác. Với tính chất đó, khi giao vật đặc định bên có nghĩa vụ chỉ được xem là đã hoàn thành nghĩa vụ khi giao đúng vật đó. Quy định này là sự nối tiếp quy định tại khoản 2 Điều 113 BLDS năm 2015, theo đó điều luật cũng đã khẳng định khi giao vật đặc định thì phải giao đúng vật đó. 
- Khi đến hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên có nghĩa vụ không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình thì bị xem là vi phạm nghĩa vụ, và phải chịu trách nhiệm dân sự. Trách nhiệm dân sự mà bên có nghĩa vụ phải gánh chịu là tiếp tục thực hiện nghĩa vụ hoặc bồi thường thiệt hại. Nếu tài sản vẫn còn thì bên có nghĩa vụ phải thực hiện giao trả lại vật đó cho bên có quyền. Nhưng trong trường trường hợp, tài sản đã mất hoặc không còn thì bên có nghĩa vụ phải thanh toán giá trị của vật. Bởi vật đặc định là vật không thể thay thế, do đó, khi tài sản không còn thì bên có nghĩa vụ phải thanh toán một khoản tiền tương đương với giá trị của vật đó. Theo nguyên tắc, việc chậm thực hiện nghĩa vụ là lỗi của bên có nghĩa vụ, do đó, nếu vì hành vi vi phạm đó mà gây thiệt hại cho bên có quyền thì bên có nghĩa cò phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Ví dụ: A thuê của B một chiếc bình cổ thời hạn là 01 tuần. Nhưng khi đến thời hạn A không trả lại chiếc bình cho B với lý do chiếc bình đã bị vỡ.  Chiếc bình được xác định là vật đặc định không thể thay thế, do đó A chỉ có thể thực hiện nghĩa vụ bằng cách thanh toán cho B giá trị của chiếc bình. Đồng thời, nếu B chứng minh được do hành vi vi phạm của A mà gây thiệt hại cho B, thì A còn phải bồi thường thiệt hại xảy ra. 

2.Vật cùng loại

- Khoản 1 Điều 113 BLDS năm 2015 quy định: “Vật cùng loại là những vật có cùng hình dáng, tính chất, tính năng sử dụng và xác định được bằng những đơn vị đo lường”. Vật cùng loại là vật có thể thay thế được cho nhau, khi không thể giao vật này, thì bên có nghĩa vụ có thể thay thế bằng vật khác có cùng chất lượng, số lượng. Bởi chủ thể có quyền chỉ quan tâm đến chất lượng, số lượng, chủng loại vật. Khoản 1 Điều 113 BLDS năm 2015 cũng quy định vật cùng loại có cùng chất lượng có s thế thay thế cho nhau. Như vậy, điều kiện đầu tiên để thay thế vật, là vật thay thế phải cùng chất lượng với vật bị thay thế. Ví dụ: cùng sản phẩm là bàn ghế nhưng có nhiều loại gỗ khác nhau, hay cùng là xi-măng nhưng có nhiều hãng khác nhau,..
- Thông thường khi đến hạn thực hiện nghĩa vụ, bên có nghĩa vụ phải bàn giao tài sản cho bên có quyền. Tuy nhiên, vì một lý do nào đó, mà bên có nghĩa vụ đã không thực hiện nghĩa vụ của mình. Hành vi vi phạm của bên bên có nghĩa vụ gây ảnh hưởng đến lợi ích của bên có quyền, do đó, bên có nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm dân sự. Cũng như trách nhiệm dân sự mà bên có nghĩa vụ phải chịu khi vi phạm nghĩa vụ giao vật đặc định. Tuy nhiên, trong nghĩa vụ giao vật cùng loại, bên có nghĩa vụ tiếp tục thực hiện nghĩa vụ có thể giao vật khác cùng loại với vật đã thỏa thuận ban đầu, mà không cần giao đúng vật đó như đối với vật đặc định. Trong trường hợp, bên có nghĩa vụ không có vật cùng loại thay thế thì phải thanh toán giá trị của vật cho bên có quyền. Bên cạnh đó, bên có nghĩa vụ còn phải bồi thường thiệt hại nếu gây thiệt hại cho bên có quyền. Chi phí bồi thường thiệt hại bao gồm: giá trị của tài sản do mất mát, hư hỏng, chi phí để khắc phục thiệt hại, tổn thất do không sử dụng, khai thác được tài sản,…Bên có quyền cũng phải có trách nhiệm chứng minh thiệt hại xảy ra là hành vi vi phạm nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ, thì mới có quyền nhận bồi thường thiệt hại. 

3.Vụ việc thực tế xét xử về trách nhiệm dân sự do không thực hiện nghĩa vụ giao vật

Bản án số 540/2019/DS-ST ngày 25/09/2019 V/v tranh chấp hợp đồng gửi giữ tài sản[1]

3.1.Nội dung vụ việc 

- Ngày 06/10/2018, bà V có đến quán Sake số 58 58 Đ. V. D, ấp T.H, xã TH, huyện Hóc Môn thành phố Hồ Chí  Minh để hát và có gửi xe Honda biển số 62M1-27991
cho bảo vệ quán và được ghi vé giữ xe là 27981  Khi ra lấy xe để ra về thì bà V
phát hiện đã bị mất xe. Sau nhiều lần thương lượng với chủ quán là bà T để yêu cầu bồi thường thiệt hại nhưng lại không thành do đó bà V khởi kiện Hộ kinh doanh S Quán do bà H.B.T làm chủ là đại diện phải bồi thường thiệt hại số tiền mất xe theo kết luận định giá của Hội đồng định giá tài sản Tố tụng hình sự ngày 14/12/2018 là 25.000.000 đồng, và các khoản thiệt hại như chi phí đi lại do không có phương tiện đi làm lo các con tổng là 52.500.000 đồng.
- Trường hợp này, theo nguyên tắc của hợp đồng gửi giữ thì bên nhận gửi giữ có nghĩa vụ giao lại tài sản gửi giữ cho bên có quyền. Tuy nhiên, bên nhận gửi giữ đã vi phạm nghĩa vụ làm mất tài sản, do đó phải chịu trách nhiệm dân sự. Theo nội dung vụ việc trên, chiếc xe được xác định là vật cùng loại, nhưng bên có quyền yêu cầu bên có nghĩa thanh toán tiền, nên bên vi phạm phải thanh toán tiền chứ không thể dùng vật cùng loại khác thay thế. 

3.2.Quyết định của Tòa án

Căn cứ vào:
- Căn cứ khoản 3 Điều 26; điểm a khoản 1 Điều 35; điểm a,b khoản 1 Điều 39; Bộ luật tố tụng dân sự;
- Căn cứ vào các Điều 554, 556, 557, 559 Bộ luật dân sự năm 2015;
- Căn cứ  nghị  quyết  326/2016/UBTV H14  ngày 30/12/2016 của Ủy ban thường vụ Quốc Hội quy định về mức thu miễn giảm thu nộp quản lý và sử dụng án phí và lệ  phí Tòa án.
Tuyên xử:
- Chấp nhận một phần yêu cầu của Bà V.T.H.V. Ghi nhận sự tự nguyện của bà H.B.T và ông Đ V C. Hộ kinh doanh Sake quán do bà H.B.T là đại diện cùng ông Đ.V.C trả cho Bà V.T.H.Vsố tiền 25.000.000đ (Hai mươi lăm triệu đồng) ngay khi bản án có hiệu lực pháp luật.
- Kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật người được thi hành án có đơn yêu cầu thi hành án mà người phải thi hành án không thi hành thì hàng tháng còn phải chịu lãi suất theo quy định tại Điều 357 và Điều 468 Bộ luật dân sự đối với số tiền chưa thi hành án tương ứng với thời gian chậm thi hành án.
- Không chấp nhận phần yêu cầu của Bà V.T.H.V: Yêu cầu Hộ kinh doanh Sake Quán do bà H.B.T là đại diện bồi thường chi phí thuê xe để đi làm đưa đón con đi học những ngày bị mất xe là 27.500.000 đồng (Hai mươi bảy triệu năm trăm nghìn đồng)

Luật Hoàng Anh

[1]https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta394931t1cvn/chi-tiet-ban-an, truy cập ngày 23/07/2021.