Bộ luật tố tụng hình sự quy định về vấn đề bảo quản vật chứng như thế nào?

Vật chứng là vật được dùng làm công cụ, phương tiện phạm tội, vật mang dấu vết tội phạm, vật là đối tượng của tội phạm, tiền hoặc vật khác có giá trị chứng minh tội phạm và người phạm tội hoặc có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án. Vật chứng phải được bảo quản nguyên vẹn, không để mất mát, lẫn lộn, hư hỏng.

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 90 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) tuân thủ pháp luật về bảo quản vật chứng được quy định như sau:

“Điều 90. Bảo quản vật chứng

1. Vật chứng phải được bảo quản nguyên vẹn, không để mất mát, lẫn lộn, hư hỏng. Việc bảo quản vật chứng được thực hiện như sau:

a) Vật chứng cần được niêm phong thì phải niêm phong ngay sau khi thu thập. Việc niêm phong, mở niêm phong được lập biên bản và đưa vào hồ sơ vụ án. Việc niêm phong, mở niêm phong vật chứng được thực hiện theo quy định của Chính phủ

b) Vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, vũ khí quân dụng phải được giám định ngay sau khi thu thập và phải chuyển ngay để bảo quản tại Kho bạc Nhà nước hoặc cơ quan chuyên trách khác. Nếu vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ lưu dấu vết của tội phạm thì tiến hành niêm phong theo quy định tại điểm a khoản này; vật chứng là vi khuẩn nguy hại, bộ phận cơ thể người, mẫu mô, mẫu máu và các mẫu vật khác của cơ thể người được bảo quản tại cơ quan chuyên trách theo quy định của pháp luật;

c) Vật chứng không thể đưa về cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng để bảo quản thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng giao vật chứng đó cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp đồ vật, tài sản hoặc người thân thích của họ hoặc chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức nơi có vật chứng bảo quản;

d) Vật chứng thuộc loại mau hỏng hoặc khó bảo quản thì cơ quan có thẩm quyền trong phạm vi quyền hạn của mình quyết định bán theo quy định của pháp luật và chuyển tiền đến tài khoản tạm giữ của cơ quan có thẩm quyền tại Kho bạc Nhà nước để quản lý;

đ) Vật chứng đưa về cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng bảo quản thì cơ quan Công an nhân dân, Quân đội nhân dân, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra có trách nhiệm bảo quản vật chứng trong giai đoạn điều tra, truy tố; cơ quan thi hành án dân sự có trách nhiệm bảo quản vật chứng trong giai đoạn xét xử và thi hành án.

2. Người có trách nhiệm bảo quản vật chứng mà để mất mát, hư hỏng, phá hủy niêm phong, tiêu dùng, sử dụng trái phép, chuyển nhượng, đánh tráo, cất giấu, hủy hoại vật chứng của vụ án thì tuỳ tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của luật.

Trường hợp thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy, làm hư hỏng vật chứng của vụ án nhằm làm sai lệch hồ sơ vụ án thì phải chịu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của luật.”

2. Quy định về vấn đề bảo quản vật chứng

Vật chứng có vai trò quan trọng trong chứng minh tội phạm nên vật chứng phải được bảo quản nguyên vẹn, không để mất mát, lẫn lộn, hư hỏng. Việc bảo quản vật chứng được thực hiện như sau:

1. Đối với vật chứng cần được niêm phong như vàng, kim cương, đá quý, tiền, ngoại tệ thì phải tiến hành niêm phong ngay sau khi thu thập bằng cách dán giấy mỏng khó bóc hoặc đổ xi rồi đóng dấu nổi lên những chỗ cần phải giữ cố định của vật chứng hay phong bì, hộp đựng vật chứng. Khi niêm phong và mở niêm phong vật chứng, có sự tham gia của người tiến hành tố tụng, người có vật bị niêm phong hoặc hoặc đại diện hợp pháp của họ và người chứng kiến. Việc niêm phong, mở niêm phong vật chứng được thực hiện theo quy định của Chính phủ.
2. Khi phát hiện vật chứng nghi là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, vũ khí quân dụng mà mắt thường chưa đủ cơ sở để kết luận chính xác những vật này là gì nên phải niêm phong và gửi giám định ngay sau khi thu thập. Khi có kết luận giám định, phải chuyển ngay để bảo quản tại Kho bạc Nhà nước hoặc cơ quan chuyên trách khác cho phù hợp. Ví dụ nếu là chất phóng xạ thì phải gửi cơ quan quản lý chất phóng xạ quốc gia.

Vật chứng là vi khuẩn nguy hại, bộ phận cơ thể người, mẫu mô, mẫu máu và các mẫu vật khác của cơ thể người được bảo quản tại cơ quan chuyên trách theo quy định của pháp luật như cơ quan giám định pháp y có phòng lạnh chuyên dụng.

1. Những trường hợp vật chứng cồng kềnh, không thể tháo rời, không thể đưa về cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng để bảo quản như kho tàng, nhà xưởng, khách sạn, nhà, đất cũng như các phương tiện sản xuất, kinh doanh khác, thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng giao vật chứng đó cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp đồ vật, tài sản hoặc người thân thích của họ hoặc chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức nơi có vật chứng bảo quản.
2. Vật chứng thuộc loại mau hỏng hoặc khó bảo quản như thực phẩm, rau củ quả thì cơ quan có thẩm quyền trong phạm vi quyền hạn của mình quyết định bán theo quy định của pháp luật và chuyển tiền đến tài khoản tạm giữ của cơ quan có thẩm quyền tại Kho bạc nhà nước để quản lý.
3. Cơ quan CAND, Quân đội nhân dân, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải có kho vật chứng riêng theo đúng quy định để bảo quản vật chứng mà mình đang thụ lý trong giai đoạn điều tra, truy tố; cơ quan thi hành án dân sự có trách nhiệm bảo quản vật chứng trong giai đoạn xét xử và thi hành án.

Vật chứng đã thu được, phải bảo quản chu đáo, có sổ sách ghi chép rõ ràng, đầy đủ, có phương tiện bảo quản chắc chắn, có chế độ và có cán bộ quản lý chặt chẽ, không được để hư hỏng mất mát. Nghiêm cấp các hành vi lấy cắp, đánh tráo, sử dụng, mua bán và phân phối nội bộ, người có trách nhiệm, đánh tráo, sử dụng, mua bán và phân phối nội bộ. Người có trách nhiệm bảo quản vật chứng mà để mất mát, hư hỏng, phá hủy niêm phong, tiêu dùng, sử dụng trái phép, chuyển nhượng, đánh tráo, cất giấu, hủy hoại vật chứng của vụ án thì tùy tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.

Trường hợp thêm, bớt, sửa đổi, đánh tráo, hủy, làm hư hỏng vật chứng của vụ án nhằm làm sai lệch hồ sơ vụ án thì phải chịu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.

Xử lý kỷ luật theo pháp luật công chức nhà nước; xử phạt hành chính theo Luật Xử lý vi phạm hành chính. Bị truy cứu trách nhiệm hình sự về các tội xâm hoạt động tư pháp hoặc các tội khác do BLHS quy định.

Như vậy, việc bảo quản vật chứng theo quy định tại Điều 90 BLTTHS năm 2015 có những điểm mới cần lưu ý so với quy định tại khoản 2 Điều 75 BLTTHS năm 2003. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, quy định rõ ràng hơn về việc niêm phong, mở niêm phong vật chứng

Theo Nghị định số 127/2017/NĐ-CP ngày 16/11/2017 của Chính phủ quy định chi tiết việc niêm phong, mở niêm phong vật chứng (Nghị định số 127/2017) thì:

– Niêm phong vật chứng là việc bảo đảm tính nguyên vẹn của vật chứng bằng cách:

+ Đưa vật chứng vào trạng thái được bảo vệ an toàn, bao gồm gói, đóng hộp, đưa vào thùng, chai, lọ và các hình thức khác (gọi là đóng gói, đóng kín) và dán giấy niêm phong đè lên nhũng phần có thể mở để lấy, đổi vật chứng hoặc có thể tác động làm thay đổi tính nguyên vẹn của vật chứng;

+ Đối với vật chứng có khối lượng, kích thước lớn hoặc không thể di chuyển được thì dán giấy niêm phong lên từng phần hoặc trên những bộ phận quan trọng của vật chứng;

+ Đối với một số loại vật chứng có thể sử dụng khóa, kẹp dây chì, dây thép và các hình thức khác để bao bọc vật chứng sau đó dán giấy niêm phong.

– Mở niêm phong vật chứng là gỡ giấy niêm phong và mở đóng gói hoặc đóng kín vật chứng đối với vật chứng được đóng gói hoặc đóng kín; gỡ giấy niêm phong đối với vật chứng không đóng gói hoặc không đóng kín hoặc không di chuyển được.

– Việc niêm phong vật chứng được thực hiện theo quy định từ Điều 8 đến Điều 10 của Nghị định số 127/2017. Việc mở niêm phong vật chứng được thực hiện theo quy định từ Điều 11 đến Điều 13 của Nghị định số 127/2017.

Thứ hai, bổ sung quy định vật chứng là vũ khí quân dụng phải được giám định ngay sau khi thu thập và phải chuyển ngay để bảo quản tại cơ quan chuyên trách.

Thứ ba, thay đổi cơ quan bảo quản vật chứng là Kho bạc nhà nước thay vì ngân hàng như trước đây.

Theo BLTTHS năm 2003 thì vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ phải được giám định ngay sau khi thu thập và phải chuyển ngay để bảo quản tại ngân hàng hoặc các cơ quan chuyên trách khác thì nay BLTTHS năm 2015 quy định vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, vũ khí quân dụng phải được giám định ngay sau khi thu thập và phải chuyển ngay để bảo quản tại Kho bạc Nhà nước hoặc cơ quan chuyên trách khác.

Thứ tư, bổ sung quy định vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ lưu dấu vết của tội phạm thì tiến hành niêm phong.

Theo quy định của BLTTHS năm 2003 thì không có sự phân biệt giữa vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ có lưu hay không có lưu dấu vết của tội phạm. Nay BLTTHS năm 2015 quy định nếu vật chứng là tiền, vàng, bạc, kim khí quý, đá quý, đồ cổ lưu dấu vết của tội phạm thì phải được niêm phong. Việc niêm phong vật chứng phải được thực hiện theo quy định của Chính phủ.

Thứ năm, bổ sung quy định  vật chứng là vi khuẩn nguy hại, bộ phận cơ thể người, mẫu mô, mẫu máu và các mẫu vật khác của cơ thể người được bảo quản tại cơ quan chuyên trách theo quy định của pháp luật.

Luật Hoàng Anh