Các loại cấu thành tội phạm? Ý nghĩa của việc phân loại cấu thành tội phạm?

Cấu thành tội phạm được phân loại như thế nào? Sự cần thiết trong việc phân loại cấu thành tội phạm? Thông qua bài viết này, Luật Hoàng Anh phân tích, đánh giá về vấn đề nêu trên như sau.

Có hai cách phân loại cấu thành tội phạm như sau, cách phân loại thứ nhất là phân loại cấu thành tội phạm thành cấu thành tội phạm cơ bản và các cấu thành tội phạm khác. Cách phân loại thứ hai là phân loại các cấu thành tội phạm cơ bản.

Cách phân loại thứ nhất: Phân loại cấu thành tội phạm cơ bản và các cấu thành tội phạm khác.

Sự đa dạng của tội phạm khiến có nhiều cấu thành tội phạm khác nhau cho một tội phạm cụ thể, phụ thuộc vào mức độ nguy hiểm đối với xã hội của tội phạm, đối với các quan hệ xã hội được pháp luật hình sự bảo vệ bị tội phạm xâm hại. Ví dụ đối với Tội vô ý làm chết người được quy định tại Điều 128 Bộ luật hình sự:

“Điều 128. Tội vô ý làm chết người

1. Người nào vô ý làm chết người, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.

2. Phạm tội làm chết 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm.”

Có thể thấy, tại Khoản 1 điều 128, nhà làm luật đã xây dựng cấu thành tội phạm cơ bản đối với tội vô ý làm chết người. Đó là cấu thành tội phạm gồm những dấu hiệu đặc trưng có ở mọi trường hợp phạm tội của tội phạm này, thể hiện sự nguy hiểm của tội phạm đó và phân biệt tội phạm đó với các tội phạm khác cũng như phân biệt với các trường hợp chưa phải tội phạm. Bao gồm chủ thể của tội phạm là người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự, hành vi khách quan là “làm chết người”, với yếu tố lỗi là lỗi vô ý để phân biệt các trường hợp phạm tội này mà không phải tội khác, phân biệt các trường hợp là có phạm tội hay không phạm tội.

Trên cơ sở cấu thành tội phạm cơ bản, nhà làm luật đã căn cứ vào tình hình tội phạm và yêu cầu phòng chống tội phạm ở từng loại tội phạm, xây dựng nên các cấu thành tội phạm tăng nặng hoặc giảm nhẹ. Những cấu thành tội phạm này bao gồm những dấu hiệu bổ sung, phản ánh tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm tăng hoặc giảm so với trường hợp bình thường.

Quay trở lại ví dụ tại Điều 128 Bộ luật hình sự, Khoản 2 Điều 128 quy định về tội vô ý làm chết người, tuy nhiên hậu quả của tội phạm gây ra là “làm chết hai người trở lên”, có thể thấy, mức độ nguy hiểm đối với xã hội của tội phạm này đã tăng lên so với trường hợp bình thường được quy định tại Khoản 1 Điều 128. Đây là điều luật thể hiện cấu thành tội phạm tăng nặng đối với tội vô ý làm chết người.

Có thể khái quát về cách phân loại này như sau:

• Thứ nhất là cấu thành tội phạm cơ bản: là cấu thành tội phạm chỉ có dấu hiệu định tội danh, dấu hiệu mô tả tội phạm và cho phép phân biệt tội phạm này với tội phạm khác cũng như cho pháp phân biệt với trường hợp chưa phải là tội phạm.
• Thứ hai là cấu thành tội phạm tăng nặng: là cấu thành tội phạm mà ngoài dấu hiệu định tội còn có thêm dấu hiệu phản ánh tội phạm có mức độ của tính nguy hiểm cho xã hội tăng lên một các đáng kể (so với trường hợp bình thường).
• Thứ ba là cấu thành tội phạm giảm nhẹ: là cấu thành tội phạm mà ngoài dấu hiệu định tội còn có thêm dấu hiệu phản ánh tội phạm có mức độ của tính nguy hiểm cho xã hội giảm xuống một cách đáng kể (so với trường hợp bình thường).

Mỗi loại tội phạm nhất định sẽ có một cấu thành tội phạm cơ bản, ngoài ra có thể có một hoặc nhiều cấu thành tội phạm tăng nặng hay giảm nhẹ. Những dấu hiệu có thêm trong cấu thành tội phạm tăng nặng hoặc giảm nhẹ trong luật hình sự được gọi là những dấu hiệu định khung. Vì vậy,việc xác định tội phạm thuộc cấu thành tội phạm tăng nặng hay giảm nhẹ có vai trò quan trọng trong việc định tội danh cũng như áp dụng khung hình phạt. 

Cách phân loại thứ hai: Phân loại các cấu thành tội phạm cơ bản

Các cấu thành tội phạm của tất cả các tội phạm cụ thể đều được xây dựng dựa trên các yếu tố cấu thành nên cấu thành tội phạm, tuy nhiên, mỗi cấu thành tội phạm (cơ bản) lại được xây dựng với những đặc điểm cấu trúc khác nhau. Ví dụ như có cấu thành tội phạm chỉ mô tả hành vi khách quan có tính gây thiệt hại mà không đề cập đến hậu quả thiệt hại do hành vi đó gây ra (cấu thành tội phạm của tội xâm phạm chỗ ở của người khác quy định tại điều 158 Bộ luật hình sự), nhưng cũng có những cấu thành tội phạm mô tả cả hậu quả thiệt hại xảy ra như cấu thành tội phạm của tội cố ý gây thương tích quy định tại hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác quy định tại điều 134 Bộ luật hình sự.

Dực vào đặc điểm cấu trúc nêu trên, có thể chia cấu thành tội phạm (cơ bản) thành cấu thành tội phạm vật chất và cấu thành tội phạm hình thức, với nội dung như sau:

• Cấu thành tội phạm vật chất là cấu thành tội phạm mà trong đó có các dấu hiệu thuộc mặt khách quan của tội phạm là hành vi khách quan và hậu quả thiệt hại do hành vi gây ra. Hay có thể hiểu ngắn gọn là cấu thành tội phạm mà trong đó có dấu hiệu hậu quả thiệt hại.
• Cấu thành tội phạm hình thức là cấu thành tội phạm mà trong đó dấu hiệu thuộc mặt khách quan của tội phạm là hành vi khách quan mà không có dấu hiệu hậu quả thiệt hại. Cũng có thể hiểu ngắn gọn là cấu thành tội phạm mà trong đó không có dấu hiệu hậu quả thiệt hại.

Việc xác định một tội phạm có cấu thành tội phạm vật chất hay hình thức phụ thuộc vào điều luật quy định về tội phạm đó, phụ thuộc vào cấu trúc của cấu thành tội phạm. Ví dụ cụ thể đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác như đã nêu trên, mặc dù có hành vi khách quan là “cố ý gây thương tích” nhưng hậu quả thiệt hại “tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 11% đến 30%” chưa xảy ra thì cũng chưa đủ cơ sở để kết luận phạm tội danh này. Do vậy, việc xác định rõ tội phạm có cấu thành tội phạm vật chất hay hình thức có ý nghĩa rất quan trọng trong việc định tội danh.

Luật Hoàng Anh