Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại là gì?

Ngoài các tình tiết giảm nhẹ thể hiện chính sách khoan hồng của nhà nước đối với pháp nhân thương mại phạm tội, nhà làm luật thấy rằng cần phải xử phạt nghiêm mình, có sự khoan hồng đối với pháp nhân nhận ra lỗi sai của mình nhưng cũng phải trừng trị nghiêm khắc đối với những pháp nhân không nhận thức được hậu quả nguy hiểm của tội phạm hoặc biết sai nhưng vẫn cố ý phạm pháp, coi thường pháp luật.

1. Căn cứ pháp lý

Điều 85 Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 ngày 27/11/2015 và Luật sửa đổ, ibổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 12/2017/QH14 ngày 26/06/2017 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự) quy định các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại như sau:

“Điều 85. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại

1. Chỉ các tình tiết sau đây mới là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:

a) Câu kết với pháp nhân thương mại khác để phạm tội;

b) Cố ý thực hiện tội phạm đến cùng;

c) Phạm tội 02 lần trở lên;

d) Tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm;

đ) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội;

e) Dùng thủ đoạn tinh vi để phạm tội hoặc nhằm trốn tránh, che giấu tội phạm.

2. Các tình tiết đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung hình phạt thì không được coi là tình tiết tăng nặng.”

2. Các tình tiết tăng nặng áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội

Điều 85 Bộ luật Hình sự quy định 06 tình tiết tăng nặng đối với pháp nhân thương mại phạm tội. So với các tình tiết giảm nhẹ, về số lượng các tình tiết tăng nặng nhiều hơn. Điều này trái ngược với quy định về tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ đối với cá nhân phạm tội (tình tiết tăng nặng đối với cá nhân phạm tội ít hơn so với tình tiết giảm nhẹ).

2.1. Câu kết với pháp nhân thương mại khác để phạm tội

Tình tiết này giống với tình tiết phạm tội có tổ chức đối với cá nhân phạm tội. Bản chất hành vi thực hiện tội phạm của pháp nhân được thực hiện bởi nhiều người (pháp nhân là tổ chức đại diện cho những người thuộc pháp nhân đó). Do đó, pháp luật không quy định pháp nhân phạm tội có tổ chức. Tuy nhiên mở rộng ý nghĩa của phạm tội có tổ chức, trường hợp một pháp nhân thương mại câu kết với một pháp nhân thương mại khác thực hiện tội phạm làm cho tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm cao hơn, gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực hơn. Do vậy, sự câu kết với pháp nhân thương mại khác để phạm tội bị coi là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.

2.2. Cố ý thực hiện tội phạm đến cùng

Cố tình hay cố ý nghĩa là trong quá trình thực hiện tội phạm, pháp nhân thương mại đã vấp phải sự phản kháng, có thể là sự can thiệp từ những người xung quanh nhưng vẫn không có ý định dừng việc phạm tội mà quyết tâm vượt qua trở ngại để tiếp tục thực hiện đến cùng tội phạm mà mình mong muốn. Rõ ràng đây là một tình tiết tăng nặng thể hiện sự không dừng lại, quyết tâm cao độ của pháp nhân thương mại phạm tội. Và trong trường hợp này, lỗi của pháp nhân phạm tội nghiêm trọng hơn trường hợp bình thường.

2.3. Phạm tội 02 lần trở lên

Đây là trường hợp phạm tội mà trước đó pháp nhân thương mại phạm tội đã phạm tội này ít nhất là một lần và chưa bị xét xử.

2.4. Tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm

Điều 53 Bộ luật hình sự quy định:

“Điều 53. Tái phạm, tái phạm nguy hiểm   

1. Tái phạm là trường hợp đã bị kết án, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý hoặc thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do vô ý.

2. Những trường hợp sau đây được coi là tái phạm nguy hiểm:

a) Đã bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý;

b) Đã tái phạm, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý.”

Tái phạm là việc lặp lại hành vi phạm tội kèm theo 02 điều kiện sau:

- Đã bị kết án và chưa xóa án tích;

- Phạm tội do cố ý hoặc phạm tội phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng do vô ý.

Tái phạm nguy hiểm gồm 02 trường hợp như sau:

- Đã bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý.

- Đã tái phạm, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý.

2.5. Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội

Đây là trường hợp pháp nhân thương mại phạm tội đã lợi dụng hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, phức tạp của xã hội để dễ dàng thực hiện tội phạm. Hành vi phạm tội có tình tiết này có tính chất nghiêm trọng hơn trường hợp phạm tội thông thường bởi nó không chỉ cản trở sự khắc phục khó khăn mà còn làm tăng thêm khó khăn đang có của xã hội.

2.6. Dùng thủ đoạn tinh vi để phạm tội hoặc nhằm trốn tránh, che giấu tội phạm

Đây là trường hợp phạm tội có thủ đoạn không bình thường làm tăng tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Thủ đoạn tinh vi là thủ đoạn phạm tội kín đáo, phức tạp, khó nhận biết; thủ đoạn xảo quyệt là thủ đoạn phạm tội gắn liền với những mánh khóe, cách thức gian dối, thâm hiểm; thủ đoạn tàn ác là thủ đoạn phạm tội có tính thâm độc, tàn nhẫn, có tính man rợ...

3. Quy định của pháp luật về trường hợp các tình tiết tăng nặng là tình tiết định khung hình phạt

Khoản 2 Điều 85 quy định: “Các tình tiết đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung hình phạt thì không được coi là tình tiết tăng nặng”.

Tình tiết định tội là tình tiết mà trong cấu thành tội phạm đó bắt buộc phải có, nếu không có tình tiết đó thì sẽ không phạm tội đó. Khi đã thỏa mãn dấu hiệu cấu thành một tội phạm (phạm tội gì) thì việc tiếp theo là xác định mức phạt cụ thể đối với tội đó là bao nhiêu, khi này khái niệm khung hình phạt bắt đầu được xem xét đến. Sau khi xem xét lựa chọn khung hình phạt xong mới xét đến mức hình phạt nào. Các tình tiết tăng nặng chỉ có ý nghĩa khi xác định mức hình phạt, do đó khi tình tiết tăng nặng nào đó đã được dùng để định tội và dùng để định khung thì sẽ không áp dụng để xem xét định lượng hình phạt nữa vì như vậy 1 tình tiết tăng nặng lại áp dụng đến 02 lần.

Luật Hoàng Anh