Các tội phá hoại hoài bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh là gì?

Các tội phá hoại hoài bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh quy định tại Chương XXVI Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 ngày 27/11/2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 12/2017/QH14 ngày 26/06/2017 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự) gồm 5 Điều luật tương ứng 5 tội danh cụ thể.

1. Khái niệm tội phá hoại hoài bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh

Các tội phá hoại hoà bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh là những tội phạm quốc tế hoặc mang tính chất quốc tế được ghi nhận trong pháp luật hình sự của nước ta. Các tội này được quy định tại chương XXVI Bộ luật hình sự bao gồm:

- Điều 421. Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược

- Điều 422. Tội chống loài người

- Điều 423. Tội phạm chiến tranh

- Điều 424. Tội tuyển mộ, huấn luyện hoặc sử dụng lính đánh thuê

- Điều 425. Tội làm lính đánh thuê

Các tội phạm này là những hành vi nguy hiểm cho xã hội do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý xâm phạm sự tồn tại hoà bình và an ninh của nhân loại. Ngoài ra các tội phạm này còn trực tiếp xâm phạm độc lập, chủ quyền thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, chế độ Nhà nước của một quốc gia hoặc một số quốc gia, xâm phạm tính mạng, sức khoẻ của một cộng đồng dân cư của một quốc gia hoặc của một số nước trong một khu vực nhất định.

2. Dấu hiệu pháp lý của tội phá hoại hoài bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh

2.1. Khách thể của tội phạm

Quy chế Rome về Tòa án Hình sự quốc tế năm 1998 được thông qua ngày 17/7/1998, tại Hội nghị ngoại giao về việc thiết lập Tòa án Hình sự quốc tế do Liên Hợp Quốc tổ chức, có hiệu lực từ ngày 01/7/2002 quy định về 03 loại tội phạm là diệt chủng; tội ác chống nhân loại; tội ác chiến tranh. Theo đó, pháp luật Hình sự Việt Nam cũng quy định Chương XXIV - tội phá hoại hoài bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh để cụ thể hóa Quy chế Rome.

Khách thể của các tội phá hoại hoà bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh: khách thể của các tội phạm này là: độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của một quốc gia; chế độ Nhà nước của một Nhà nước có chủ quyền; tính mạng, sức khoẻ của một khu vực dân cư; lợi ích chính đáng của một phong trào giải phóng dân tộc.

2.2. Mặt khách quan của tội phạm

Mặt khách quan của tội phạm được thể hiện ở các hành vi sau đây: Tuyên truyền, kích động chiến tranh xâm lược, chuẩn bị, tiến hành, tham gia chiến tranh xâm lược; diệt chủng, diệt sinh và diệt môi trường tự nhiên; giết hại dân thường, người bị thương, tù binh, cướp phá tài sản, tàn phá các nơi dân cư, sử dụng các phương pháp hoặc phương tiện chiến tranh bị cấm; tuyển mộ, huấn luyện, sử dụng lính đánh thuê và làm lính đánh thuê. Các hành vi phạm tội nêu trên đều là những hành vi được thực hiện dưới dạng hành động, có nghĩa là người phạm tội thực hiện những hành vi bị pháp luật cấm.

Trong số các tội phạm nêu trên, các tội phạm sau đây là tội phạm có cấu thành hình thức: Tội phá hoại hoà bình, gây chiến tranh xâm lược và tội tuyển mộ lính đánh thuê. Tội phạm được coi là hoàn thành kể từ thời điểm thực hiện hành vi phạm tội. Thiệt hại do tội phạm gây ra không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm mà chỉ có ý nghĩa trong việc quyết định đường lối xử lý. Thiệt hại càng lớn, thì kẻ phạm tội càng bị xử phạt nặng.

2.3. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm là người từ đủ 16 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự.

Bộ luật Hình sự không quy định thế nào là năng lực trách nhiệm hình sự nhưng có quy định loại trừ trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự tại Điều 21 Bộ luật Hình sự. Theo đó, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Như vậy, người có năng lực trách nhiệm hình sự phải là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi có năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi của mình.

Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một số điều luật quy định tội phạm cụ thể không bao gồm tội phạm thuộc chương XXVI -  tội phá hoại hoài bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh. Do đó, độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội thuộc chương này là người từ đủ 16 tuổi trở lên.

Họ có thể là công dân Việt Nam hoặc công dân nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây là nhóm tội có chủ thể đặc biệt, ngoài các dấu hiệu chung về chủ thể, những người phạm các tội này thường là những người có thẩm quyền trong bộ máy chiến tranh hoặc là người trực tiếp tham gia thực hiện các hành vi phạm tội đó. Theo quy định tại Điều 28 và Điều 61 Bộ luật hình sự, thì chủ thể của các tội phá hoại hoà bình chống loài người và tội phạm chiến tranh không được hưởng thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự và thời hiệu thi hành án.

2.4. Mặt chủ quan của tội phạm

Tất cả các tội phạm quy định ở Chương XXVI Bộ luật hình sự đều được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp. Các tội phạm sau đây chỉ có thể được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp: tội phá hoại hoà bình, gây chiến tranh xâm lược; tội chống loài người; tội phạm chiến tranh được thực hiện bởi các hành vi ra lệnh hoặc trực tiếp tiến hành việc giết hại dân thường, người bị thương, tù binh, cướp phá tài sản, tàn phá các nơi dân cư và tội tuyển mộ lính đánh thuê. Khi thực hiện các hành vi phạm tội nêu trên, người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là rất nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi và mong muốn hậu quả xảy ra.

Các tội phạm còn lại được thực hiện vừa có thể do lỗi cố ý trực tiếp vừa có thể là lỗi cố ý gián tiếp: tội phạm chiến tranh được thực hiện bởi hành vi "sử dụng các phương tiện hoặc phương pháp chiến tranh bị cấm" và tội làm lính đánh thuê. Khi thực hiện các hành vi này, người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả xảy ra hoặc có thể xảy ra, mong muốn hoặc có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra. Mục đích phạm tội là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành của các tội phạm này.

Luật Hoàng Anh