Hiệu lực về thời gian của Bộ luật hình sự 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định như thế nào?

Hiệu lực của Luật hình sự là giá trị thi hành của nó đối với tội phạm nên nó phải gắn với hành vi phạm tội. Nói đến hiệu lực của một bộ luật hình sự là nói đến hiệu lực của bộ luật đó đối với hành vi phạm tội xảy ra khi nào (hiệu lực về thời gian) và hiệu lực đối với hành vi phạm tội xảy ra ở đâu (hiệu lực về thời gian). Trong bài viết này, hãy cùng Luật Hoàng Anh tìm hiểu các quy định về hiệu lực về thời gian của Bộ luật hình sự.

1. Căn cứ pháp lý

Điều 7 Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 ngày 27/11/2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 12/2017/QH14 ngày 26/06/2017 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự) quy định hiệu lực về thời gian của Bộ luật Hình sự như sau:

“Điều 7. Hiệu lực của Bộ luật hình sự về thời gian

1. Điều luật được áp dụng đối với một hành vi phạm tội là điều luật đang có hiệu lực thi hành tại thời điểm mà hành vi phạm tội được thực hiện.

2. Điều luật quy định một tội phạm mới, một hình phạt nặng hơn, một tình tiết tăng nặng mới hoặc hạn chế phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích và quy định khác không có lợi cho người phạm tội, thì không được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.

3. Điều luật xóa bỏ một tội phạm, một hình phạt, một tình tiết tăng nặng, quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình tiết giảm nhẹ mới hoặc mở rộng phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện, xóa án tích và quy định khác có lợi cho người phạm tội, thì được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.”

2. Hiệu lực về thời gian của Bộ luật Hình sự

Quy định về hiệu lực thời gian tại Điều 7 BLHS 2015 gồm 3 khoản như sau:

Khoản 1 quy định hiệu lực có tính nguyên tắc, “điều luật được áp dụng đối với một hành vi phạm tội là điều luật đang có hiệu lực thi hành tại thời điểm mà hành vi phạm tội được thực hiện”.  Với quy định này, các điều luật của BLHS 2015 chỉ có hiệu lực tại thời điểm mà BLHS 2015 có hiệu lực thi hành. Như vậy, kể từ ngày 1/1/2016 Bộ luật hình sự 2015 đã có hiệu lực và kể từ ngày 1/1/2018 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 có hiệu lực thi hành. Đồng nghĩa với việc, luật hình sự đang có hiện từ tại thời điểm này là Bộ luật hình sự 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017.

Ví dụ: Bộ luật hình sự 2015quy định về việc xử lý hình sự đối với pháp nhân thương mại phạm tội. Thì năm 2016 tại thời điểm Bộ luật hình sự năm 1999 vẫn có hiệu lực, Công ty A có hành vi thỏa mãn cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015. Trong trường hợp này sẽ áp dụng điều luật có hiệu lực thi hành áp dụng tại thời điểm này thì sẽ áp dụng Bộ luật hình sự 1999 chứ không phải Bộ luật hình sự 2015.

Khoản 2 quy định về điều khoản có lợi cho người phạm tội. Theo đó, nếu tội phạm xảy ra trước khi Bộ luật Hình sự có hiệu lực, thời điểm truy tố, xét xử lại là thời điểm Bộ luật Hình sự có hiệu lực, theo khoản 1 sẽ áp dụng Bộ luật Hình sự nhưng Bộ luật Hình sự có “quy định một tội phạm mới, một hình phạt nặng hơn, một tình tiết tăng nặng mới hoặc hạn chế phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích và quy định khác không có lợi cho người phạm tội” thì trong trường này không được áp dụng những quy định mới đó.

Tuy nhiên, Bộ luật Hình sự hiện hành không áp dụng hiệu lực hồi tố đối với điều luật mới không có lợi cho người phạm tội. Nghị quyết số 41/2017/QH14 có nêu rõ, tội phạm mới quy định tại Điều 147,154, 167, 187, 212, 213, 214, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 230, 234, 238, 285, 291, 293, 294, 297, 301, 302, 336, 348, 388, 391, 394 và 418 của Bộ luật Hình sự năm 2015; các điều luật bổ sung hành vi phạm tội mới, các điều luật quy định một hình phạt mới, một hình phạt nặng hơn, một tình tiết tăng nặng mới; hạn chế phạm vi miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích; trong trường hợp này vẫn áp dụng quy định tương ứng của các văn bản quy phạm pháp luật về hình sự có hiệu lực trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 để giải quyết.

Khoản 3 quy định ngược lại so với khoản 2 ở chỗ, khoản 3 quy định những điều luật có nội dung có lợi cho người phạm tội được phép có hiệu lực trở về trước. Cũng với trường hợp nêu trên nhưng BLHS 2015 lại có quy định “xóa bỏ một tội phạm, một hình phạt, một tình tiết tăng nặng, quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình tiết giảm nhẹ mới hoặc mở rộng phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện, xóa án tích và quy định khác có lợi cho người phạm tội” thì được áp dụng quy định mới đó. Ngoài ra, khoản này còn được hướng dẫn thêm bởi Nghị quyết 01/2016/NQ-HĐTP của Hội đông thẩm phán và 2 công văn số 276/TANDTC-PC và 301/TANDTC/2016/ TANDTC-PC của Tòa án nhân dân tối cao năm 2016.

Nội dung quy định về hiệu lực về thời gian của BLHS 2015 được trình bày không có sự thay đổi về nội dung so với Bộ luật hình sự năm 1985 và Bộ luật hình sự năm 1999.

Luật Hoàng Anh