Người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố có quyền và nghĩa vụ như thế nào?

Nhằm bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân trong giai đoạn tố tụng, BLTTHS 2015 đã quy định rất chi tiết và cụ thể về quyền và nghĩa vụ của người bị tố giác người bị kiến nghị khởi tố theo quy định pháp luật.

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 57 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) về người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố được quy định như sau:

“Điều 57. Người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố

1. Người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố có quyền:

a) Được thông báo về hành vi bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố;

b) Được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều này;

c) Trình bày lời khai, trình bày ý kiến;

d) Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu;

đ) Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá;

e) Tự bảo vệ hoặc nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình;

g) Được thông báo kết quả giải quyết tố giác, kiến nghị khởi tố;

h) Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

2. Người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố phải có mặt theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố giác, kiến nghị khởi tố.”

2. Quyền và nghĩa vụ của người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố

Đây là điều luật mới được quy định trong BLTTHS 2015, quy định về quyền và nghĩa vụ của người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố. Việc tố giác và tin báo về tội phạm được thực hiện theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự.

Điều 57 BLTTHS 2015 đã quy định cụ thể  quyền và nghĩa vụ của đối tượng bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố bao gồm cả cá nhân, cơ quan, tổ chức như sau:

+ Về quyền:

- Được thông báo về hành vi bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố. Đây là quyền được biết thông tin về hành vi bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố của mình;

- Được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều này. Đây là trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng mà cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thực hiện theo quy định tại Điều 71 BLTTHS 2015:

“1. Cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng theo quy định của Bộ luật này.

Trường hợp người bị buộc tội, người bị hại thuộc diện được trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật trợ giúp pháp lý thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm giải thích cho họ quyền được trợ giúp pháp lý; nếu họ đề nghị được trợ giúp pháp lý thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng thông báo cho Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước.

Việc thông báo, giải thích phải ghi vào biên bản.”

- Trình bày lời khai, trình bày ý kiến;

- Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu chứng minh sự vô tội hoặc đưa ra những tình tiết làm giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho mình. Các cơ quan có thẩm quyền phải có trách nhiệm xem xét, giải quyết yêu cầu của họ. Những yêu cầu của họ có thể được CQTHTT chấp nhận hoặc không chấp nhận. Nếu không chấp nhận CQTHTT phải lập văn bản, nêu rõ lý do và phải thông báo cho họ;

- Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật, liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá;

- Tự bảo vệ hoặc nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình, ngoài ra quyền tự bảo vệ hoặc nhờ người bảo vệ còn được quy định chi tiết tại Điều 8 Thông tư 46/2019/TT-BCA: “Trong lần đầu tiên lấy lời khai bị hại, đương sự, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, Điều tra viên, Cán bộ điều tra phải giải thích quyền, nghĩa vụ của bị hại, đương sự, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 và hỏi họ xem có nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp hay không, phải ghi ý kiến của họ vào biên bản. Trường hợp họ nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì Điều tra viên, Cán bộ điều tra hướng dẫn họ viết đơn nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Trường hợp họ không nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì Điều tra viên, Cán bộ điều tra giải thích quyền tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ được thực hiện trong suốt quá trình tiến hành tố tụng.”

- Được thông báo kết quả giải quyết tố giác, kiến nghị khởi tố;

- Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại theo quy định tại điều 30 Hiến pháp 2013 và Chương XXXIII BLTTHS 2015.

+ Về nghĩa vụ: Người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố phải có mặt theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố giác kiến nghị khởi tố

Ngoài ra, mặc dù Điều luật này không quy định nhưng theo điểm c khoản 2 Điều 127 BLTTHS 2015, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố mà qua kiểm tra, xác minh có đủ căn cứ xác định người đó liên quan đến hành vi phạm tội được khởi tố vụ án, đã được triệu tập mà vẫn vắng mặt không lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan thì có thể bị dẫn giải.

Như vậy, trong trường hợp khi có đơn tố giác của cá nhân, cơ quan, người tiến hành tố tụng phải thông báo cho người bị tố giác, kiến nghị khởi tố biết để họ có thể chuẩn bị các tài liệu chứng cứ, chứng minh, ngoài ra họ cũng có thể tìm người bào chữa để bào chữa giảm nhẹ tội cho mình và khi có sự sai sót trong quá trình tiến hành tố tụng họ cũng có quyền được khiếu nại để bảo vệ quyền và lợi ích của mình trong quá trình tiến hành giải quyết vụ án.

Luật Hoàng Anh