Phạm vi điều chỉnh của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 là gì?

Luật tố tung hình sự là ngành luật quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Ngày 27/11/2015, tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (BLTTHS 2015) với 510 Điều gồm 9 phần, 36 chương. So với BLTTHS 2003, BLTTHS 2015 đã bổ sung mới 176 Điều, sửa đổi 317 Điều, giữ nguyên 17 Điều, bãi bỏ 26 Điều. Đây là đạo luật quan trọng về tố tụng, BLTTHS 2015 đã kế thừa và phát triển một bước pháp luật tố tụng hình sự của Nhà nước ta, thể chế hóa đầy đủ, toàn diện, chủ trương, đường lối của Đảng thể hiện trong các văn kiện Đại hội lần thứ XI, Nghị quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược và xây dựng hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010 định hướng đến năm 2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và Hiến pháp năm 2013, với quy tắc bảo đảm mọi hành vi phạm tội đều phải được phát hiện và xử lý một cách công minh, chính xác, kịp thời, chống bỏ lọt tội phạm, chống làm oan người vô tội, góp phần bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN , bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Vì vậy, việc hiểu và áp dụng các quy định của BLTTHS 2015 về trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết các nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố,xét xử và một số thủ tục thi hành án hình sự; cũng như nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ giữa các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, cơ quan, tổ chức, cá nhân và vấn đề hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự là những vấn đề rất quan trọng và cần thiết.

Vậy phạm vi điều chỉnh của Bộ Luật tố tụng hình sự là gì? Hãy cùng Luật Hoàng Anh tìm hiểu và làm rõ hơn trong bài viết dưới đây nhé.

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 1 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) về phạm vi điều chỉnh của BLTTHS 2015 được quy định như sau:

“Điều 1. Phạm vi điều chỉnh

Bộ luật tố tụng hình sự quy định trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và một số thủ tục thi hành án hình sự; nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ giữa các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, cơ quan, tổ chức, cá nhân; hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự.”

2. Phạm vi điều chỉnh của Bộ luật tố tụng hình sự

Điều luật này quy định về phạm vi điều chỉnh của BLTTHS 2015. Đây là điều luật được tách ra từ Điều 1 BLTTHS 2003 và đã được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với nhiệm vụ của BLTTHS trong giai đoạn hiện nay. Tại Điều 1 BLTTHS 2003 có quy định về nhiệm vụ của Bộ Luật tố tụng hình sự như sau:

“Bộ luật tố tụng hình sự quy định trình tự, thủ tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của những người tiến hành tố tụng; quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng, của các cơ quan, tổ chức và công dân; hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự, nhằm chủ động phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội.

Bộ luật tố tụng hình sự góp phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà Nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, đồng thời giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm.”

Nhìn vào 2 Điều luật trên ta thấy, so với bộ luật tố tụng năm 2003 đến bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã có sự thay đổi mới hơn, đã có sự phân chia giữa phạm vi điều chỉnh của Bộ luật tố tụng hình sự và nhiệm vụ của bộ luật tố tụng hình sự thành 2 Điều khoản riêng biệt, làm cho người đọc và người áp dụng Luật có thể hiểu và nắm bắt rõ hơn; ngoài ra, ta thấy trong Bô Luật tố tụng hình sự năm 2015 đã có sự mở rộng hơn về phạm vi so với BLTTHS năm 2003 đó là quy định chi tiết hơn về trình tự, thủ tục giải quyết một vụ án hình sự, trong đó: “ BLTTHS quy định trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và một số thủ tục thi hành án hình sự;” tức là sau khi nhận được bất kỳ những nguồn tin, tin báo của cá nhân, cơ quan tổ chức thì các cơ quan có thẩm quyền phải tiến hành các thủ tục tục tiếp nhận và giải quyết theo một hoạt động xuyên suốt, liền mạch, không có sự đứt đoạn. Cuối cùng, ta thấy trong BLTTHS 2003 đã xuất hiện một điểm hạn chế, sau khi chuyển sang BLTTHS 2015 đã được sửa đổi, bổ sung kịp thời sao cho phù hợp hơn, đó là quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, trong BLTTHS năm 2003 chỉ nêu một cách chung chung về cơ quan tiến hành tố tụng mà không quy định rõ ràng xem cơ quan đó đã có đủ thẩm quyền để xử lý hay chưa. Thì sang BLTTHS 2015 đã được kịp thời phát hiện và sửa chữa.

Như vậy, BLTTHS là một trong những đạo luật quan trọng của Nhà nước ta, là văn bản quy phạm pháp luật được hệ thống hóa một cách toàn diện và đồng bộ. Các quy định trong BLTTHS điều chỉnh toàn bộ quá trình tố tụng hình sự, nó không chỉ quy định trình tự, thủ tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và một số thủ tục thi hành án hành sự; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, cơ quan, tổ chức, cá nhân mà còn quy định trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm, về hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự.

Mặt khác, tố tụng hình sự là hoạt động xuyên suốt quá trình giải quyết một vụ án hình sự, từ khi tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm cho đến khi bản án hình sự được đưa ra thi hành. Tham gia hoạt động tố tụng này có các nhóm chủ thể tố tụng với các quyền và nghĩa vụ tố tụng khác nhau (CQTHTT; người tiến hành tố tụng; người tham gia tố tụng); hoạt động của các chủ thể này đều phải tuân theo một trình tự, thủ tục nghiêm ngặt và thống nhất, bảo đảm cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử được thực hiện một cách đồng bộ, đúng pháp luật, bảo đảm các quyền và lợi ích của Nhà nước cũng như quyền và lợi ích của Nhà nước cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng (người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, người bị tạm giam, bị can, bị cáo, người bị hại, nguyên đơn và bị đơn dân sự trong vụ án hình sự, người có quyền và nghĩa vụ liên quan).

Do vậy, phạm vi điều chỉnh của BLTTHS chính là tiền đề, là căn cứ cho các quy định cụ thể trong Bộ luật này.

Luật Hoàng Anh