Phân biệt các loại khách thể của tội phạm

Khách thể của tội phạm là các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại. Vậy khách thể của tội phạm được chia thành mấy loại? Căn cứ để phân loại khách thể của tội phạm là gì?

Như đã phân tích trong bài viết “Khái niệm khách thể của tội phạm”, chúng ta đã làm rõ mức độ xâm hại của từng loại tội phạm cụ thể đối với các khách thể của tội phạm là khác nhau. Từ mức độ bị xâm hại của từng loại tội phạm, khoa học luật hình sự Việt Nam phân loại khách thể của tội phạm thành ba loại, đó là: “khách thể chung của tội phạm”, “khách thể loại của tội phạm” và “khách thể trực tiếp của tội phạm”. Làm rõ về vấn đề này như sau:

1.Thứ nhất, về “khách thể chung của tội phạm”, khái niệm này được định nghĩa như sau: "Khách thể chung của tội phạm là hệ thống các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại.” Căn cứ các quy định tại Bộ luật hình sự, có thể thấy, các khách thể chung của tội phạm được quy định chi tiết tại Khoản 1 Điều 8 Bộ luật hình sự. Đó là các quan hệ xã hội bị tội phạm tác động, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại được Pháp luật hình sự bảo vệ, bất kỳ hành vi phạm tội cụ thể nào cũng đều gây phương hại đến khách thể chung là một trong những quan hệ xã hội đã được đề cập tại Khoản 1 Điều 8 Bộ luật hình sự.

Như vậy, khách thể chung của tội phạm cho thấy phạm vi các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ cũng như chức năng, nhiệm vụ của Bộ luật hình sự, chính sách của Nhà nước trong việc xây dựng pháp luật hình sự.

2. Thứ hai, “khách thể loại của tội phạm”, “loại” được hiểu là “cùng tính chất” và “được phân vào cùng một nhóm”, từ đó định nghĩa về khái niệm trên như sau:” Khách thể loại của tội phạm là nhóm quan hệ xã hội cùng tính chất được nhóm các quy phạm pháp luật hình sự bảo vệ và bị nhóm tội phạm xâm hại.”

Phần “Các tội phạm” tại Bộ luật hình sự 2015 được chia thành nhiều chương khác nhau. Ví dụ như: “Chương XX: Các tội phạm về ma túy”, “Chương XXI: Các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng”. Việc phân loại, xây dựng các nhóm tội phạm nêu trên dựa trên cơ sở, nguyên tắc của khái niệm Khách thể loại của tội phạm. Trên thực tế, tội phạm xảy ra rất đa dạng, do nhiều nhóm chủ thể khác nhau thực hiện như: Pháp nhân thương mại, người dưới mười tám tuổi hay người có đầy đủ năng lực chịu trách nhiệm hình sự và xâm phạm tới nhiều nhóm quan hệ xã hội khác nhau, nhưng nếu xâm hại đến các quan hệ xã hội có cùng tính chất sẽ được xếp chung vào một chương. Ví dụ đối với “Tội giết người” được quy định tại Điều 123, “Tội vô ý làm chết người” được quy định tại Điều 128 Bộ luật hình sự, khách thể mà các chủ thể khi thực hiện hành vi phạm tội xâm phạm tới đều là “sức khỏe”, “tính mạng” của con người nên chúng được xếp chung vào một nhóm, được quy định tại “Chương XIV: Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người” mặc dù mức độ nguy hiểm đối với xã hội đối với từng loại tội là khác nhau.

Có thể thấy, việc xếp các loại tội phạm trong Bộ luật hình sự trên cơ sở khách thể loại của tội phạm là một cách sắp xếp có tính hợp lý và khoa học, giúp người áp dụng pháp luật có cách hiểu thống nhất trong việc xác định tội danh, định khung hình phạt cũng như xác định mức hình phạt đối với từng loại tội phạm cụ thể.

3. Thứ ba, khách thể trực tiếp của tội phạm: "Khách thể trực tiếp của tội phạm là quan hệ xã hội bị tội phạm cụ thể xâm hại mà sự xâm hại này phản ánh được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm đó.” Từ cách định nghĩa trên đây, có thể thấy, khách thể trực tiếp của tội phạm nằm trong khái niệm “khách thể chung của tội phạm”.

Trước hết, khách thể trực tiếp của tội phạm phải là quan hệ xã hội bị tội phạm cụ thể gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại. Tuy nhiên, không phải tất cả những quan hệ xã hội bị xâm hại đều được coi là khách thể trực tiếp của tội phạm. Trên thực tế, một tội phạm cụ thể có thể xâm phạm đến nhiều loại quan hệ xã hội khác nhau. Trong trường hợp nhiều quan hệ xã hội cùng bị xâm hại thì quan hệ xã hội được coi là khách thể trực tiếp của tội phạm là quan hệ xã hội mà sự xâm hại quan hệ xã hội đó, nếu căn cứ vào tất cả các mặt như tính chất quan trọng của quan hệ xã hội, mức độ bị gây thiệt hại, mục đích chủ quan của người phạm tội… thể hiện được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.

Ví dụ cụ thể đối với “tội phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” được quy định tại Điều 114 Bộ luật hình sự, có thể thấy, khách thể mà tội phạm này xâm phạm tới vừa là quan hệ sở hữu đối với các cơ sở vật chất – kỹ thuật trong các lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh, kinh tế, khoa học – kỹ thuật, văn hóa xã hội, vừa xâm phạm tới an ninh quốc gia khi người phạm tội có ý định “chống chính quyền nhân dân”. Trong hai khách thể nêu trên, có thể thấy rõ, mức độ thiệt hại tới an ninh quốc gia được thể hiện đầy đủ hơn, phản ánh đúng tính chính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Do vậy, khách thể trực tiếp của tội phạm này là “an ninh quốc gia”. Do vậy, hành vi phạm tội đối với tội phạm nêu trên được xếp vào nhóm các tội xâm phạm an ninh quốc gia tại Chương XIII Bộ luật hình sự.

Như vậy, việc xác định được đâu là khách thể trực tiếp của tội phạm cũng là một căn cứ để phân loại tội phạm thành các chương trong Bộ luật hình sự. Việc phân loại khách thể của tội phạm được căn cứ dựa trên cơ sở mức độ xâm hại của từng loại tội phạm cụ thể đối với từng nhóm quan hệ xã hội được pháp luật hình sự bảo vệ. Thông qua việc phân loại nêu trên, nhà làm luật cũng như các chủ thể áp dụng pháp luật khác có cơ sở pháp lý vững chắc trong việc phân hóa tội phạm cũng như phân hóa trách nhiệm hình sự dựa trên mức độ nguy hiểm đối với xã hội của từng loại tội phạm cụ thể.

Luật Hoàng Anh