Tại sao cần phải kiểm tra, đánh giá chứng cứ?

Chứng cứ là phương tiện duy nhất để chứng minh trong vụ án hình sự. Thông qua chứng cứ có thể giúp cơ quan chức năng có thể nắm bắt toàn diện, đầy đủ về các tình tiết vụ án, tìm ra sự thật khách quan của hành vi phạm tội, chứng cứ sẽ quyết định việc giải quyết vụ án đúng đắn. Vì vậy, để đảm bảo vụ án được giải quyết khách quan, toàn diện và đầy đủ thì mỗi chứng cứ phải được kiểm tra, đánh giá để xác định tính hợp pháp, tính xác thực và tính liên quan đến vụ án.

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 108 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) kiểm tra, đánh giá chứng cứ được quy định như sau:

“Điều 108. Kiểm tra, đánh giá chứng cứ

1. Mỗi chứng cứ phải được kiểm tra, đánh giá để xác định tính hợp pháp, xác thực và liên quan đến vụ án. Việc xác định những chứng cứ thu thập được phải bảo đảm đủ để giải quyết vụ án hình sự.

2. Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình phải kiểm tra, đánh giá đầy đủ, khách quan, toàn diện mọi chứng cứ đã thu thập được về vụ án.”

2. Khái niệm về kiểm tra, đánh giá chứng cứ

Kiểm tra chứng cứ là một quá trình tư duy logic, khoa học, xác định tính khách quan, tính liên quan và tính hợp pháp của chứng cứ, ý nghĩa và cách thức sử dụng chúng làm sáng tỏ sự thật vụ án hình sự, giúp khắc phục những sai lầm có thể xảy ra trước đó.

Đánh giá chứng cứ là hoạt động tư duy của chủ thể tố tụng nhằm xác định giá trị chứng minh các chứng cứ đã thu thập được. Kiểm tra, đánh giá chứng cứ là công việc mang tính bắt buộc trong quá trình chứng minh. Đây là một công đoạn rất quan trọng được tiến hành song song hoặc sau khi các chủ thể có thẩm quyền trong tố tụng đã thu tập được chứng cứ.

3. Tại sao phải kiểm tra, đánh giá chứng cứ

Đầu tiên, để chứng minh trong một vụ án hình sự không chỉ đơn thuần là thu thập đầy đủ chứng cứ, tài liệu theo công thức số học, liệt kê mà đòi hỏi thông qua hoạt động của tri thức, tư duy khách quan, phân tích tổng hợp, logic biện chứng. Vì vậy, sau khi thu thập các chứng cứ thì cơ quan tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tổ tụng phải kiểm tra, đánh giá để xác định tính hợp pháp, xác thực và liên quan đến vụ án. Như vậy, hoạt động kiểm tra, đánh giá chứng cứ chính là hoạt động của tư duy biện chứng đối với các sự việc khách quan.

Theo quy định của Điều luật, mọi chứng cứ phải được đánh giá trên cơ sở 3 thuộc tính trên của chứng cứ đó là tính khách quan, tính liên quan và tính hợp pháp. Trong đó, tính khách quan là những gì có thật và phản ánh trung thực những tình tiết của vụ án hình sự đã xảy ra; tính liên quan là có mối quan hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với vụ án; tính hợp pháp là tất cả những gì cố thật phải được cung cấp, thu thập, bảo quàn theo một trình tự, thủ tục do luật định. Đây là trình tự nhằm bảo đảm giá trị chứng minh cùa chứng cứ, nếu thiếu một trong ba yếu tố đó thì chứng cứ đố đêu không có giá trị chứng minh. Tại khoản 2 Điều 87 Bộ luật Tổ tụng hình sự năm 2015 đã quy định rõ: “Những gì có thật nhưng không được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì không có giá trị pháp lý và không được dùng làm căn cử để giải quyết vụ án hình sự. Vì vậy, đòi hỏi người có thẩm quyền tiến hành tổ tụng trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình phải kiểm tra, đánh giá đầy đủ, khách quan, toàn diện mọi chứng cứ đã thu thập được về vụ án. Sau khi đánh giá từng chứng cứ riêng lẻ, sau đó đánh giá nhóm chứng cứ và đánh giá tổng thể chứng cứ đã thu được trong vụ án. Các chứng cứ thu thập phải đảm bảo đủ để giải quyết vụ án, không để lọt tội phạm, không làm oan cho người vô tội. Căn cứ để xác định chứng cứ thu thập phải đảm bảo đủ để giải quyết vụ án là những vấn đề cần phải chứng minh trong vụ án hình sự, 4 yếu tố cấu thành tội phạm cụ thể trong vụ án.

Để đánh giá chứng cứ chính xác, những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải nghiên cứu một cách tổng thể các chứng cứ có trong vụ án; xem xét chứng cứ một cách khách quan, không định kiến trước là bị can, bị cáo phạm tội hay không phạm tội; xem xét cả các chứng cứ buộc tội và chứng cứ gỡ tội. Toàn bộ hoạt động đánh giá chứng cứ nói trên phải dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa của Mác- Lê Nin những quy định của tố tụng.

Và liên quan đến vấn đề kiểm tra, đánh giá chứng cứ, cần nhận thức đầy đủ tinh thần mới của Bộ luật tố tụng hình sự về kiểm tra, đánh giá chứng cứ. Nội dung của hoạt động này quy định về nguyên tắc, cách thức mà người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra và đánh giá chứng cứ, được đặt trong mối quan hệ với người bào chữa. Người bào chữa có quyền thu thập, đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu; kiểm tra, đánh giá và trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, đánh giá. Việc Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định người bào chữa có quyền kiểm tra, đánh giá chứng cứ là một bước tiến mới về mặt nhận thức, làm sáng tỏ hơn địa vị pháp lý của người bào chữa với tư cách là chủ thể tư pháp thực hiện chức năng gỡ tội, bình đẳng trong quá trình thu thập, kiểm tra, sử dụng và đánh giá chứng cứ với người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

Như vậy, việc xác định những chứng cứ thu thập được phải đảm bảo đủ để giải quyết vụ án hình sự. Chứng cứ phải được thu thập đủ để bảo đảm chứng minh những vấn đề thuộc bản chất vụ án, những vấn đề liên quan trực tiếp đến trách nhiệm hình sự, hình phạt như những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ, đặc điểm nhân thân người phạm tội, động cơ, mục đích phạm tội, nguyên nhân, điều kiện phạm tội…và những vấn đề khác có ý nghĩa đến việc giải quyết vụ án.

Luật Hoàng Anh