Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là gì?

Trong cuộc sống, có nhiều khi chúng ta bất đắc dĩ bị rơi vào tình thế nguy hiểm cần sự giúp đỡ của mọi người xung quanh, có những người luôn sẵn lòng giúp đỡ người khác nhưng cũng có người có lối sống thờ ơ, vô cảm. Tính mạng là thứ quý giá nhất do đó, trong trường hợp người khác gặp nguy hiểm đến tính mạng mà người biết điều đó không cứu giúp cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

1. Căn cứ pháp lý

Điều 132 Bộ luật hình sự số 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 ngày 27/11/2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 12/2017/QH14 ngày 26/06/2017 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự) quy định Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng như sau:

“Điều 132. Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng

1. Người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Người không cứu giúp là người đã vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm;

b) Người không cứu giúp là người mà theo pháp luật hay nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp.

3. Phạm tội dẫn đến hậu quả 02 người trở lên chết, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Dấu hiệu pháp lý của tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng

2.1. Khách thể của tội phạm

Không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là hành vi của người mà khi biết được người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm có thể bị chết mặc dù có điều kiện cứu giúp nhưng đã bỏ mặc tình trạng đó làm cho nạn nhân bị chết.

Tội phạm gián tiếp xâm phạm đến quyền sống của con người. Đồng thời tội phạm xâm phạm trách nhiệm công dân, trách nhiệm nghề nghiệp trước tính mạng của người khác.

Do đó, khách thể của tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là quyền sống, quyền được Nhà nước bảo hộ về tính mạng của con người và trách nhiệm của công dân trong việc cứu giúp người đang trong tình trạng nguy hiểm.

2.2. Mặt khách quan của tội phạm

Mặt khách quan của tội phạm thể hiện ở hành vi không cứu giúp người khác. Tội phạm được thực hiện bằng không hành động. Không cứu giúp là trường hợp người phạm tội thấy người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, có điều kiện cứu giúp nhưng đã bỏ mặc, lờ đi nên nạn nhân bị chết. Không hành động là một biểu hiện tiêu cực, lẽ ra họ phải có nghĩa vụ làm mọi việc để loại trừ sự nguy hiểm cho xã hội nhưng lại không làm nên dẫn đến hậu quả. Nếu họ đã có hành động nhưng vẫn không cứu được người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng thì cũng không coi là phạm tội.

Ví dụ, người biết bơi khi thấy người sắp chết đuối kêu cứu nhưng bỏ mặc. Người lái xe ô tô, xe máy khi thấy một người bị thương nặng ở bên đường nhưng không đưa họ đi cấp cứu,...

Điều kiện để cứu được người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là khả năng thực tế có thể cứu được người sắp chết. Khả năng này có thể do bẩm sinh, do rèn luyện, do học tập hoặc do tính chất nghề nghiệp mà có. Khi xét một trường hợp cụ thể lại phải căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể lúc xảy ra tình trạng nguy hiểm đến tính mạng của người bị nạn, chứ không chỉ căn cứ vào khả năng sẵn có của người cứu giúp. Ví dụ: một bác sĩ phẫu thuật, ngày chủ nhật vào rừng chơi, gặp một người bị đau ruột thừa cấp tính, nếu không được mổ ngay thì chết. Vì không có phương tiện (phòng phẫu thuật, dụng cụ phẫu thuật), khu rừng lại xa nơi dân cư, ít người qua lại. Người bác sĩ này đã cõng bệnh nhân ra khỏi khu rừng, nhưng vì không kịp mổ nên bệnh nhân đã chết. Do đó, khả năng sẵn có của một người chỉ là tiền đề tạo điều kiện để có thể cứu được người bị nguy hiểm đến tính mạng, còn thực tế có cứu được hay không lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan khác. Khả năng của con người chỉ phát huy được khi nó có những điều kiện cần thiết. Ngược lại, điều kiện có nhưng người ở trong điều kiện lại không có khả năng mà không cứu được người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng đẫn đến người này bị chết thì cũng không coi là phạm tội. Ví dụ, một người bị đuối nước khi đang tắm suối trong rừng sâu, bác thợ săn đi ngang qua thấy nhưng do không biết bơi nên chỉ có thể chạy đi tìm người đến cứu, khi tìm được người đến thì người bị đuối nước đã chết

Người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là trường hợp họ sắp bị chết, nhưng nếu được cứu thì sẽ không bị chết như: bị ngộ độc, bị thương nặng ra nhiều máu chưa được băng bó, mắc bệnh hiểm nghèo v.v... Tình trạng nguy hiểm đến tính mạng có thể do nguyên nhân khách quan đem lại, nhưng cũng có thể do chính nạn nhân gây ra hoặc do người phạm tội vô ý gây ra.

Hậu quả chết người là dấu hiệu bắt buộc của tội phạm, đồng thời xem xét điều kiện, hoàn cảnh cụ thể, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi không cứu giúp và hậu quả chết người.

Người không được cứu phải chết thì người không cứu mới là phạm tội, nếu trước đó có người cố tình không cứu, nhưng sau đó lại được người khác cứu nên không chết thì người có hành vi cố tình không cứu trước đó chưa phải là hành vi phạm tội này. Ví dụ: Chị M sắp chết đuối gặp thuyền đánh cá của H, vì mê tín nên H không cứu, nhưng ngay sau đó chị M được anh T cứu nên thoát chết.

2.3. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là bất kì người nào có điều kiện cứu giúp người đang ở trong trạng thái nguy hiểm, từ đủ 16 tuổi trở lên, có đầy đủ trách nhiệm hình sự.

Thứ nhất, bất kì người nào có đủ điều kiện, có thể là công dân Việt Nam, người nước ngoài hoặc người không quốc tịch, có điều kiện như đã phân tích ở trên là thực tế người đó có khả năng thực hiện việc cứu giúp và trong điều kiện, hoàn cảnh khách quan cho phép.

Thứ hai, Khoản 1 Điều 12 Bộ luật hình sự quy định người từ đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi loại tội phạm. Khoản 2 Điều này, quy định một số loại tội phạm người từ đủ 14 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự tuy nhiên tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng không nằm trong số đó. Do đó, độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự đối với tội phạm này là từ đủ 16 tuổi trở lên.

Thứ ba, người có năng lực trách nhiệm hình sự đầy đủ. Tức là người đó phải có cả năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi. Nếu người đó phạm tội trong trường hợp không có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc bị hạn chế năng lực hình sự thì có thể được loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 Bộ luật hình sự.

2.4. Mặt chủ quan của tội phạm

Người phạm tội thực hiện hành vi không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng với lỗi cố ý, có thể là lỗi cố ý trực tiếp hoặc lỗi cố ý gián tiếp.

Người phạm tội biết rõ người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng nếu không cứu được thì sẽ chết và biết rõ mình có điều kiện cứu mà cố tình không cứu. Nếu còn nhận thức không rõ ràng tình trạng của nạn nhân hoặc khả năng của mình thì không coi là phạm tội. Ví dụ: Một bác sĩ vì trình độ non kém không xác định được bệnh nhân đau ruột thừa cấp tính nên không mổ do đó bệnh nhân bị chết.

3. Hình phạt áp dụng đối với người phạm tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng

Điều 132 quy định 04 khung hình phạt áp dụng đối với người phạm tội như sau:

- Khung hình phạt phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm áp dụng với người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết.

- Khung hình phạt phạt tù từ 01 năm đến 05 năm áp dụng với người phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Người không cứu giúp là người đã vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm.

Thông thường, nạn nhân lâm vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là do chính họ hay người khác hoặc những sự kiện khách quan gây ra. Tuy nhiên, cũng có trường hợp lại do chính người phạm tội gây ra.

Vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm đến tính mạng người khác là do cẩu thả mà không thấy trước khả năng gây ra tình trạng nguy hiểm đến tính mạng người khác mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước. Hoặc thấy hành vi của mình có thể gây ra tình trạng nguy hiểm đến tính mạng người khác, nhưng cho rằng tình trạng đó không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được.

Đây là người phạm tội vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm đến tính mạng của người khác chứ không phải vô ý làm chết người khác. Do vô ý mà  người phạm tội đã đưa người khác vào trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, nhưng sau đó lại cố ý không cứu mặc dù có điều kiện để cứu, nhưng phải coi trường hợp phạm tội này là nguy hiểm hơn và bị phạt nặng hơn trường hợp vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm đến tính mạng cho nạn nhân.

b) Người không cứu giúp là người mà theo pháp luật hay nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp.

Người mà theo pháp luật phải có nghĩa vụ cứu giúp người khác là người có trách nhiệm cao hơn và họ cũng được trang bị những phương tiện có khả năng cứu người bị tai nạn tốt hơn. Ví dụ: Khoản 3 Điều 38 Luật giao thông đường bộ năm 2008 quy định: “Người điều khiển phương tiện khác khi đi qua nơi xảy ra vụ tai nạn có trách nhiệm chở người bị nạn đi cấp cứu.”. Trường hợp một người lái xe trên đường gặp người bị tai nạn mà không chở họ đi cấp cứu thì phạm tội theo Khoản 2 Điều 132 Bộ luật hình sự do theo luật giao thông đường bộ năm 2008, người phạm tội là người có nghĩa vụ cứu giúp.

Người mà theo nghề nghiệp phải có nghĩa vụ cứu giúp là người do tính chất nghề nghiệp liên quan trực tiếp đến tính mạng của người khác như bác sĩ đối với bệnh nhân, thuỷ thủ đối với người sắp chết đuối,...

- Khung hình phạt phạt tù từ 03 năm đến 07 năm đối với người không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng dẫn đến hậu quả từ 02 người chết trở lên.

- Hình phạt bổ sung, người phạm tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Vụ án thực tế xét xử về tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng

Bản án số 08/2020/HS-ST ngày 30-6-2020 “V/v xét xử bị cáo Triệu Thị N về tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng” của Tòa an nhân dân huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk.

Vào khoảng 22 giờ 00 phút ngày 13/9/2019, thấy anh Vi Văn D đi uống rượu cùng bạn về nhà, Triệu Thị N (là vợ của anh D) và cháu Vi Thị Hồng N1(con gái anh D), cùng nhau đi ra nhà gỗ liền kề phía trước để ngủ, còn anh D ngủ lại trong căn nhà xây liền kề phía sau. Đến khoảng 01 giờ 00 phút ngày 14/9/2019, đang ngủ thì N nghe tiếng anh D nôn ói và ngửi thấy mùi hôi của thuốc trừ sâu nên N mở cửa đi lên căn nhà xây liền kề phía sau thì phát hiện anh D đang nằm nói trên giường. N đi lại quan sát thấy người anh D đã tím tái, miệng không nói được, chất anh D nôn ói ra giường toàn mùi thuốc trừ sâu, trong góc phòng có 01 lọ thuốc trừ sâu màu đen bốc mùi thuốc trừ sâu nồng nặc. N biết là anh D đã uống thuốc trừ sâu và anh D đang trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng. Nhưng N suy nghĩ giờ đang là thời điểm giữa đêm, hàng xóm xung quanh nhà toàn là người dân tộc M’Nông, không có người thân thích và cũng không thân thiết với hàng xóm, hiện tại trong nhà không còn tiền mặt nên N không có lời nói hay hành động gọi nhờ hàng xóm giúp đỡ để đưa anh D đi cấp cứu điều trị. N chỉ dọn dẹp các chất anh D đã nôn ói, lấy khăn và nước lau mặt, người cho anh D, pha nước chanh đường đút cho anh D uống, rồi ngồi bên cạnh anh D.

Đến khoảng 03 giờ 30 phút cùng ngày, N có gọi điện thoại cho chị Vi Thị K (em gái anh D) để thông báo việc anh D đã uống thuốc trừ sâu, tình trạng anh D đã nặng, gia đình thu xếp sang để lo hậu sự.

Đến khoảng 05 giờ 30 phút cùng ngày, khi cháu N1 thức dậy thì N bảo cháu N1 đi sang nhà hàng xóm, xem có ai mở cửa thì nhờ qua xem giúp đỡ. Thời điểm này trời đã sáng, N nhận thức tình trạng của anh D người tím tái, co cứng, tuy vẫn còn thở thoi thóp nhưng đã rất nặng, khó qua khỏi và gia đình hiện cũng không còn tiền nên N cũng không có bất kỳ lời nói, hành động kêu gọi mọi người xung quanh giúp đỡ đưa anh D đi cấp cứu.

Đến 06 giờ 00 phút cùng ngày, N nấu cháo và nói cháu N1 ngồi đút cháo cho anh D. Còn N điều khiển xe mô tô của gia đình đi vào trong rẫy cà phê của gia đình cách nhà khoảng 05 – 07 km để cột bò và lấy một số dụng cụ để mang về nhà cất giữ. Đến khoảng 06 giờ 45 phút cùng ngày, N quay về lại nhà, thời điểm này N nhận thức tình trạng anh D tuy còn thở thoi thóp nhưng đã nặng và nguy hiểm đến tính mạng. Đồng thời các gia đình hàng xóm xung quanh đã thức dậy, các gia đình này có đủ điều kiện về phương tiện, tiền bạc, gia đình anh D có sổ hộ nghèo được cấp Thẻ bảo hiểm khám chữa bệnh miễn phí và khoảng cách từ nhà của anh D đến Trạm y tế xã K, huyện L khoảng từ 03 – 04 km, giao thông thuận tiện nhưng N vẫn không có lời nói, hành động nhờ mọi người cứu giúp đưa anh D đi cấp cứu điều trị. N ngồi trên giường bên cạnh anh D và bỏ mặc anh D đang trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng mà không có lời nói hay hành động để cứu giúp tính mạng của anh D. Đến khoảng 11 giờ 00 phút cùng ngày thì anh D đã tử vong.

Hội đồng xét xử nhận định: Trong thời gian từ 01 giờ 00 phút đến khoảng 11 giờ 00 phút ngày 14/9/2019, Triệu Thị N phát hiện việc anh Vi Văn D đã uống thuốc trừ sâu và nhận thức được anh D đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có các điều kiện về phương tiện, vật chất hoặc kêu gọi mọi người giúp đỡ đưa anh D đi cấp cứu nhưng N đã không có lời nói, hành động để cứu giúp hoặc nhờ người khác cứu giúp tính mạng của anh D mà bỏ mặc anh D nằm trên giường khi đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng. Hậu quả, đến khoảng 11h00’ ngày 14/09/2019, anh D đã bị tử vong. Do đó hành vi của bị cáo N đã phạm vào tội “Không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng” theo quy định tại Khoản 1 Điều 132 Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017.

Cuối cùng Tòa án nhân dân tuyên bố bị cáo Triệu Thị N phạm tội “Không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng”, xử phạt bị cáo Triệu Thị N 06 (Sáu) tháng cải tạo không giam giữ, thời hạn cải tạo không giam giữ tính từ ngày cơ quan, tổ chức được giao giám sát, giáo dục người bị kết án nhận được quyết định thi hành án và bản sao bản án.

Luật Hoàng Anh