Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân là gì?

Quy định về tội Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân tại Bộ luật hình sự năm 2015 được kế thừa từ quy định tại Điều 91 Bộ luật hình sự năm 1999. Việc trốn đi nước ngoài hay trốn ở lại nước ngoài nhằm mục đích chống chính quyền nhân dân diễn ra khá phổ biến vào thời điểm đất nước ta mới được giải phóng, Bộ máy chính quyền nhân dân còn non trẻ.  Ngày nay, tội phạm này không còn diễn ra nhiều như trước nhưng pháp luật hình sự vẫn đặt ra Điều luật quy định vấn đề này để răn đe, giáo dục người dân không phạm sai lầm, thực hiện loại tội phạm này.

1. Căn cứ pháp lý

Điều 121 Bộ luật hình sự số 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 ngày 27/11/2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 12/2017/QH14 ngày 26/06/2017 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự) quy định Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân như sau:

“Điều 121. Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân

1. Người nào trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm.

2. Phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm.

3. Người chuẩn bị phạm tội này, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Căn cứ pháp lý của Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân

2.1. Khách thể của tội phạm

Điều 121 Bộ luật hình sự quy định hai tội phạm: tội trốn đi nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân và tội trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân.

Cả hai tội trên đều nhằm mục đích chống chính quyền nhân dân. Chính quyền là bộ máy điều hành, quản lí công việc của nhà nước. Một đất nước muốn phát triển ổn định, cần một chính quyền vững mạnh. Hai tội phạm nêu trên đều có khách thể chung là an ninh đối ngoại, an ninh đối nội và sự ổn định, vững mạnh của Bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2.2. Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi thuộc mặt khách quan của Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân thể hiện ở hành vi trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân.

Trốn đi nước ngoài là hành vi rời khỏi lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam một cách bất hợp pháp, bằng các thủ đoạn như: dùng giấy tờ giả mạo để đánh lừa cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, lén lút trốn đi, dùng vũ lực hoặc đe doạ người có trách nhiệm kiểm soát để ra đi... Việc trốn đi nước ngoài có thể bằng đường bộ (vượt biên, trốn vào trụ sở Đại sứ quán, Lãnh sự quán, tổ chức quốc tế đặt tại nước ta, trốn lên tàu quân sự của nước ngoài...), trốn bằng đường thuỷ hoặc đường không.

Tội phạm được coi là hoàn thành kể từ thời điểm người phạm tội thực hiện một trong các hành vi nêu trên dù chưa vượt qua biên giới quốc gia. Ví dụ, người đang xuất trình giấy tờ giả mạo để trốn đi nước ngoài thì bị phát hiện và bắt giữ hoặc đang dùng vũ lực tấn công nhân viên có thẩm quyền để trốn đi nước ngoài thì bị bắt giữ.

Tội trốn ở lại nước ngoài là hành vi của người phạm tội đi ra nước ngoài một cách hợp pháp (như đi công tác, lao động, học tập...) nhưng đã trốn không về nước hoặc sau khi hoàn thành nhiệm vụ mà không trở về nước theo quy định. Người phạm tội có thể ở ngay nước mà họ đến học tập, lao động, công tác hoặc trốn sang nước khác. Người phạm tội đi ra nước ngoài một các hợp pháp phải có đủ điều kiện xuất cảnh theo Điều 33 Luật xuất nhập cảnh số: 49/2019/QH14 ngày 22 tháng 11 năm 2019 của công dân Việt Nam như sau:

“Điều 33. Điều kiện xuất cảnh

1. Công dân Việt Nam được xuất cảnh khi có đủ các điều kiện sau đây:

a) Có giấy tờ xuất nhập cảnh còn nguyên vẹn, còn thời hạn sử dụng; đối với hộ chiếu phải còn hạn sử dụng từ đủ 6 tháng trở lên;

b) Có thị thực hoặc giấy tờ xác nhận, chứng minh được nước đến cho nhập cảnh, trừ trường hợp được miễn thị thực;

c) Không thuộc trường hợp bị cấm xuất cảnh, không được xuất cảnh, bị tạm hoãn xuất cảnh theo quy định của pháp luật.

2. Người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định của Bộ luật Dân sự, người chưa đủ 14 tuổi ngoài các điều kiện quy định tại khoản 1 Điều này phải có người đại diện hợp pháp đi cùng.”

Tội phạm được coi là hoàn thành kể từ thời điểm phải về nước mà từ chối về nước hoặc đã trốn ở lại nước ngoài.

2.3. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân chỉ có thể là người Việt Nam từ đủ 16 tuổi trở lên có năng lực trách nhiệm hình sự.

Thứ nhất, chủ thể của tội này chỉ có thể là người Việt Nam, công dân Việt Nam bởi người nước ngoài hay người không quốc tịch không cần trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài, việc họ đến Việt Nam thực chất đã thực hiện hành vi đi sang nước ngoài.

Thứ hai, năng lực trách nhiệm hình sự bao gồm năng lực nhận thức và năng lực làm chủ hành vi. Nếu một người thực hiện hành vi giống với hành vi được miêu tả trong mặt khách quan của tội này nhưng không có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự (thiếu một trong hai yếu tố trên) hoặc không có năng lực trách nhiệm hình sự thì được loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 Bộ luật hình sự.

Thứ ba, Điều 12 Bộ luật hình sự quy định độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự đối mọi loại tội là người từ đủ 16 tuổi trở lên. Khoản 2 Điều 12 quy định các tội phạm mà người từ đủ 14 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự, tuy nhiên tội phạm quy định tại tại Điều 121 không nằm trong số tội phạm quy định tại Khoản 2  Điều 12. Vì lý do này mà độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự về Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân là người đủ từ đủ 16 tuổi.

2.4. Mặt chủ quan của tội phạm

Tội phạm được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp và mục đích nhằm chống chính quyền nhân dân. Dấu hiệu mục đích là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành của tội phạm này. Người phạm tội nhận thức rõ việc trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài là nguy hiểm cho xã hội, gây thiệt hại cho an ninh đối nội và an ninh đối ngoại của Nhà nước và mục đích của việc trốn đi là chống lại chính quyền nhân dân, xâm hại đến sự ổn định, vững mạnh của Bộ máy Nhà nước nhưng vẫn mong muốn cho hậu quả đó xảy ra.

Nếu việc trốn ra nước ngoài, trốn ở lại nước ngoài trái phép nhưng không nhằm mục đích chống chính quyền nhân dân mà chỉ để sum họp gia đình hoặc vì mục đích kinh tế,...thì không coi là phạm tội này mà sẽ cấu thành các tội phạm khác quy định ở Điều 347 Bộ luật hình sự - Tội vi phạm quy định về xuất cảnh, nhập cảnh; tội ở lại Việt Nam trái phép.

3. Hình phạt của Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân

Điều 121 Bộ luật hình sự quy định 03 khung hình phạt gồm 02 khung hình phạt chính và 01 khung hình phạt áp dụng trong trường hợp chuẩn bị phạm tội.

- Khung hình phạt cơ bản phạt tù từ 03 năm đến 12 năm đối với người nào có một trong những hành vi được miêu tả trong mặt khách quan của cấu thành tội phạm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Mức cao nhất của khung hình phạt này là 12 năm tù. Theo Điều 09 Bộ luật hình sự tội rất nghiêm trọng có khung hình phạt từ 07 năm đến 15 năm. Do đó, đây là tội phạm rất nghiêm trọng.

- Khung hình phạt tăng nặng phạt tù từ 12 năm đến 20 năm đối với các trường hợp đặc biệt nghiêm trọng, có nhiều tình tiết tăng nặng theo quy định tại Điều 52 Bộ luật hình sự. Mức hình phạt cao nhất của khung này là 20 năm tù giam. Điều 9 Bộ luật hình sự, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội đặc biệt lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 15 năm đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình. Đối chiếu với quy định tại Điều 9, trường hợp phạm tội theo Khoản 2 Điều 120 thuộc loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.

- Khung hình phạt áp dụng đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội phạt tù từ 01 năm đến 05 năm. Theo Điều 14 Bộ luật hình sự, chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm hoặc thành lập, tham gia nhóm tội phạm. Từ đó, có thể hiểu chuẩn bị phạm Tội trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân là tìm kiếm, chuẩn bị những thông tin cần thiết, chuẩn cụ công cụ, phương tiện, móc nối nhờ giúp đỡ thực hiện việc trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.

Luật Hoàng Anh