Trách nhiệm của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong quá trình hoạt động tố tụng được quy định như thế nào?

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 17 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) tuân thủ pháp luật về trách nhiệm của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng được quy định như sau:

“Điều 17. Trách nhiệm của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng

Trong quá trình tiến hành tố tụng, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải nghiêm chỉnh thực hiện quy định của pháp luật và phải chịu trách nhiệm về hành vi, quyết định của mình.

Người vi phạm pháp luật trong việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, giam, giữ, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án thì tuỳ tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của luật.”

2. Các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng phải nghiêm chỉnh thực hiện các quy định của pháp luật.

Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng gồm có Cơ quan tiến hành tố tụng và cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành hoạt động điều tra. Trong cơ quan tiến hành tố tụng bao gồm: CQĐT, Viện kiểm sát và Tòa án các cấp, còn cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành hoạt động điều tra bao gồm: Các cơ quan của Bộ đội biên phòng, các cơ quan của Hải quan; các cơ quan Kiểm lâm; lực lượng Cảnh sát biển; các cơ quan Kiểm ngư… (Điều 4 BLTTHS 2015)

Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng gồm người tiến hành tố tụng và người được giao nhiệm vụ tiến hành hoạt động điều tra. Trong đó người tiến hành tố tụng bao gồm: Thủ trưởng, Phó thủ trưởng CQĐT, Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Viện trưởng, Phó viện trưởng Viện kiểm sát , Chánh án, Phó chánh án Tòa án… Người được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra bao gồm: người được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra của Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, Cảnh sát biển, Kiểm ngư, và người được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra của các cơ quan khác trong CAND và QĐND. (Điều 4 BLTTHS 2015)

Quy định trên đã xác định rõ cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải nghiêm chỉnh tuân thủ và thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Các cơ quan có thẩm quyền và người có thẩm quyền phải thực hiện theo đúng nghĩa vụ và trách nhiệm, quyền hạn của mình mà Luật cho phép, các cơ quan và người tiến hành tố tụng không được làm trái, hoặc làm sai lệch theo các quy định mà bộ Luật TTHS đã quy định rõ cho từng cơ quan và chủ thể có thẩm quyền, nếu trong trường hợp, cơ quan và người tiến hành tố tụng không thực hiện nghiêm chỉnh, không làm đúng theo quy định của BLTTHS đã quy định thì các cơ quan, chủ thể sẽ phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về hành vi và quyết định của mình.

Cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng có chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn riêng biệt trong mỗi giai đoạn tố tụng. Vì ta thấy rằng, căn cứ vào đặc điểm của mỗi hoạt động tố tụng, quá trình tố tụng hình sự được phân thành rất nhiều giai đoạn khác nhau: khởi tố- điều tra- truy tố- xét xử, tương ứng với mỗi giai đoạn là các cơ quan được pháp luật giao tiến hành một số hoạt động tố tụng trong giai đoạn đó hay còn gọi là Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Và những người có thẩm quyền tiến hành các hoạt động tố tụng ở các giai đoạn đó còn được gọi là người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

BLTTHS 2015 quy định CQTHTT gồm có: CQĐT, Viện kiểm sát, Tòa án. Đây là ba cơ quan riêng biệt trong hoạt động tố tụng. Vì ba cơ quan có những nhiệm vụ, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn khác nhau, ta có thể thấy CQĐT chức năng chính đó là điều tra, phát hiện tội phạm một cách chính xác, nhanh chóng. Viện kiểm sát chức năng chính là công tố và giám sát hoạt động tư pháp, cuối cùng là Tòa án chức năng chính đó chính là tư pháp. Nhưng tuy nhiên trong hoạt động tố tụng hình sự, các chủ thể này lại có mối quan hệ mật thiết và đều có trách nhiệm là bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Pháp luật có quy định rõ ràng cụ thể về hệ thống của các cơ quan tiến hành tố tụng, chức năng, nhiệm vụ quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cơ quan và được quy định cụ thể như sau:

a, Cơ quan điều tra: là cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành hoạt động điều tra, trên nguyên tắc tôn trọng sự thật, bảo đảm nhanh chóng, chính xác, khách quan, toàn diện, làm rõ chứng cứ, tài liệu vật chứng liên quan đến vụ án. Để làm sáng tỏ sự án, không bỏ lọt tội phạm. Hệ thống CQĐT trong tố tụng hình sự bao gồm: CQĐT của CAND, CQĐT trong QĐND; CQĐT trong QĐND và CQĐT của VKSNDTC (Luật tổ chức CQĐT hình sự 2015.

b, Viện kiểm sát với chức năng là thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp ( quy định tại Điều 2,3,4 Luật tổ chức VKSND 2014). Hệ thống VKSND gồm có: VKSNDTC, VKSNDCC, VKSND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, VKSND huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương và VKSQS các cấp. (Điều 40 Luật tổ chức VKSND 2014).

c, Tòa án nhân dân (TAND) là cơ quan xét xử của Nước CHXHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp theo quy định tại Điều 2 Luật tổ chức TAND 2014. Hệ thống Tòa án gồm có: TANDTC; TANDCC; TAND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; TAND huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương và TAQS.

3. Khi vi phạm pháp luật trong việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, giam giữ, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, tùy theo từng tính chất, mức độ sẽ bị xử lý kỷ luật hoặc phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Luật.

Pháp luật cho phép các cơ quan, chủ thể có thẩm quyền tiến hành tố tụng được tiến hành các hoạt động tố tụng và ra các quyết định cần thiết như bắt người, tạm giữ, tạm giam... tiến hành các hoạt động khám xét, khám nghiệm...

Nhưng tuy nhiên, khi tiến hành hoạt động của mình, CQTHTT, người tiến hành tố tụng trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử phải nghiêm chỉnh chấp hành các quy định của BLTTHS và các văn bản quy phạm pháp luật khác. Ngoài ra, các cơ quan và những người tiến hành tố tụng cũng phải chịu trách nhiệm về những hành vi, quyết định của mình. Điều luật này cũng quy định rõ người có hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình tiến hành tố tụng gồm việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt giam, giữ, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Như vậy, nguyên tắc trên góp phần bảo đảm cho quá trình tiến hành tố tụng thực hiện một cách thống nhất; đảm bảo quyền con người, quyền công dân, quyền của cá nhân, tổ chức trong tố tụng hình sự. Đặc biệt, góp phần động viên, tạo điều kiện để các cơ quan, tổ chức và mọi người tham gia vào đấu tranh phòng chống tội phạm, tăng cường, góp phần xây dựng pháp luật tố tụng hình sự.

Luật Hoàng Anh