Giải quyết tranh chấp giữa người lao động với doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp, tổ chức, cá nhân Việt Nam đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng như thế nào ?

Giải quyết tranh chấp là hoạt động diễn ra sau khi có tranh chấp, và đương nhiên, khi không có tranh chấp lao động thì cũng không đặt ra vấn đề giải quyết tranh chấp lao động. Trng một số tình huống, tranh chấp giữa người lao động với doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp, tổ chức, cá nhân Việt Nam đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng sẽ xảy ra. Vậy, trong trường hợp đó phải giải quyết như thế nào ?

Giải quyết tranh chấp lao động là gì ?

Khác với việc giải quyết tranh chấp dân sự hay thương mại, giải quyết tranh chấp lao động ngoài việc khôi phục những quyền và lợi ích hợp pháp của các bên còn nhằm củng cố và duy trì quan hệ lao động. Mặc dù mâu thuẫn, bất đồng, tranh chấp song các bên vẫn cần nhau để đạt được mục đích của mình trong quan hệ lao động và hơn thế nữa, vấn đề duy trì quan hệ lao động đặc biệt có ý nghĩa với người lao động. Vì vậy, giải quyết tranh chấp lao động còn nhằm giúp các bên ổn định quan hệ lao động, tạo điều kiện cho các bên của quan hệ lao động cùng hợp tác và phát triển.

Theo nghĩa hẹp, giải quyết tranh chấp lao động là việc các tổ chức, cá nhân, cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiến hành những thủ tục luật định nhằm giải quyết tranh chấp phát sinh giữa cá nhân, tập thể người lao động về việc thực hiện quyền, nghĩa vụ và lợi ích của hai bên trong quan hệ lao động, khôi phục các quyền và lợi ích hơp pháp đã bị xâm hại, xoá bỏ tình trạng bất bình, mâu thuẫn giữa người lao động và người sử dụng lao động, duy trì và củng cố quan hệ lao động, đảm bảo sự ổn định trong sản xuất.

Giải quyết tranh chấp lao động theo nghĩa rộng hơn là những hoạt động được tiến hành nhằm dàn xếp những bất ổn trong quan hệ lao động, với mục đích để các bên có thể tiếp tục thực hiện quan hệ lao động một cách hài hoà. Sự dàn xếp này có thể do các bên tự thương lượng, thỏa thuận hay có sự tham gia của một chủ thể trung gian hoà giải, đưa ra phán quyết về các nội dung tranh chấp.

Nguyên tắc giải quyết tranh chấp

Căn cứ theo Điều 72 của Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng số 69/2020/QH14 ngày 13 tháng 11 năm 2020 (gọi tắt là Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng năm 2020), Luật quy định về việc giải quyết tranh chấp giữa người lao động với doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp, tổ chức, cá nhân Việt Nam đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng tuân theo các nguyên tắc sau:

1. Tranh chấp giữa người lao động với doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp, tổ chức, cá nhân Việt Nam đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng được giải quyết trên cơ sở hợp đồng đã ký kết giữa các bên và quy định của pháp luật Việt Nam.

2. Tranh chấp giữa người lao động Việt Nam với người sử dụng lao động ở nước ngoài được giải quyết trên cơ sở thỏa thuận đã giao kết giữa các bên và quy định pháp luật của nước tiếp nhận lao động, điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên, thỏa thuận quốc tế mà Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ ký kết với bên nước ngoài.

3. Tranh chấp giữa doanh nghiệp dịch vụ, đơn vị sự nghiệp đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng với bên nước ngoài tiếp nhận lao động hoặc tổ chức, cá nhân trung gian được giải quyết trên cơ sở thỏa thuận đã giao kết giữa các bên và quy định của pháp luật Việt Nam, pháp luật của nước tiếp nhận lao động, điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên, thỏa thuận quốc tế mà Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ ký với bên nước ngoài.

Các phương thức giải quyết tranh chấp lao động

1 Giải quyết tranh chấp lao động thông qua thương lượng trực tiếp giữa các bên

Thương lượng là phương thức giải quyết tranh chấp thông qua việc các bên trực tiếp gặp nhau để giải quyết mâu thuẫn, bất đồng mà không cần sự tham gia của bên thứ ba. Đây là phương thức có tính “truyền thống”, thường được tính đến đầu tiên khi các bên có nhu cầu giải quyết tranh chấp. Đây cũng là phương thức được áp dụng phổ biến ở tất cả các loại tranh chấp và được ghi nhận ở tất cả các giai đoạn giải quyết tranh chấp. Theo quy định pháp luật hiện hành, thương lượng còn được xác định là một nguyên tắc giải quyết tranh chấp lao động. Theo đó, giải quyết tranh chấp thông qua thương lượng được coi là bước đầu tiên trước khi các bên lựa chọn hoặc phải tham gia vào một phương thức giải quyết tranh chấp mới. Trước nhũng ưu điểm của mình như ít tốn kém về thời gian, về tài chính, phức tạp về thủ tục, trình tự và hiệu quả khả thi của kết qủa thương lượng, pháp luật khuyến cáo cảc bên sử dụng phương thức này trước khi quyết định sử dụng các phương thức giải quyết khác.

Thực chất của thương lượng chính là tự giải quyết vấn đề, các bên đưa ra đề xuất và tự quyết định giải pháp cho các vấn đề mà không có sự trợ giúp của chủ thể thứ ba. Trong quá trình thương lượng, những người tham gia thương lượng sẽ cùng nhau xem xét và bàn bạc về các khả năng để đi đến giải quyết các vấn đề bất đồng bằng cách do chính họ lựa chọn. Giải quyết tranh chấp lao động bằng thương lượng tạo ra sự mềm dẻo, linh hoạt do không bị ràng buộc bởi thủ tục pháp lí hay những quy định cứng nhắc về điều kiện chủ thể, trình tự, thủ tục... Đây chính là ưu điểm lớn nhất của thương lượng so với các phương thức giải quyết tranh chấp khác. Hơn thế nữa, nhờ đề cao sự tự do ý chí, quyền tự định đoạt của các bên nên nếu thương lượng thành công, khả năng tự giác chấp hành của các bên là rất cao. Mặc dù thương lượng là phương thức thường được tính đến đầu tiên và được ghi nhận ở tất cả các giai đoạn giải quyết tranh chấp song cũng cần lưu ý, trong quy trình, thủ tục giải quyết tranh chấp lao động, thương lượng không phải là thủ tục bắt buộc đầu tiên. Các bên cũng có thể bỏ qua bước thương, lượng để yêu cầu giải quyết tranh chấp theo thủ tục luật định.

2. Giải quyết tranh chấp lao động thông qua hoà giải

Nếu như thương lượng trực tiếp chỉ có hai bên chủ thể với sự tự do ý chí thì hoà giải là phương thức giải quyết tranh chấp có sự tham gia của bên thứ ba. Hoà giải chính là quá trình các bên tranh chấp tự thương lượng với sự giúp đỡ của người thứ ba trung lập để giải quyết tranh chấp lao động phát sinh giữa họ. Người thứ ba trung lập căn cứ vào tình tiết cụ thể và điều kiện của các bên để giúp các bên đạt được một thoả thuận có thể chấp nhận được. Trong quá trình hoà giải, người thứ ba có quyền điều khiển, kiểm soát hoạt động của các bên, đưa ra chỉ dẫn, gợi ý về mặt nội dung để các bên lựa chọn và cùng quyết định. Không chỉ vậy, người hoà giải còn có trách nhiệm giúp đỡ các bên cả về thủ tục, về tinh thần, thái độ tham gia giải quyết. Không có quyền áp đặt ý chí, không mang tính quyền lực, không ra quyết định về vụ việc song hoà giải có thể có mức độ can thiệp khác nhau, chi phối tới ý chí của các bên tranh chấp.

Người thứ ba thực hiện hoà giải có thể được xác định là cá nhân hoặc tổ chức, không có quyền lợi nghĩa vụ liên quan và có hiểu biết về vấn đề lao động - xã hội, pháp luật cũng như có kĩ năng hoà giải. Trong trường hợp này, hoà giải với tư cách là một phương thức, một quá trình độc lập trong giải quyết tranh chấp lao động với sự tham gia của hoà giải viên lao động với những yêu cầu cụ thể. Song cũng cần nhận thức hoà giải cũng được thực hiện như là phương thức kết hợp trong giải quyết tranh chấp lao động được thực hiện ở các cơ quan tài phán lao động với sự tham gia của nhiều chủ thể khác nhau như toà án, trọng tài.

Với vai trò quan trọng của mình và là một trong những phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến và hiệu quả, hoà giải tranh chấp lao động thường được xác định là một bước, một thủ tục trong trình tự giải quyết tranh chấp lao động.

3. Giải quyết tranh chấp lao động bằng trọng tài

Trọng tài là một phương thức giải quyết tranh chấp trong hoà bình với sự tham gia của bên thứ ba khách quan, công bằng, chính trực bằng việc đưa ra quyết định về vụ việc đối với cả hai bên hanh chấp. Phán quyết của trọng tài có thể mang tính khuyến nghị hoặc bắt buộc các bên có nghĩa vụ thực hiện tuỳ quy định pháp luật mỗi quốc gia. Ở Việt Nam trước đây, trọng tài lao động lại là phương thức giải quyết bắt buộc trong giải quyết tranh chấp lao động tập thể về lợi ích (Điều 206 Bộ luật lao động năm 2012). Hiện nay, việc yêu cầu trọng tài giải quyết tranh chấp là hoàn toàn tự nguyện, trên cơ sở sự thoả thuận của các bên tranh chấp (Các điều 189,193,197 Bộ luật lao động năm 2019).

Khác với thương lượng và hoà giải, trọng tài lao động được xếp vào hệ thống tài phán ở các quốc gia bởi xác định quá trình trọng tài lao động là quá trình ra quyết định về vụ tranh chấp đã thụ lí. Nếu như ở các phương thức thương lượng, hoà giải kết quả của quá trình giải quyết tranh chấp lao động phụ thuộc hoàn toàn vào ý chí của các bên tranh chấp, thì ở trọng tài, ngoài việc mềm dẻo theo yêu cầu, điều kiện của các bên thì trọng tài còn có quyền quyết định về vụ việc, quyết định của trọng tài có thể có giá trị chung thẩm tuỳ thuộc pháp luật mỗi quốc gia. về tổ chức, trọng tài lao động được quy định với mô hình một tổ chức hội đồng trọng tài với chủ tịch, thư kí và linh hoạt với các thành viên, là số lẻ và quyết định theo đa số. Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài lao động ở Việt Nam trước đây chỉ đặt ra với tranh chấp lao động về lợi ích và việc giải quyết của trọng tài được cho là không “nguyên nghĩa”, thể hiện ở việc chỉ chú trọng hoà giải, hỗ trợ các bên tự thương lượng và cuối cùng là ra quyết định công nhận sự thoả thuận của các bên hoặc biên bản hoà giải không thành mà không có quyết định về nội dung vụ việc. Hiện nay, theo Bộ luật lao động năm 2019, Ban trọng tài do Hội đồng trọng tài thành lập có thẩm quyền ra quyết định về việc giải quyết tranh chấp, đồng thời, thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động của Hội đồng trọng tài lao động bao gồm cả tranh chấp lao động cá nhân và tranh chấp lao động tập thể (Các điều 189,193,197 Bộ luật lao động năm 2019). Đây là điểm thay đổi tiến bộ trong quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động.

4. Giải quyết tranh chấp lao động tại toà án

Giải quyết tranh chấp lao động tại toà án là phương thức giải quyết do toà án, với tư cách là cơ quan tài phán mang quyền lực nhà nước tiến hành theo trình tự, thủ tục luật định và phán quyết được đảm bảo thực hiện bằng cưỡng chế nhà nước. Đây là phương thức được tiến hành theo thủ tục tố tụng chặt chẽ, thực hiện bởi hệ thống toà án nhân dân là cơ quan nằm trong hệ thống các cơ quan tư pháp, nhân danh nhà nước, bằng pháp luật giải quyết các tranh chấp nói chung và tranh chấp lao động nói riêng. Vì vậy, phương thức này thích hợp với những tranh chấp lao động cá nhân, tranh chấp lao động tập thể về quyền với những thoả thuận được xác định. Nếu như kết quả thương lượng, biên bản hoà giải thành hay thậm chí cả kết quả giải quyết của trọng tài lao động (ở Việt Nam) đều không được đảm bảo thực hiện bằng biện pháp cưỡng chế của nhà nước thì đây lại là một ưu điểm riêng của phương thức này nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên cũng như giải quyết dứt điểm vụ tranh chấp lao động. Tuy vậy, giải quyết tranh chấp lao động tại toà án cũng có những hạn chế như thời gian giải quyết có thể kéo dài với nhiều cấp xét xử theo thủ tục tố tụng, chi phí tốn kém với lệ phí, thù lao cho người đại diện bảo vệ quyền và lợi ích (nếu cần), căng thẳng cho quan hệ lao động sau khi giải quyết... Cũng vì vậy, giải quyết tranh chấp lao động tại toà án thường là thủ tục cuối cùng sau khi các tranh chấp đã được giải quyết ở các giai đoạn khác mà không đạt kết quả, trừ một số trường hợp nhất định, các bên có thể bỏ qua các bước giải quyết trước đó mà đến thẳng toà án yêu cầu giải quyết.

Luật Hoàng Anh