Hình thức trả lương cho người lao động như thế nào?

Hoạt động trả lương là hoạt động mà người sử dụng lao động bắt buộc phải thực hiện như một nghĩa vụ tất yếu trong quan hệ lao động đối với người lao động. Vậy người sử dụng lao động thực hiện trả lương cho người lao động  dưới hình thức như thế nào? Sau đây Luật Hoàng Anh xin được trình bày về vấn đề này.

Căn cứ pháp lý

- Bộ luật lao động số 45/2019/QH14 ngày 20/11/2019 ( Bộ luật Lao động năm 2019);

- Thông tư 10/2020/TT-BLĐTBXH ngày 12/11/2020 hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật Lao động về nội dung của hợp đồng lao động, Hội đồng thương lượng tập thể và nghề, công việc có ảnh hưởng xấu tới chức năng sinh sản, nuôi con.

Khái niệm tiền lương

Theo Khoản 1 Điều 90 Bộ luật lao động năm 2019:

Tiền lương là số tiền mà người sử dụng lao động trả cho người lao động theo thỏa thuận để thực hiện công việc, bao gồm mức lương theo công việc hoặc chức danh, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác.

Theo đó, tiền lương là tổng số tiền người lao động nhận được khi thực hiện công việc theo thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động. Số tiền này bao gồm 03 thành phần là mức lương theo công việc, chức danh, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác, cụ thể:

a. Mức lương theo công việc và chức danh là số tiền lương cơ bản mà người lao động có thể nhận được khi tham gia vào quan hệ lao động, được thỏa thuận dựa trên năng lực, năng suất làm việc của người lao động và công việc, chức danh mà người lao động thực hiện. Ví dụ mức lương của người công nhân được quy định trong hợp đồng lao động, dựa trên công việc của người công nhân đó làm. Mức lương cho chức danh tổng giám đốc của công ty, được quy định rõ trong hợp đồng lao động. Mức lương dựa trên công việc và chức danh được tính dựa trên bảng lương, thang lương rõ ràng do người sử dụng lao động xây dựng hoặc nếu là lương khoán thì dựa trên sản phẩm hoặc lương khoán theo thời gian các bên đã thỏa thuận. (Theo Điểm a, Khoản 5, Điều 3 Thông tư 10/2020/TT-BLĐTBXH ngày 12/11/2020).

b. Phụ cấp lương là khoản tiền bổ sung vào tiền lương cơ bản nhằm bù đắp các yếu tố không ổn định về điều kiện lao động mà khi xác định tiền lương cơ bản chưa tính được. Nói cách khác, phụ cấp lương được sinh ra không phải để hỗ trợ thêm cho người lao động mà để người lao động được hưởng những lợi ích đúng với những gì mình bỏ ra trong quá trình lao động, gắn liền với công việc của người lao động đó. Do vậy, phụ cấp lương không bao gồm thưởng, phụ cấp xăng xe, đi lại, tiền ăn giữa ca,... do đây là các khoản tiền hỗ trợ, ưu đãi thêm dành cho người lao động. Theo điều 10 Bộ luật lao động năm 2019, phụ cấp lương cũng được các bên thỏa thuận trong hợp đồng lao động, thỏa ước lao động hoặc các quy định khác của người sử dụng lao động.

c. Các khoản bổ sung khác: Các khoản bổ sung khác theo Điểm c Khoản 5 Điều 3 Thông tư 10/2020/TT-BLĐTBXH bao gồm: Các khoản bổ sung xác định được mức tiền cụ thể, cùng với mức lương thỏa thuận trong hợp đồng và các khoản bổ sung không được xác định mức tiền cụ thể cùng với mức lương trong hợp đồng lao động. Các khoản bổ sung này nếu không xác định được mức tiền cụ thể và được trả thường xuyên thì không được tính vào lương để đóng bảo hiểm xã hội, tương tự như trợ cấp đi lại hay trợ cấp tiền ăn giữa các ca làm.

Như vậy, quy định của Bộ luật lao động năm 2019 về định nghĩa tiền lương không có nhiều thay đổi so với Bộ luật lao động năm 2012. Tuy nhiên, Bộ luật lao động năm 2019 không còn quy định “Tiền lương trả cho người lao động căn cứ vào năng suất lao động và chất lượng công việc” bởi trên thực tế, tiền lương được thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động, người sử dụng lao động mới là người cân nhắc nên dựa vào yếu tố nào để trả tiền lương cho người lao động. Việc loại bỏ quy định này thể hiện Bộ luật lao động năm 2019 giảm thiểu sự áp đặt của nhà nước lên quan hệ lao động.

Chủ thể có trách nhiệm trả lương là ai?

Người sử dụng lao động là một trong hai chủ thể của hợp đồng lao động. Người sử dụng lao động thực hiện nghĩa vụ trả lương cho người lao động khi người lao động thực hiện các công việc được quy định trong hợp đồng lao động và pháp luật. Tuy nhiên, ở vị trí chủ thể có tiền và trả tiền cho người lao động, người sở hữu lao động luôn có nhiều ưu thế hơn trong quan hệ lao động, do đó pháp luật phải có nhiều quy định để hạn chế ưu thế của người sử dụng lao động trong quan hệ lao động nói chung và vấn đề tiền lương nói riêng. Người sử dụng lao động phải trả lương theo nguyên tắc nhất quán, công khai, minh bạch, rõ ràng, thể hiện qua bảng lương, thang lương. Đồng thời người sử dụng lao động phải tuân thủ hình thức trả lương, kỳ hạn trả lương, mức lương tối thiểu theo quy định của pháp luật, được ghi rõ trong hợp đồng lao động hoặc thỏa ước lao động.

Chủ thể nhận lương là ai?

Người lao động là một trong hai chủ thể của hợp đồng lao động. Thực hiện các công việc để được lợi ích chính là tiền lương theo hợp đồng lao động. Khoản tiền lương này người lao động dùng để tri trả cho hoạt động sống của bản thân và gia đình. Chính vì điều đó, tiền lương đóng vai trò vô cùng quan trọng trong hệ thống xã hội, nếu người lao động không nhận được tiền lương đúng thời hạn, không chỉ chính họ không thể duy trì cuộc sống, xã hội cũng không thể duy trì cân bằng. Mối quan hệ lao động tồn tại lâu dài, nên người lao động cần phải được trả lương theo kỳ, theo giai đoạn hoặc vào thời điểm đúng mà người lao động cho rằng có thể đủ để họ trang trải cho bản thân và gia đình. Điều đó dẫn đến sự khác biệt giữa tiền lương và các khoản tiền giao dịch khác.

Mức lương tối thiểu của người lao động được pháp luật quy định ra sao?

Căn cứ theo quy định tại Điều 91 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:

Điều 91. Mức lương tối thiểu

1. Mức lương tối thiểu là mức lương thấp nhất được trả cho người lao động làm công việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động bình thường nhằm bảo đảm mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.

2. Mức lương tối thiểu được xác lập theo vùng, ấn định theo tháng, giờ.

3. Mức lương tối thiểu được điều chỉnh dựa trên mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ; tương quan giữa mức lương tối thiểu và mức lương trên thị trường; chỉ số giá tiêu dùng, tốc độ tăng trưởng kinh tế; quan hệ cung, cầu lao động; việc làm và thất nghiệp; năng suất lao động; khả năng chi trả của doanh nghiệp.

Theo đó, người lao động sẽ được chi trả với mức lương tối thiểu được quy định như trên. Quy định tiền lương tối thiểu không chỉ áp dụng cho lao động giản đơn mà còn là khung pháp lý quan trọng, là nền tảng để trả công cho người lao động trong toàn xã hội, là mức lương mang tính chất bắt buộc  người sử dụng lao động phải trả ít nhất bằng chứ không được thấp hơn. Bên cạnh đó, quy định này còn là cơ sở để xác lập các mức lương khác trong hệ thống thang lương, bảng lương của doanh nghiệp trong so sánh tương quan giữa các vị trí, hạn chế việc doanh nghiệp lợi dụng, chuyển đổi thành các chế độ phụ cấp, trợ cấp thiếu tính ổn định, gắn với các điều kiện ràng buộc thực thi khác, gây khó khăn cho việc xác lập các điều kiện lao động thuận lợi trong quan hệ lao động ở doanh nghiệp.

Căn cứ lựa chọn hình thức trả lương

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 96 Bộ luật lao động năm 2019:

“1. Người sử dụng lao động và người lao động thỏa thuận về hình thức trả lương theo thời gian, sản phẩm hoặc khoán.”

Người sử dụng lao động được lựa chọn hình thức trả lương căn cứ theo 03 yếu tố: (i) thời gian (thời gian làm việc được tính theo giờ, ngày, tuần, tháng); (ii) sản phẩm (mức độ hoàn thành số lượng, chất lượng sản phẩm đã hoàn thành); hoặc (iii) khoán (khối lượng, chất lượng công việc đã hoàn thành), điều này phải được người sử dụng lao động và người lao động thỏa thuận trong hợp đồng lao động trước khi người lao động làm việc cho người sử dụng lao động.

- Đối với tiền lương theo thời gian: được trả cho người lao động hưởng lương theo thời gian, căn cứ vào thời gian làm việc theo tháng, tuần, ngày, giờ theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động. Trong đó tiền lương theo tháng được xác định theo 01 tháng làm việc, tiền lương theo tuần được xác định theo 01 tuần làm việc (nếu các bên thỏa thuận trả lương theo tháng thì lương theo tuần được xác định là lương theo tháng nhân 12 chia cho 52 tuần), tiền lương theo ngày được xác định theo ngày làm việc (nếu các bên thỏa thuận trả lương theo tháng, tuần thì tiền lương theo ngày được xác định theo tiền lương tháng, tuần chia cho số ngày làm việc trong tháng, tuần), tiền lương theo giờ được xác định theo thời giờ làm việc (nếu các bên thỏa thuận xác định lương theo tháng, ngày, tuần thì lương theo giờ được tính theo số giờ làm việc trong tháng, ngày, tuần)

- Đối với tiền lương theo sản phẩm: căn cứ vào mức độ hoàn thành số lượng, chất lượng sản phẩm theo định mức lao động và đơn giá sản phẩm được giao.

- Đối với tiền lương khoán: căn cứ vào khối lượng, chất lượng công việc và thời gian phải hoàn thành.

Dựa vào các căn cứ trên, người lao động và người sử dụng lao động lựa chọn hình thức trả lương phù hợp nhất. Nếu căn cứ theo thời gian làm việc, người sử dụng lao động và người lao động có thể cân nhắc trả lương qua tài khoản do thời gian làm việc có thể dài lâu và các bên cần trả lương một cách an toàn và ổn định. Nếu người lao động hưởng lương theo sản phẩm và làm việc trong thời gian ngắn, hai bên có thể thỏa thuận trả lương bằng tiền mặt, miễn là hai bên cảm thấy phù hợp và dễ dàng khi người sử dụng lao động trả lương cho người lao động.

Các hình thức trả lương cho người lao động

Theo Khoản 2 Điều 96 Bộ luật lao động năm 2019, có 02 hình thức thanh toán lương cho người lao động, đó là:

- Trả lương bằng tiền mặt: Người sử dụng lao động trực tiếp hoặc gián tiếp trả lương cho người lao động bằng tiền mặt. Đây là hình thức trả lương cơ bản của con người kể từ khi xuất hiện tiền tệ và cũng là hình thức trả lương đơn giản nhất. Đối với người lao động không có tài khoản ngân hàng thì đây là hình thức trả lương duy nhất có thể thực hiện. Các bên có thể thỏa thuận trong hợp đồng lao động về hình thức trả lương bằng tiền mặt.

- Trả lương qua tài khoản cá nhân của người lao động được mở tại ngân hàng: Người sử dụng lao động thực hiện trả lương qua hệ thống các ngân hàng cho người lao động có tài khoản cá nhân tại ngân hàng, tiền được chuyển vào tài khoản của người lao động, người lao động có thể thực hiên rút tiền mặt hoặc sử dụng tiền lương dưới hình thức số. Khi người sử dụng lao động yêu cầu người lao động của mình mở tài khoản ngân hàng để nhận lương, người sử dụng lao động phải trả các loại phí liên quan đến việc mở tài khoản và chuyển tiền lương khi chọn trả lương qua tài khoản cá nhân của người lao động. Các bên có thể thỏa thuận trong hợp đồng lao động về hình thức trả lương qua tài khoản ngân hàng cá nhân.

Như vây, pháp luật về lao động quy định tương đối chi tiết về hình thức trả lương của người sử dụng lao động, nhằm đảm bảo quyền lợi của người lao động không bị xâm phạm nhưng đồng thời cũng đảm bảo tính tự do của các bên trong quan hệ lao động, có thể thỏa thuận và thực hiện theo thỏa thuận của mình.

                                                                                                       Luật Hoàng Anh