Quy trình xử lý đình công không đúng trình tự, thủ tục như thế nào?

Trong quá trình tổ chức đình công, tổ chức đại diện người lao động có thể không thực hiện đúng như trình tự, thủ tục mà pháp luật quy định. Vậy, xử lý đình công không đúng trình tự, thủ tục như thế nào? Sau đây Luật Hoàng Anh xin trình bày về vấn đề này.

Căn cứ pháp lý

- Bộ Luật lao động số 45/2019/QH14 ngày 20 tháng 11 năm 2019 (Bộ Luật lao động 2019);

- Nghị định số 145/2020/NĐ-CP của Chính phủ ngày 14 tháng 12 năm 2020 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của bộ luật lao động về điều kiện lao động và quan hệ lao động.

Đình công là gì?

Dưới góc độ kinh tế, đình công là biện pháp đấu tranh kinh tế, được thực hiện bởi nhiều người lao động nhằm gây sức ép về mặt kinh tế đến người sử dụng lao động và đem lại lợi ích kinh tế cho người lao động. Tức là, khi người lao động ngừng việc, người sử dụng lao động phải chịu thiệt hại về kinh tế khi không có nguồn nhân lực sản xuất, không thể sản xuất, kinh doanh đúng theo tiến trình đặt ra, có thể bị chậm giao hàng, chậm thực hiện hợp đồng lao động do đình công. Ngược lại, người lao động khi gây sức ép như vậy lên người sử dụng lao động với mục đích đạt được các lợi ích về mặt kinh tế, như tăng tiền lương, giảm giờ làm (nhưng vẫn được hưởng mức lương cơ bản),…

Ví dụ: Trường hợp của hãng hàng không Airfrance, nhân viên đình công đòi tăng 6% lương dẫn đến thiệt hại 500 triệu USD trong đó thiệt hại 25,5 triệu USD/ngày do 80% chuyến bay không thể cất cánh.

Dưới góc độ xã hội, đình công là hoạt động ngừng việc của người lao động, có thể gây bất ổn xã hội nhưng cũng có thể góp phần xây dựng, bảo vệ những giá trị tiến bộ. Bởi vì đình công là hoạt động tập thể có quy mô lớn, nên các ảnh hưởng của hoạt động này có thể lan ra ngoài phạm vi doanh nghiệp, người sử dụng lao động, đến phạm vi vùng, hoặc có thể ảnh hưởng đến cả quốc gia. Hoạt động đình công cũng xuất phát từ sự bức xúc do không thể giải quyết tranh chấp lao động của người lao động, nên khi thực hiện hoạt động này dễ xảy ra bạo loạn, mất trật tự an ninh. Ví dụ: Đình công ở Hi Lạp do chính sách “thắt lưng buộc bụng” của nước này để có được sự viện trợ của các nước EU, có sự tham gia của hơn 70.000 người, trong số đó có những người lao động tham gia biểu tình, tiến hành đập phá, bạo loạn, chống đối cảnh sát thi hành nhiệm vụ, gây mất trật tự an ninh nghiêm trọng. Ngược lại, có những trường hợp đình công gây ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của xã hội của đất nước nói riêng và của thế giới nói chung. Ví dụ: Cuộc đình công tại Chicago, gồm 40.000 người, sau đó mở rộng ra khắp các bang ở Mỹ, dẫn đến Đại hội liên đoàn lao động Mỹ phải ra quyết định: “...Từ ngày 01/05/1886, ngày lao động của tất cả các công nhân sẽ là 8 giờ”. Từ đây, rất nhiều nước quy định thời giờ làm việc tối đa của người lao động là 08 giờ, đồng thời ngày 01/05 trở thành ngày Quốc tế lao động.

Dưới góc độ pháp lý, đình công là quyền cơ bản của người lao động, do đó, pháp luật nước nào cũng nên có quy định về hoạt động đình công của người lao động.

Đối với pháp luật Việt Nam, căn cứ theo quy định tại Điều 198 Bộ Luật lao động 2019:

Đình công là sự ngừng việc tạm thời, tự nguyện và có tổ chức của người lao động nhằm đạt được yêu cầu trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động và do tổ chức đại diện người lao động có quyền thương lượng tập thể là một bên tranh chấp lao động tập thể tổ chức và lãnh đạo.

Dựa vào quy định này, có thể phân tích khái niệm đình công như sau:

- Thứ nhất, đình công là sự ngừng việc tạm thời, tự nguyện, có tổ chức được thực hiện bởi người lao động. Hoạt động đình công do người lao động thực hiện và chỉ có người lao động có thể thực hiện. Một người lao động cũng không thể thực hiện đình công do không gây được áp lực về kinh tế lên người sử dụng lao động. Do vậy, phải có một số lượng lớn người lao động tham gia ngừng việc, thì mới đủ khả năng khiến người sử dụng lao động cân nhắc yêu cầu của người lao động, và đáp ứng điều kiện đầu tiên để trở thành “đình công”. Những người lao động này cũng không ngừng việc hẳn, không đơn phương chấm dứt hợp đồng vì đình công với mục đích đảm bảo yêu cầu của người lao động, nếu đã nghỉ việc, thôi việc đồng loạt thì không còn đáp ứng mục đích của đình công nữa.

- Thứ hai, đình công được tổ chức và lãnh đạo bởi tổ chức đại diện người lao động có thẩm quyền thương lượng tập thể và là một bên tranh chấp lao động tập thể. Do đình công của người lao động phải có tổ chức, cần có một chủ thể có thể lãnh đạo và tổ chức một cách bài bản, hợp pháp cho hoạt động ngừng việc của người lao động. Chủ thể phù hợp nhất là tổ chức đại diện người lao động vì chủ thể này có sự liên kết chặt chẽ đối với người lao động, đại diện cho người lao động thực hiện thể hiện một số quyền của người lao động với người sử dụng lao động (như đóng góp ý kiến tham khảo để người sử dụng lao động xây dựng nội quy lao động) và cũng là chủ thể có quyền tham gia vào các cuộc họp kỷ luật lao động, tổ chức các hoạt động ngoài giờ cho người lao động như tuyên truyền phòng, chống quấy rối tình dục,… Đồng thời cũng là chủ thể có quyền tham gia và yêu cầu thương lượng tập thể.

- Thứ ba, đình công có mục đích là đạt được yêu cầu trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động tập thể. Mục đích của đình công không phải để người sử dụng lao động chịu thiệt hại về vật chất hay trả thù người sử dụng lao động. Mục đích của đình công là gây áp lực cho người sử dụng lao động, khiến người sử dụng lao động phải có các động thái phối hợp với người lao động, tổ chức đại diện người lao động giải quyết tranh chấp lao động, hoặc phải có phương án mà các bên tranh chấp cùng chấp nhận được để kết thúc tranh chấp này.

Các dấu hiệu của đình công

Từ việc phân tích khái niệm đình công, có thể thấy việc nhận dạng đình công phải dựa vào những dấu hiệu cơ bản sau đây:

- Dấu hiệu thứ nhất: Đình công là sự phản ứng của những người lao động thông qua hành vi ngừng việc hoàn toàn. Trong điều kiện bình thường, người lao động có nghĩa vụ phải làm việc theo thỏa thuận trong hợp đồng hoặc sự phân công của người sử dụng lao động. Tuy nhiên, trong trường hợp xảy ra bất đồng giữa tập thể lao động với người sử dụng lao động hay một thể thể khác, tập thể lao động có thể ngững việc nhằm gây áp lực buộc chủ thể kia phải chấp nhận các yêu sách. Sự ngừng việc này được coi là hợp pháp hay bất hợp pháp tùy thuộc vào quy định của pháp luật những đây là dấu hiệu đầu tiên, là thuộc tính cơ bản phản ánh tính chất của đình công. 

- Dấu hiệu thứ hai: Đình công là hiện tượng phản ứng có tính tập thể được tiến hành bởi những người lao động. Đình công là biện pháp phản ứng của tập thể lao động. Sự tham gia của tập thể lao động vừa là một trong các biểu hiện bên ngoài của đình công, vừa là một dấu hiệu không thể thiếu của đình công. Đây là dấu hiệu cơ bản để phân biệt đình công với sự ngừng việc của cá nhân người lao động. Thông thường, nếu cá nhân người lao động tự ý ngừng việc nhằm gây sức ép với người sử dụng lao động sẽ bị coi là vi phạm kỉ luật lao động, cá nhân đó có thể phải chịu chế tài kỉ luật hoặc phải bồi thường thiệt hại (nếu có) cho chủ sử dụng lao động. Nhưng nếu là hành vi ngừng việc được thực hiện bởi tập thể lao động, là nhóm người có cùng động cơ và mục đích hoạt động, phối hợp với nhau một cách chặt chẽ, đồng bộ và có hiệu quả trong quá trình đình công nhằm gây sức ép thì lại được coi là đình công.

- Dấu hiệu thứ ba: Đình công được thực hiện một cách có tổ chức. Tính tổ chức của cuộc đình công được hiểu là người có lãnh đạo đình công, đình công có yêu sách rõ ràng và đã được chuẩn bị trước. Thành phần lãnh đạo đình công có thể là tổ chức đại diện của những người lao động như công đoàn hay nghiệp đoàn hoặc tổ chức đại diện cho người lao động tại doanh nghiệp. Trong thực tế, tính tổ chức của đình công thường thể hiện như sau:

(i) Có một cá nhân hoặc một nhóm người đóng vai trò lãnh đâọ đình công, những người này đại diện cho ý chí của tập thể lao động và tập thể này sẽ tuân thủ sự chỉ đạo của họ trong quá trình đình công

(ii) Có phương án hành động cụ thể được xác định rõ ràng trong từng thời điểm, phương án này thường được chuẩn bị trước khi tiến hành đình công.

(iii) Có phương châm hành động với những nguyên tắc và thể lệ rõ ràng được mọi người tôn trọng;

(iv) Được sự giúp đỡ về vật chất hoặc ủng hộ về tinh thần của các cá nhân hoặc tổ chức khác đối với những người tham gia đình công thông qua vai trò của một tổ chức lãnh đạo chung.

- Dấu hiệu thứ tư: mục đích của đình công là nhằm đạt những yêu sách gắn với lợi ích của tập thể lao động. Khi tiến hành đình công, những người lao động gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại với người sử dụng lao động hay một chủ thể khác để đạt được những yêu sách nhất định.Trong trường hợp nhà nước và người sử dụng lao động không có các biện pháp phù hợp nhằm điều hòa, hạn chế những mâu thuẫn về lợi ích trong quan hệ với người lao động, khiến người lao động cho rằng không còn các biện pháp ôn hòa nào có thể bảo vệ quyền lợi của mình, họ sẽ phản ứng bằng cách ngừng việc tập thể nhằm gây sức ép với nhà nước hoặc chủ sử dụng lao động - đó chính là hiện tượng đình công.

Phân loại đình công

Căn cứ vào tính chất của đinh công

Căn cứ vào tính chất đình công, có thể chia đình công thành hai loại là đình công kinh tế và đình công chính trị. 

- Đình công kinh tế: Là những cuộc đình công nhằm gây sức ép với người sử dụng lao động hoặc chủ thể khác để đạt được quyền và lợi ích lớn hơn liên quan đến quan hệ lao động như việc làm, tiền lương, thu nhập, điều kiện lao động.... trong lĩnh vực kinh tế, xã hội, nghề nghiệp. Đây là loại đình công phổ biến nhất, phản ánh rõ nét bản chất của đình công là biện pháp đấu tranh kinh tế.

- Đình công chính trị: Là những cuộc đình công nhằm gây sức ép để phản đối chính quyền hoặc nhà nước hoặc các đảng phái chính trị nhằm đạt được các mục đích chính trị mà người đình công quan tâm. Thông thường cuộc đình công chính trị là nhằm phản đối chính sách hoặc quy định liên quan đến quyền lợi của giới lao động và xảy ra trên phạm vi quy mô lớn. Đình công chính trị có ảnh hướng lớn đến trật tự, an ninh xã hội và sự tồn tại của các chế độ cầm quyền trong phạm vi quốc gia.

Căn cứ vào mục đích đình công

Căn cứ vào mục đích đình công, có thể chia đình công thành hai loại là đình công yêu sách và đình công hưởng ứng. 

- Đình công yêu sách là những cuộc đình công nhằm đạt được các yêu sách về quyền và lợi ích cho chính những người lao động tham gia đình công. Điều này cũng không loại trừ trường hợp yêu cầu mà những người đình công đưa ra có thể còn mang lại lợi ích cho những người không tham gia đình công. Pháp luật Việt Nam chỉ thừa nhận những cuộc đình công nhằm giải quyết những tranh chấp lao động thể mới là hợp pháp. Đa số các cuộc đình công hiện nay là đình công yêu sách.

- Đình công hưởng ứng: Là những cuộc đình công nhằm ủng hộ, bày tỏ thái độ đồng tình để hỗ trợ cho cuộc đình công khác trong khi những người tham gia đình công không có yêu sách về quyền và lợi ích của mình. Những cuộc đình công hưởng ứng thường xuất hiện ở những nơi sử dụng lao động tập trung như các khu công nghiệp, khu chế xuất hoặc trong một ngành, trong những ngành liên quan hoặc khi khi nghiệp đoàn của người lao động kêu gọi ủng hộ. 

Căn cứ vào phạm vi đình công

Căn cứ vào phạm vi đình công, có thể chia đình công thành bốn loại là đình công bộ phận doanh nghiệp, đình công doanh nghiệp, đình công ngành/khu vực và tổng đình công.

- Đình công bộ phận doanh nghiệp: Là những cuộc đình công do tập thể lao động trong phạm vi một doanh nghiệp tiến hành. Trong đó, mô hình doanh nghiệp ở đây được hiểu là một đơn vị sử dụng lao động. Đây là các đơn vị thường xảy ra đình công, cũng là phạm vi đình công thường được pháp luật thừa nhận.

- Đình công ngành/khu vực: Là những cuộc đình công của những người lao động trong phạm vi một ngành/khu vực tiến hành.

- Tổng đình công: Là những cuộc đình công của những người lao động trong phạm vi nhiều ngành hoặc nhiều khu vực trong cả nước tiến hành. Về nguyên tắc, tổng đình công có thể do giới lao động trong phạm vi quốc gia tiến hành. 

Căn cứ vào tính hợp pháp của đình công

Căn cứ vào tính hợp pháp của đình công, có thể chia đình công thành hai loại là đình công hợp pháp và đình công bất hợp pháp. 

- Đình công hợp pháp: Là các cuộc đình công tuân thủ các quy định của pháp luật. Mục đích cơ bản của các quy định này là để nhà nước kiểm soát đình công, hạn chế những cuộc đình công không cần thiết hoặc có tính chất tiêu diệu đối phương, ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế quốc dân, an ninh quốc phòng. Theo pháp luật Việt Nam hiện hành, đình công được coi là hợp pháp nếu thuộc các trường hợp người lao động có quyền đình công, đồng thời không thuộc các trường hợp đình công bất hợp pháp. 

- Đình công bất hợp pháp: Là cuộc đình công vi phạm các quy định pháp luật về đình công. 

Trình tự, thủ tục đình công

Bước 1: Lấy ý kiến đình công

Tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở có quyền tổ chức, lãnh đạo đình công là chủ thể duy nhất có quyền lấy ý kiến về đình công. Hoạt động lấy ý kiến về đình công này nhằm đảm bảo sự tự nguyện, yếu tố quan trọng cho một cuộc đình công hợp pháp (Theo Điều 198 Bộ luật lao động 2019). Các chủ thể được lấy ý kiến là 01 trong 02 nhóm chủ thể sau:

- Người lao động làm việc cho người sử dụng lao động

- Thành viên trong ban lãnh đạo tổ chức đại diện người lao động tham gia thương lượng. Nếu có nhiều tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở mà tổ chức đại diện người lao động có quyền yêu cầu thương lượng tập thể đồng ý cho các tổ chức khác tham gia thương lượng tập thể thì khi lấy ý kiến đình công cũng phải lấy ý kiến của thành viên ban lãnh đạo của các tổ chức đại diện người lao động này.

Nội dung của việc lấy ý kiến đình công gồm ý kiến của người lao động (đồng ý hoặc không đồng ý) và phương án đình công của tổ chức đại diện người lao động có quyền tổ chức, lãnh đạo đình công. Do chỉ có nội dung đơn giản và cơ bản, nên việc lấy ý kiến đình công có thể diễn ra nhanh, thông qua nhiều hình thức khác nhau như phiếu, ký theo danh sách,…

Việc lấy ý kiến đình công dựa trên nguyên tắc quyết định theo đa số, tức là nếu trên 50% người được lấy ý kiến đồng ý thì thực hiện, nếu bằng hoặc dưới 50% người được lấy ý kiến không đồng ý, thì không thực hiện đình công.

Bước 2: Ban hành quyết định đình công

Bước 2 này chỉ được thực hiện khi có trên 50% người được lấy ý kiến đồng ý về phương án đình công của tổ chức đại diện người lao động lãnh đạo đình công. Khi xác định đúng số liệu về phần trăm đồng ý biểu tình, tổ chức đại diện người lao động tiến hành ban hành quyết định đình công bằng văn bản.

Quyết định này có ý nghĩa là văn bản ấn định phương án, thời gian, địa điểm, mục đích của đình công, là chứng cứ chứng minh việc đình công được tổ chức một cách đúng quy trình, không trái pháp luật và cũng là căn cứ để các cơ quan có thẩm quyền xem xét hoãn, ngừng đình công trong các trường hợp nhất định.

Nội dung cơ bản của quyết định thể hiện vai trò của nó: Kết quả lấy ý kiến đình công, thời điểm bắt đầu đình công, địa điểm đình công, phạm vi đình công, yêu cầu của người lao động, thông tin cơ bản của người đại diện tổ chức đại diện người lao động và lãnh đạo đình công.

Sau khi ban hành quyết định này, tổ chức đại diện người lao động lãnh đạo đình công có nghĩa vụ thông báo cho người sử dụng lao động, Ủy ban nhân dân cấp huyện và cơ quan chuyên môn về lao động của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh (Sở Lao động – Thương binh và Xã hội) để người sử dụng lao động chuẩn bị, và các cơ quan có thẩm quyền thực hiện chức năng quản lý của mình.

Bước 3: Tiến hành đình công

Vào thời điểm được ấn định trong quyết định, nếu không bị hoãn đình công bởi Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện thì người lao động được tổ chức đại diện người lao động lãnh đạo đình công, ngừng việc và có các hoạt động khác không trái với quy định của pháp luật để gây áp lực cho người sử dụng lao động nhằm gây áp lực cho người sử dụng lao động phải chấp nhận yêu cầu từ người lao động. Tuy nhiên, trong quá trình này, các hoạt động kèm theo đình công có thể biến tấu trở thành các hành vi vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật hoặc gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến xã hội, cộng đồng. Trong trường hợp này, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh ban hành quyết định ngừng đình công nhưng kèm theo thời hạn nhất định. Hết thời hạn này mà hai bên tranh chấp vẫn chưa giải quyết được tranh chấp lao động cũng như các bất đồng khác thì tổ chức đại diện người lao động lãnh đạo đình công có thể tiếp tục tổ chức đình công.

Như vậy, trình tự đình công không quá phức tạp, đảm bảo cho tổ chức đại diện người lao động và người lao động dễ dàng thực hiện quyền của mình nhất nhưng cũng đảm bảo các cơ quan có thẩm quyền có thể giám sát hoạt động đình công của người lao động.

Quy trình xử lý đình công không đúng trình tự, thủ tục

Bước 1: Xác định cuộc đình công không tuân theo quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục

Trước đây, tại Bộ luật lao động 2012 có quy định tại Điều 222 về việc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh ra quyết định tuyên bố cuộc đình công vi phạm trình tự, thủ tục và thông báo cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Tuy nhiên, tại Điều 211 Bộ luật lao động 2019 không có quy định về chủ thể thông báo cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện về cuộc đình công không đúng trình tự, thủ tục. Theo Khoản 1 Điều 208 Bộ luật lao động 2019, cuộc đình công không đúng trình tự, thủ tục thì được coi là cuộc đình công bất hợp pháp. Mà tổ chức đại diện người lao động lãnh đạo đình công và người sử dụng lao động tại nơi đình công đều có quyền yêu cầu Tòa án xác định tính hợp pháp của cuộc đình công (Theo Khoản 2 và Khoản 3 Điều 203 Bộ luật lao động 2019). Như vậy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh không còn thẩm quyền ban hành quyết định tuyên bố cuộc đình công vi phạm trình tự, thủ tục do việc xác định tính hợp pháp, đúng trình tự thủ tục hay không thuộc nhiệm vụ của Tòa án. Do đó, chủ thể thông báo cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện không còn là Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.

Tuy nhiên, Tòa án cũng không có trách nhiệm phải thông báo cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện về đình công sai trình tự, thủ tục. Tại Điều 412 Bộ luật tố tụng dân sự 2015, quyết định về tính hợp pháp của cuộc đình công được công bố công khai và gửi cho tổ chức đại diện tập thể lao động và người sử dụng lao động, Viện kiểm sát cùng cấp, trong đó không có Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện. Như vậy chủ thể có thể thông báo cho Chủ tịch ủy ban nhân dân cấp huyện về việc sai trình tự, thủ tục đình công là người sử dụng lao động và tổ chức đại diện người lao động nhưng về logic chỉ có người sử dụng lao động thực hiện việc này.

Bước 2: Tổ chức gặp gỡ các bên tranh chấp

Điều 211 Bộ Luật lao động 2019 quy định như sau:

Trong vòng 12 giờ kể từ khi nhận được thông báo, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện chủ trì, chỉ đạo cơ quan chuyên môn về lao động (tức Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội) phối hợp với công đoàn cùng cấp (liên đoàn lao động cấp huyện), cơ quan tổ chức có liên quan trực tiếp gặp gỡ người sử dụng lao động và đại diện ban lãnh đạo tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở.

Tại cuộc gặp gỡ này các bên sẽ nêu ý kiến về việc giải quyết tranh chấp, các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền tiến hành hỗ trợ tìm phương án, biện pháp giải quyết tranh chấp để đưa hoạt động sản xuất kinh doanh trở lại bình thường. Đối với mỗi loại tranh chấp khác nhau, thì các cơ quan, tổ chức tiến hành hướng dẫn, hỗ trợ các bên tiến hành các thủ tục giải quyết phù hợp theo quy định của pháp luật. Ví dụ: Đối với tranh chấp lao động tập thể về lợi ích thì không giải quyết tranh chấp thông qua Tòa án nhân dân.

Đồng thời, nếu phát hiện có hành vi vi phạm pháp luật được phát hiện trong quá trình giải quyết giữa các bên thì Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện tiến hành lập biên bản, xử lý hoặc kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền xử lý cá nhân, tổ chức đã thực hiện hành vi vi phạm pháp luật theo quy định của pháp luật về hành chính, hình sự.

Luật Hoàng Anh