Tiền lương và các quyền lợi hợp pháp khác của người lao động trong thời gian đình công như thế nào?

Người lao động khi tham gia đình công hay bị buộc ngừng việc do đình công quan tâm đến vấn đề tiền lương và các quyền lợi khác trong thời gian đình công. Vậy tiền lương, các quyền lợi khác cho người lao động trong thời gian đình công như thế nào? Sau đây Luật Hoàng Anh xin trình bày về vấn đề này.

Căn cứ pháp lý

- Bộ Luật lao động số 45/2019/QH14 ngày 20 tháng 11 năm 2019 (Bộ Luật lao động 2019);

Đình công là gì?

Dưới góc độ kinh tế, đình công là biện pháp đấu tranh kinh tế, được thực hiện bởi nhiều người lao động nhằm gây sức ép về mặt kinh tế đến người sử dụng lao động và đem lại lợi ích kinh tế cho người lao động. Tức là, khi người lao động ngừng việc, người sử dụng lao động phải chịu thiệt hại về kinh tế khi không có nguồn nhân lực sản xuất, không thể sản xuất, kinh doanh đúng theo tiến trình đặt ra, có thể bị chậm giao hàng, chậm thực hiện hợp đồng lao động do đình công. Ngược lại, người lao động khi gây sức ép như vậy lên người sử dụng lao động với mục đích đạt được các lợi ích về mặt kinh tế, như tăng tiền lương, giảm giờ làm (nhưng vẫn được hưởng mức lương cơ bản),…

Ví dụ: Trường hợp của hãng hàng không Airfrance, nhân viên đình công đòi tăng 6% lương dẫn đến thiệt hại 500 triệu USD trong đó thiệt hại 25,5 triệu USD/ngày do 80% chuyến bay không thể cất cánh.

Dưới góc độ xã hội, đình công là hoạt động ngừng việc của người lao động, có thể gây bất ổn xã hội nhưng cũng có thể góp phần xây dựng, bảo vệ những giá trị tiến bộ. Bởi vì đình công là hoạt động tập thể có quy mô lớn, nên các ảnh hưởng của hoạt động này có thể lan ra ngoài phạm vi doanh nghiệp, người sử dụng lao động, đến phạm vi vùng, hoặc có thể ảnh hưởng đến cả quốc gia. Hoạt động đình công cũng xuất phát từ sự bức xúc do không thể giải quyết tranh chấp lao động của người lao động, nên khi thực hiện hoạt động này dễ xảy ra bạo loạn, mất trật tự an ninh. Ví dụ: Đình công ở Hi Lạp do chính sách “thắt lưng buộc bụng” của nước này để có được sự viện trợ của các nước EU, có sự tham gia của hơn 70.000 người, trong số đó có những người lao động tham gia biểu tình, tiến hành đập phá, bạo loạn, chống đối cảnh sát thi hành nhiệm vụ, gây mất trật tự an ninh nghiêm trọng. Ngược lại, có những trường hợp đình công gây ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của xã hội của đất nước nói riêng và của thế giới nói chung. Ví dụ: Cuộc đình công tại Chicago, gồm 40.000 người, sau đó mở rộng ra khắp các bang ở Mỹ, dẫn đến Đại hội liên đoàn lao động Mỹ phải ra quyết định: “...Từ ngày 01/05/1886, ngày lao động của tất cả các công nhân sẽ là 8 giờ”. Từ đây, rất nhiều nước quy định thời giờ làm việc tối đa của người lao động là 08 giờ, đồng thời ngày 01/05 trở thành ngày Quốc tế lao động.

Dưới góc độ pháp lý, đình công là quyền cơ bản của người lao động, do đó, pháp luật nước nào cũng nên có quy định về hoạt động đình công của người lao động.

Đối với pháp luật Việt Nam, căn cứ theo quy định tại Điều 198 Bộ Luật lao động 2019:

Đình công là sự ngừng việc tạm thời, tự nguyện và có tổ chức của người lao động nhằm đạt được yêu cầu trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động và do tổ chức đại diện người lao động có quyền thương lượng tập thể là một bên tranh chấp lao động tập thể tổ chức và lãnh đạo.

Dựa vào quy định này, có thể phân tích khái niệm đình công như sau:

- Thứ nhất, đình công là sự ngừng việc tạm thời, tự nguyện, có tổ chức được thực hiện bởi người lao động. Hoạt động đình công do người lao động thực hiện và chỉ có người lao động có thể thực hiện. Một người lao động cũng không thể thực hiện đình công do không gây được áp lực về kinh tế lên người sử dụng lao động. Do vậy, phải có một số lượng lớn người lao động tham gia ngừng việc, thì mới đủ khả năng khiến người sử dụng lao động cân nhắc yêu cầu của người lao động, và đáp ứng điều kiện đầu tiên để trở thành “đình công”. Những người lao động này cũng không ngừng việc hẳn, không đơn phương chấm dứt hợp đồng vì đình công với mục đích đảm bảo yêu cầu của người lao động, nếu đã nghỉ việc, thôi việc đồng loạt thì không còn đáp ứng mục đích của đình công nữa.

- Thứ hai, đình công được tổ chức và lãnh đạo bởi tổ chức đại diện người lao động có thẩm quyền thương lượng tập thể và là một bên tranh chấp lao động tập thể. Do đình công của người lao động phải có tổ chức, cần có một chủ thể có thể lãnh đạo và tổ chức một cách bài bản, hợp pháp cho hoạt động ngừng việc của người lao động. Chủ thể phù hợp nhất là tổ chức đại diện người lao động vì chủ thể này có sự liên kết chặt chẽ đối với người lao động, đại diện cho người lao động thực hiện thể hiện một số quyền của người lao động với người sử dụng lao động (như đóng góp ý kiến tham khảo để người sử dụng lao động xây dựng nội quy lao động) và cũng là chủ thể có quyền tham gia vào các cuộc họp kỷ luật lao động, tổ chức các hoạt động ngoài giờ cho người lao động như tuyên truyền phòng, chống quấy rối tình dục,… Đồng thời cũng là chủ thể có quyền tham gia và yêu cầu thương lượng tập thể.

- Thứ ba, đình công có mục đích là đạt được yêu cầu trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động tập thể. Mục đích của đình công không phải để người sử dụng lao động chịu thiệt hại về vật chất hay trả thù người sử dụng lao động. Mục đích của đình công là gây áp lực cho người sử dụng lao động, khiến người sử dụng lao động phải có các động thái phối hợp với người lao động, tổ chức đại diện người lao động giải quyết tranh chấp lao động, hoặc phải có phương án mà các bên tranh chấp cùng chấp nhận được để kết thúc tranh chấp này.

Thời điểm được phép đình công theo quy định của pháp luật

Khi xảy ra tranh chấp lao động tập thể về lợi ích, để giải quyết tranh chấp thì trước hết người sử dụng lao động và tập thể người lao động phải tự dàn xếp, thương lượng, thỏa thuận với nhau. Trường hợp hai bên không thể tự thương lượng được với nhau, khi đó cần đến sự can thiệp của bên thứ ba là hòa giản viên lao động hoặc hội đồng trọng tài lao động. Việc hòa giải của hòa giải viên lao động hoặc hội đồng trọng tài lao động phải được tiến hành theo thủ tục luật định. Khi hết thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày nhận được yêu cầu giải quyết mà ban trọng tài lao động không được thành lập hoặc hết thời hạn 30 ngày kể từ ngày được thành lập mà ban trọng tài không ra quyết định giải quyết tranh chấp hoặc người sử dụng lao động là bên tranh chấp không thực hiện quyết định giải quyết tranh chấp của ban trọng tài lao động thì tổ chức đại diện người lao động là bên tranh chấp có quyền tiến hành đình công theo trình tự, thủ tục luật định.

Như vậy, pháp luật quy định việc đình công chỉ được phép tiến hành đối với tranh chấp lao động tập thể về lợi ích và sau thời hạn luật định. Pháp luật đã quy định khoảng thời gian hợp lý để các bên có thể giải quyết tranh chấp lao động bằng phương pháp hòa giải nhằm hạn chế tối đa việc đình công gây ảnh hưởng đến quyền lợi của tập thể người lao động và người sử dụng lao động.

Chủ thể có thẩm quyền lãnh đạo đình công

Căn cứ theo quy định tại Điều 198 Bộ Luật lao động 2019, chủ thể có thẩm quyền tổ chức và lãnh đạo đình công là tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở. Trong đó, tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở là tổ chức được thành lập trên cơ sở tự nguyên của người lao động tại một đơn bị sử dụng lao động nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của người lao động trong quan hệ lao động thông qua thương lượng tập thể hoặc các hình thức khác theo quy định của pháp luật về lao động. Tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở bao gồm công đoàn cơ sở và tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp.

Công đoàn là tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của giai cấp công nhận và của người lao động, được thành lập trên cơ sở tự nguyện, là thành viên trong hệ thống chính trị của xã hội Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; đại diện cho cán bộ, công chức, viên chức, công nhân và những người lao động khác, cùng với cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao độngl tham gia quản lí nhà nước, quản lí kinh tế-xã hội, tham gia thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp, tuyên truyền, vận động người lao động học tập nâng cao trình độ, kĩ năng nghề nghiệp, chấp hành pháp luật, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Nhiệm vụ chính của tổ chức công đoàn đó là bảo vệ quyền và lợi ích cho người lao động - bên yếu thế trong mối quan hệ đối với người sử dụng lao động.

Sự xuất hiện của tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp là một điểm mới của Bộ Luật lao động 2019. Quy định này xuất phát từ việc thúc đẩy áp dụng các công ước cơ bản của Tổ chức Lao động quốc tế trong khuôn khổ Hiệp định thương mại tự do liên minh Châu Âu -  Việt Nam. Khi tập thể người lao động xảy ra tranh chấp với người sử dụng lao động, tổ chức công đoàn cũng như tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp sẽ đứng ra làm đại diện cho tập thể người lao động thực hiện các quyền pháp luật quy định để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho tập thể người lao động.

Trình tự, thủ tục đình công

Bước 1: Chuẩn bị đình công

Theo quy định tại Bộ Luật lao động 2019, thủ tục chuẩn bị đình công bao gồm:

(i) Lấy ý kiến về đình công. Điều 201 Bộ Luật lao động 2019 quy định như sau:

- Trước khi tiến hành đình công, tổ chức đại diện người lao động có quyền tổ chức và lãnh đạo đình công quy định tại Điều 198 của Bộ luật này có trách nhiệm lấy ý kiến của toàn thể người lao động hoặc thành viên ban lãnh đạo của các tổ chức đại diện người lao động tham gia thương lượng.

- Nội dung lấy ý kiến bao gồm:

+ Đồng ý hay không đồng ý đình công;

+ Phương án của tổ chức đại diện người lao động về nội dung quy định tại các điểm b, c và d khoản 2 Điều 202 của Bộ luật này.

- Việc lấy ý kiến được thực hiện trực tiếp bằng hình thức lấy phiếu hoặc chữ ký hoặc hình thức khác.

- Thời gian, địa điểm và cách thức tiến hành lấy ý kiến về đình công do tổ chức đại diện người lao động quyết định và phải thông báo cho người sử dụng lao động biết trước ít nhất 01 ngày. Việc lấy ý kiến không được làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh bình thường của người sử dụng lao động. Người sử dụng lao động không được gây khó khăn, cản trở hoặc can thiệp vào quá trình tổ chức đại diện người lao động tiến hành lấy ý kiến về đình công.

(ii) Ra quyết định đình công và thông báo đình công. Điều 202 Bộ Luật lao động 2019 quy định: 

-  Khi có trên 50% số người được lấy ý kiến đồng ý với nội dung lấy ý kiến đình công theo quy định tại khoản 2 Điều 201 của Bộ luật này thì tổ chức đại diện người lao động ra quyết định đình công bằng văn bản.

- Quyết định đình công phải có các nội dung sau đây:

+ Kết quả lấy ý kiến đình công;

+ Thời điểm bắt đầu đình công, địa điểm đình công;

+ Phạm vi tiến hành đình công;

+ Yêu cầu của người lao động;

+ Họ tên, địa chỉ liên hệ của người đại diện cho tổ chức đại diện người lao động tổ chức và lãnh đạo đình công.

- Ít nhất là 05 ngày làm việc trước ngày bắt đầu đình công, tổ chức đại diện người lao động tổ chức và lãnh đạo đình công phải gửi văn bản về việc quyết định đình công cho người sử dụng lao động, Ủy ban nhân dân cấp huyện và cơ quan chuyên môn về lao động thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.

- Đến thời điểm bắt đầu đình công, nếu người sử dụng lao động vẫn không chấp nhận giải quyết yêu cầu của người lao động thì tổ chức đại diện người lao động tổ chức và lãnh đạo đình công.

Bước 2: Tiến hành đình công

Đến thời điểm bắt đầu đình công, nếu người sử dụng lao động vẫn không chấp nhận giải quyết yêu cầu của tập thể lao động thì tổ chức đại diện người lao động tổ chức và lãnh đạo đình công.

Tiền lương và quyền lợi đối với người lao động tham gia đình công

Theo Khoản 2 Điều 207 Bộ luật lao động 2019:

Người lao động tham gia đình công không được trả lương và các quyền lợi khác theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

Dựa theo quy định trên, người lao động tham gia đình công, tức những người đồng tình với phương án đình công của tổ chức đại diện người lao động và trực tiếp tham gia đình công do tổ chức này tổ chức, tại đúng địa điểm và thời gian được nêu trong quyết định đình công, thì không được hưởng lương trong thời gian này. Điều này là hợp lý bởi người lao động trong trường hợp này tự nguyện tham gia ngừng việc, trong quãng thời gian ngừng việc người lao động cũng không làm ra bất kỳ sản phẩm, thành quả nào cho người sử dụng lao động được hưởng lợi và cũng không thực hiện công việc theo đúng thỏa thuận ban đầu giữa người lao động và người sử dụng lao động, nên người sử dụng lao động không phải trả lương cho người lao động trong thời gian này. Tuy nhiên, nếu người lao động và người sử dụng lao động có các thỏa thuận khác thì có thể người lao động cũng được trả lương. Ví dụ: Người lao động sau khi ngừng đình công thỏa thuận với người sử dụng lao động là hoàn thành hết các công việc mà chưa hoàn thành trong thời gian đình công thì người sử dụng lao động trả lương cho người lao động.

Dù người lao động không được trả lương cho quãng thời gian đình công, nhưng người lao động cũng không bị người sử dụng lao động căn cứ vào quãng thời gian ngừng việc để xử lý kỷ luật lao động hay đơn phương chấm dứt hợp đồng. Người sử dụng lao động thậm chí không được tạm đóng cửa nơi làm việc sau khi người lao động ngừng đình công để đảm bảo người lao động có thể quay trở lại lao động bình thường một cách thuận lợi nhất.

Tiền lương và quyền lợi đối với người lao động không tham gia đình công

Theo Khoản 1 Điều 207 Bộ Luật lao động 2019:

“Người lao động không tham gia đình công nhưng phải ngừng việc vì lý do đình công thì được trả lương ngừng việc theo quy định tại khoản 2 Điều 99 của Bộ luật này và các quyền lợi khác theo quy định của pháp luật về lao động.”

Trường hợp này khác với trường hợp trên, khi người lao động không tham gia đình công nhưng vẫn phải ngừng việc vì lý do đình công như do các bộ phận khác ngừng việc nên không thể phối hợp thực hiện công việc hay do người sử dụng lao động đóng cửa tạm thời nơi làm việc. Do đó, người lao động trong trường hợp này không có lỗi, cũng không tự nguyện ngừng việc, nên người sử dụng lao động phải tiến hành trả lương cho những người lao động này. Dù vậy, do về cơ bản sự ngừng việc của người lao động không phải do lỗi của người sử dụng lao động, nên người sử dụng lao động không có trách nhiệm phải trả số tiền lương tương ứng với số tiền lương mà người lao động nhận được trong quãng thời gian làm việc thực tế tương đương. Vì vậy, hai bên tiến hành thỏa thuận mức lương phù hợp với khả năng của người sử dụng lao động cũng như đủ để người lao động lo sinh hoạt phí.

Có thể nói chế độ tiền lương và các quyền lợi hợp pháp khác của 02 nhóm người lao động trên hợp lý dựa trên tính tự nguyện trong đình công cũng như ảnh hưởng của đình công tới người lao động và người sử dụng lao động.

Luật Hoàng Anh