Di chúc là văn bản mà thông qua đó người để lại di sản định đoạt phần tài sản của mình sau khi chết. Tài sản của người chết để lại sẽ được phân chia theo di chúc như một sự tôn trọng di nguyện cuối cùng của họ, trường hợp không có di chúc thì mới phân chia theo pháp luật. Vậy trình tự, thủ tục lập di chúc tiến hành như thế nào? Cụ thể là lập di chúc thừa kế đất đai? Trong bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ trình bày về vấn đề này.

Căn cứ pháp lý

- Bộ luật dân sự 2015

- Luật công chứng 2014

- Luật đất đai 2013

- Nghị định 29/2015/NĐ-CP ngày 15/03/2015 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật công chứng

Điều kiện để lập di chúc

Căn cứ theo Điều 625 Bộ Luật Dân sự 2015 quy định như sau:

Điều 625. Người lập di chúc

1. Người thành niên có đủ điều kiện theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 630 của Bộ luật này có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình.

2. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi được lập di chúc, nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.

Theo đó, người thành niên phải minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép; nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật. Đối với người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi được lập di chúc nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.

Ngoài ra, người lập di chúc có quyền sau đây: chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế; phân định phần di sản cho từng người thừa kế; dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng; giao nghĩa vụ cho người thừa kế; chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản.

Hình thức của di chúc

Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng.

- Di chúc bằng văn bản bao gồm: Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng; Di chúc bằng văn bản có người làm chứng; Di chúc bằng văn bản có công chứng; Di chúc bằng văn bản có chứng thực.

- Di chúc miệng phải có ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng. Trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.

Di chúc bằng văn bản hay bằng miệng là di chúc hợp pháp thì phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật. Nếu di chúc không hợp pháp thì việc chia thừa kế được thực hiện chia theo pháp luật.

Thủ tục lập di chúc thừa kế đất đai

Đất đai là một loại tài sản đặc biệt. Vì vậy, ngoài việc phải đáp ứng điều kiện đối với người lập di chúc, di chúc phải hợp pháp thì đất đai để thừa kế trong di chúc cũng phải đáp ứng những điều kiện nhất định sau:

- Có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất

- Đất không có tranh chấp;

- Quyền sử dụng đất không bị kê biên để bảo đảm thi hành án

- Trong thời hạn sử dụng đất.

Đối với lập di chúc bằng miệng

Như phân tích ở trên, trong trường hợp lập di chúc bằng miệng, để di chúc hợp pháp và có hiệu lực pháp luật thì thủ tục lập di chúc miệng được tiến hành như sau:

- Người để lại di chúc phải tuyên bố ý nguyện cuối cùng của mình trước mặt ít nhất 02 người làm chứng;

– Hai người này ghi chép lại, cùng ký tên và điểm chỉ vào bản di chúc mới được ghi chép lại;

– Trong thời gian 05 ngày kể từ ngày người lập di chúc thể hiện ý chí cuối cùng của mình, bản di chúc phải được công chứng hoặc chứng thực theo quy định;

– Sau 03 tháng kể từ ngày lập di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc mặc nhiên bị hủy bỏ.

Đối với lập di chúc bằng văn bản

Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng

Người lập di chúc phải tự viết, ký vào bản di chúc. Trong quá trình viết, ký di chúc, người lập di chúc phải hoàn toàn minh mẫn, sáng suốt theo ý chí của bản thân và nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội, hình thức không trái quy định pháp luật.

Di chúc bằng văn bản có người làm chứng

Người lập di chúc phải tự viết hoặc đánh máy bản di chúc hoặc nhời người khác viết, đánh máy và phải có ít nhất 02 người làm chứng. Người lập di chúc phải ký hoặc điểm chỉ vào di chúc trước mặt những người làm chứng. Người làm chứng phải xác nhận chữ ký, điểm chỉ của người lập di chúc và ký vào bản di chúc.

Tuy nhiên, pháp luật quy định rõ, người làm chứng cho việc lập di chúc phải không thuộc một trong những đối tượng sau đây:

– Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc;

– Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan đến nội dung di chúc;

– Người chưa thành niên;

– Người mất năng lực hành vi dân sự;

– Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

Di chúc bằng văn bản có công chứng,chứng thực.

Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ công chứng

Hồ sơ để công chứng di chúc gồm có:

- Phiếu yêu cầu công chứng

- Dự thảo di chúc

- Giấy tờ tùy thân như: Căn cước công dân; Hộ chiếu; Sổ hộ khẩu; Xác nhận tình trạng hôn nhân

- Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất

Bước 2: Nộp hồ sơ

*Thẩm quyền công chứng, chứng thực

– Cơ quan có thẩm quyền công chứng: Phòng công chứng hoặc Văn phòng công chứng nơi có đất để thực hiện.;

– Cơ quan có thẩm quyền chứng thực: Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã.

*Trình tự công chứng, chứng thực

- Công chứng viên hoặc công chức tư pháp xã tiếp nhận, kiểm tra hồ sơ của người lập di chúc và ghi chép lại nội dung di chúc

- Công chứng viên hoặc công chức tư pháp xã giải thích quyền, nghĩa vụ, xác nhận bản di chúc đã được ghi chép đúng với ý chí của người để lại di chúc, người này sẽ được hướng dẫn ký hoặc điểm chỉ vào văn bản.

- Trong trường hợp người lập di chúc không đọc hoặc không nghe được bản di chúc;không ký hoặc không điểm chỉ được vào bản di chúc thì phải có người làm chứng. Người làm chứng phải ký xác nhận trước mặt Công chứng viên hoặc công chức tư pháp xã.

- Công chứng viên hoặc hoặc công chức tư pháp xã phải ký xác nhận làm chứng và trả lại bản gốc văn bản cho người lập di chúc.

- Việc bàn giao di chúc phải được lập thành văn bản, có chữ ký của người giao, người nhận và trước sự có mặt của ít nhất 02 người làm chứng. Nếu người lập di chúc yêu cầu đơn vị công chứng, chứng thực lưu giữ thì sau khi người lập di chúc chết các đơn vị này sẽ giao lại di chúc cho người thừa kế hoặc người có thẩm quyền công bố di chúc.

Bước 3. Nộp lệ phí, phí công chứng, chứng thực

- Lệ phí công chứng, chứng thưucj là 50.000 đồng/di chúc (Quyết định 1024/QĐ-BTP và Thông tư 257/2016/TT-BTC)

- Phí nhận lưu giữ di chúc là 100.000 đồng/di chúc (Thông tư 257/2016/TT-BTC)