Hiện nay, môi trường đa dạng sinh học chính là một trong những vấn đề nóng bỏng được cả thế giới quan tâm hàng đầu. Trong đó, Việt Nam cũng là một trong những quốc gia có tài nguyên sinh học đa dạng, phong phú và giàu có nhất. Sự đa dạng này không chỉ ở sự có mặt của những loài động vật, thực vật hoang dã quý hiếm mà còn là những nguồn gen đặc hữu chỉ tồn tại ở một hoặc một số khu vực địa lý nhất định. Vì vậy, việc bảo tồn và phát triển bền vững nguồn gen sinh vật trong giai đoạn này đỡ trở thành những thách thức lớn của con người. Với nhận thức đó, Việt Nam đã sớm xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cho việc quản lý bảo tồn nguồn gen và mẫu vật di truyền. Nhận thấy được vấn đề này, Chính phủ đã đưa ra những quy định cụ thể nhằm quản lý nguồn gen một cách có hệ thống và hiệu quả nhất.

Trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ làm rõ các nội dung về bản quyền tri thức truyền thống về nguồn gen theo Điều 64 Luật Đa dạng sinh học số 32/VBHN-VPQH ngày 10 tháng 12 năm 2018 (sau đây được gọi là Luật Đa dạng sinh học năm 2018).

Căn cứ pháp lý

Căn cứ Điều 64 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 quy định như sau:

“1. Nhà nước bảo hộ bản quyền tri thức truyền thống về nguồn gen, khuyến khích và hỗ trợ tổ chức, cá nhân đăng ký bản quyền tri thức truyền thống về nguồn gen.

2. Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì phối hợp với bộ, cơ quan ngang bộ có liên quan hướng dẫn thủ tục đăng ký bản quyền tri thức truyền thống về nguồn gen.”

Nội dung

Tri thức truyền thống được hiểu là các tác phẩm nghệ thuật hoặc khoa học dựa trên truyền thống, sự biểu diễn; các sáng chế, các phát minh khoa học; các kiểu dáng; các nhãn hiệu, tên và biểu tượng, các thông tin bí mật, và tất cả các sáng kiến hoặc sản phẩm sáng tạo khác là thành quả của hoạt động trí tuệ dựa trên truyền thống trong các lĩnh vực công nghiệp, khoa học, văn học hoặc nghệ thuật. Nó không chỉ tồn tại trong lĩnh vực văn học nghệ thuật mà dưới góc nhìn của các nhà bảo tồn và môi trường, nó còn bao gồm về đa dạng sinh học, các nguồn gen động thực vật.

Nguồn gen bao gồm các loài sinh vật, các mẫu vật di truyền trong khu bảo tồn, cơ sở bảo tồn đa dạng sinh học, cơ sở nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ và trong tự nhiên. Trong đó, mẫu vật di truyền là mẫu vật thực vật, động vật, vi sinh vật và nấm mang các đơn vị chức năng di truyền còn khả năng tái sinh.

Việt Nam được nhận định là một trong những trung tâm đa dạng sinh học phong phú nhất trên thế giới. Với nguồn gen phong phú, đặc hữu, người dân qua nhiều thế hệ đã tích lũy được nhiều vốn kiến thức, kinh nghiệm, sáng kiến trong việc bảo tồn, sử dụng nguồn gen, từ đó đúc kết nên hệ thống tri thức truyền thống về nguồn gen phong phú và giàu giá trị.

Như vậy, có thể hiểu đơn giản tri thức truyền thống về nguồn gen là sự hiểu biết, kinh nghiệm, sáng kiến của người dân địa phương về bảo tồn và sử dụng nguồn gen. Tri thức truyền thống có thể thuộc sở hữu cộng đồng hoặc một số cá nhân hoặc chỉ mệt người nắm giữ.

Theo đó, bảo hộ bản quyền tri thức truyền thống về nguồn gen nhằm hướng đến sự công bằng và hợp lý lợi ích phát sinh từ việc sử dụng nguồn gen từ việc tiếp cận thích hợp nguồn gen và chuyển giao công nghệ phù hợp, từ đó hướng tới mục tiêu to lớn là bảo tồn đa dạng sinh học và sử dụng bền vững các thành phần của đa dạng sinh học.

Ví dụ: Trong Dự án ABS, người Dao đỏ ở Tả Phìn và công ty Sapa Napro đã được lựa chọn để thực hiện các hoạt động trình diễn của Dự án. Các sản phẩm dự kiến đạt được gồm có: việc nghiên cứu và sản xuất một sản phẩm xoa bóp giảm đau mới được thương mại hóa, theo đó thì các Hợp đồng về tiếp cận nguồn gen, tri thức truyền thống và chia sẻ lợi ích sẽ được thiết lập giữa cộng đồng và công ty Sapa Napro; thiết lập mô hình thí điểm về bảo tồn và sử dụng bền vững lâm sản ngoài gỗ và thông qua Quy ước cộng đồng về sử dụng bền vững đa dạng sinh học; đăng ký nhãn hiệu chứng nhận “Thảo dược tắm Dao đỏ Tả Phìn”; tư liệu hóa các tri thức truyền thống về sử dụng nguồn gen trong chăm sóc sức khỏe của các cộng đồng tại Tả Phìn.

Xem thêm: Tổng hợp bài viết về Luật Đa dạng sinh học năm 2018

Luật Hoàng Anh