Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, tốc độ đô thị hóa nhanh, sự di dân tự do từ các tỉnh về thành phố lớn, việc xây dựng các công trình, các khu chung cư nhiều… nên đối mặt với những thách thức to lớn từ ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu. Điều này làm ảnh hưởng tới môi trường sống và gia tăng dịch bệnh. Các nhà khoa học trên thế giới đã chỉ ra nguyên nhân của dịch bệnh gia tăng một phần do trong môi trường sống tồn tại một lượng lớn các tia cực tím từ năng lượng mặt trời. Một phần do tác động của biến đổi khí hậu làm trái đất ngày càng nóng lên, băng tan tại các Nam cực, dẫn đến nước biển dâng gây ra lũ lụt ngày càng nhiều vào mùa mưa và hiện tượng xâm nhập mặn thiếu nước ngọt vào mùa hè. Một trong những nguyên nhân gây ra sự thay đổi nhiệt độ của Trái đất mà cụ thể là thời tiết nóng hơn vào mùa hè và bão lũ gia tăng vào mùa mưa so với những năm trước kia là do sự suy giảm tầng ozon. Tầng ôzôn có tác dụng bảo vệ trái đất khỏi tia cực tím của ánh sáng mặt trời, tác nhân gây ra bệnh ung thư. Nhận thấy được vấn đề này, Chính phủ đã đưa ra những quy định về quản lý, bảo vệ tầng ô dôn để hướng dẫn người dân có nhận thức đúng đắn về môi trường sống của mình và đưa ra những phương án giải quyết thích hợp nhất.

Tiếp nối Phần 1, trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ làm rõ các quy định đầu tiên về bảo vệ tầng ô - dôn theo Điều 92 Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14 ngày 17 tháng 11 năm 2020 (sau đây được gọi là Luật Bảo vệ môi trường năm 2020).

Trách nhiệm của Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh

Căn cứ theo khoản 4 Điều 92 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định như sau:

“4. Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh theo thẩm quyền quản lý thực hiện kiểm soát hoạt động sản xuất, xuất khẩu, nhập khẩu, tiêu thụ các chất thuộc danh mục quy định tại điểm b khoản 3 Điều này. Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang Bộ ban hành quy định quản lý, chính sách hỗ trợ chuyển đổi công nghệ loại trừ, giảm thiểu sử dụng các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát.”

Tầng ô dôn nắm giữ một vai trò rất quan trọng đối với các sinh vật trên Trái Đất. Ô dôn là một dạng của Ô xi nhưng nó có mùi khó chịu và có màu xanh nhạt. Tầng ô dôn là một lớp sâu trong tầng bình lưu của Trái Đất và hấp thụ hết 97-99% tia cực tím có hại từ ánh sáng mặt trời, có tác dụng lọc tia UV nguy hại gây nguy hiểm cho thảm thực vật và có thể gây ung thư và bệnh đục thuỷ tinh thể ở người. Việc tầng ozone bị suy giảm 1% sẽ dẫn đến việc gia tăng tia cực tím ở tầng đối lưu khoảng 2%.

Hiệu ứng nhà kính là hiệu ứng làm cho không khí của Trái đất nóng lên. Hiểu 1 cách đơn giản thì hiệu ứng nhà kính xảy ra khi năng lượng bức xạ của tia sáng Mặt trời xuyên qua các cửa sổ hoặc mái nhà bằng kính, được hấp thụ và phân tán trở lại thành nhiệt lượng cho bầu không gian bên trong. Điều này khiến toàn bộ không gian bên trong ấm lên chứ không phải chỉ ở những chỗ được chiếu sáng.

Chính vì vậy, bảo vệ tầng ô dôn là nhiệm vụ cấp thiết và quan trọng hàng đầu trong mục tiêu bảo vệ môi trường và biến đổi khí hậu. Theo đó, các cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền cần đưa ra những chính sách quản lý thích hợp và hạn chế hoạt động gây ra suy giảm tầng ô – dôn hay hiệu ứng nhà kính.

Trách nhiệm của cơ sở sản xuất thiết bị, sản phẩm có chứa hoặc sử dụng chất thuộc danh mục quy định

Nội dung này được quy định cụ thể tại khoản 5 và khoản 6 Điều 92 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 như sau:

- Cơ sở sản xuất thiết bị, sản phẩm có chứa hoặc sử dụng chất thuộc danh mục quy định tại điểm b khoản 3 Điều này phải xây dựng lộ trình phù hợp để thay thế, loại bỏ chất làm suy giảm tầng ô-dôn, chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát thuộc điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên về bảo vệ tầng ô-dôn.

- Cơ sở sử dụng thiết bị, sản phẩm có chứa hoặc sử dụng chất thuộc danh mục quy định tại điểm b khoản 3 Điều này phải thực hiện quy định về thu gom, vận chuyển, tái chế, tái sử dụng và tiêu hủy theo hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Theo đó, các chất theo quy định tại điểm b khoản 3 Điều 92 gồm có chất làm suy giảm tầng ô dôn như các chất làm lạnh halocarbon, dung môi, thuốc phóng, tác nhân tạo bọt và chất được hình thành trong sản xuất; chất gây hiệu ứng nhà kính (CO2, CH4, N2O, O3 và các khí CFC. Như vậy, những cơ sở sử dụng hay làm phát sinh những chất này phải có trách nhiệm kiểm soát, thu gom, xử lý và hạn chế để không làm ảnh hưởng xấu đến môi trường.

Trách nhiệm của Cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có sử dụng chất thuộc danh mục quy định  

Khoản 7 Điều 92 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định như sau:

“7. Cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có sử dụng chất thuộc danh mục quy định tại điểm b khoản 3 Điều này thực hiện việc chuyển đổi công nghệ bảo vệ tầng ô-dôn được hưởng ưu đãi, hỗ trợ theo quy định của Luật này và pháp luật về chuyển giao công nghệ.”

Các chất làm suy giảm tầng ô dôn gồm có các chất làm lạnh halocarbon, dung môi, thuốc phóng, tác nhân tạo bọt và chất được hình thành trong sản xuất.  Chất gây hiệu ứng nhà kính gồm CO2, CH4, N2O, O3 và các khí CFC.

Việc sử dụng môi chất lạnh thân thiện với khí hậu sẽ đem lại hiệu quả kinh tế cao cho doanh nghiệp nhờ hiệu quả sử dụng năng lượng, đồng thời, có thể mở rộng thị trường xuất khẩu vào các nước có yêu cầu cao về sản phẩm thân thiện với môi trường. Các hoạt động giảm phát thải cũng đáp ứng sự quan tâm của xã hội về bảo vệ môi trường và ngăn ngừa hiện tượng nóng lên toàn cầu; nâng cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp theo chuẩn ISO 26000, còn người tiêu dùng hưởng lợi từ các sảm phẩm điện lạnh tiết kiệm năng lượng. Quá trình này cũng thúc đẩy chiến lược sử dụng hiệu quả và tiết kiệm năng lượng, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững và hòa nhập với xu thế toàn cầu.

Khoản 8 Điều 92 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định Chính phủ quy định chi tiết Điều này.

Xem thêm: Tổng hợp bài viết về luật bảo vệ môi trường

Luật Hoàng Anh