Trong thời gian qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn trong lĩnh vực tăng trưởng nền kinh tế quốc gia, nâng cao đời sống tinh thần và vật chất của người dân. Cũng chính từ các hoạt động sản xuất đó của con người là một trong những nguyên nhân chính gây nên mất đa dạng sinh học, trong đó sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản ảnh hưởng rất lớn đối với suy giảm đa dạng sinh học tại Việt Nam. Đặc biệt là tình trạng loài ngoại lai xâm hại đang ngày một lan rộng, lấn chiếm môi trường sống của các loài động thực vật có giá trị quan trọng cần được bảo vệ. Vì vậy, nước ta đang phải đối mặt với tình trạng suy thoái đa dạng sinh học đang diễn ra ngày càng lớn, tiêu biểu là sự biến mất của các hệ động thực vật quan trọng trong điều hòa khí hậu và các loài quý hiếm. Trước thực tế này, đòi hỏi các cơ quan nhà nước của Việt Nam phải có đặt ra cách trách nhiệm rõ ràng và phù hợp nhằm kiểm soát chặt chẽ các loài ngoại lai xâm hại, đảm bảo điều kiện sống tự nhiên cho hệ động thực vật khác trong đa dạng sinh học.

Trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ làm rõ các nội dung về điều tra và lập Danh mục loài ngoại lai xâm hại theo Điều 50 Luật Đa dạng sinh học số 32/VBHN-VPQH ngày 10 tháng 12 năm 2018 (sau đây được gọi là Luật Đa dạng sinh học năm 2018).

Khái niệm

Căn cứ vào khoản 1 Điều 50 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 quy định như sau:

“1. Loài ngoại lai xâm hại bao gồm loài ngoại lai xâm hại đã biết và loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại.”

Loài ngoại lai xâm hại là loài ngoại lai lấn chiếm nơi sinh sống hoặc gây hại đối với các loài sinh vật bản địa, làm mất cân bằng sinh thái tại nơi chúng xuất hiện và phát triển.

Theo đó, cần phân biệt rõ giữa loài ngoại lai xam hại đã biết và loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại. Loài ngoại lai là loài sinh vật xuất hiện và phát triển ở khu vực vốn không phải là môi trường sống tự nhiên của chúng. Như vậy thì không phải loài ngoại lai nào cũng đều là loài gây hại. Bởi có nhiều loài khi du nhập vào môi trường mới không làm mất cân bằng sinh thái và thậm chí có thể có nhiều vai trò có lợi cho hệ sinh thái ở khu vực đó.

Loài ngoại lai được coi là có nguy cơ xâm hại khi có khả năng phát triển và lan rộng nhanh, có biểu hiện tranh thức ăn, môi trường sống và khả năng gây hại đến các loài sinh vật bản địa. Đồng thời được đánh giá có nguy cơ xâm hại cao đối với sự đa dạng sinh học.

Vì vậy, loài ngoại lai chỉ được xem là loài ngoại lai xâm hại khi sự xuất hiện của chúng tác động tiêu cực đến hệ sinh thái bản địa, nền kinh tế cũng như tình ổn định của quốc gia. Việc phân loại thành loài ngoại lai xâm hại đã biết và có nguy cơ xâm hại nhằm tăng hiệu quả quản lý và có những phương án áp dụng thích hợp nhất.

Lập Danh mục loài ngoại lai xâm hại

Khoản 2 Điều 50 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 quy định:

“2. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tổ chức điều tra để lập Danh mục loài ngoại lai xâm hại trên địa bàn và báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.”

Sự bành trướng của những sinh vật ngoại lai xâm hại là mối nguy hại cho sự tồn tại của môi trường hệ sinh thái bản địa. Trong nhiều nguyên nhân gây tổn thất đa dạng sinh học thì các loài sinh vật ngoại lai xâm hại được coi là một trong những mối đe dọa nguy hiểm nhất. Vì vậy, việc lập Danh mục loài ngoại lai xâm hại là rất cấp thiết và thực tế để bảo vệ cân bằng đa dạng sinh học trên quốc gia.

Theo đó, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm điều tra các loài ngoại lai xâm hại trên địa bàn để báo cáo lên cơ quan có thẩm quyền xem xét và tìm ra biện pháp kiểm soát hợp lý.

Trách nhiệm của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền trong quản lý loài ngoại lai xâm hại

Nội dung này được quy định tại khoản 3 Điều 50 Luật Đa dạng sinh học năm 2018.

Theo đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, bộ, cơ quan ngang bộ khác, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tổ chức điều tra, xác định loài ngoại lai xâm hại, thẩm định và ban hành Danh mục loài ngoại lai xâm hại.

Ví dụ: Thông tư số 35/2018/TT-BTNMT ngày 28 tháng 12 năm 2018 quy định tiêu chí xác định và ban hành danh mục loài ngoại lai xâm hại.

Trong đó, tiêu chí xác định loài ngoại lai xâm hại được quy định như sau:

“Loài ngoại lai xâm hại là loài ngoại lai đáp ứng một trong các tiêu chí sau:

a) Đang lấn chiếm nơi sinh sống, cạnh tranh thức ăn hoặc gây hại đối với các sinh vật bản địa, phát tán mạnh hoặc gây mất cân bằng sinh thái tại nơi chúng xuất hiện và phát triển ở Việt Nam;

b) Được đánh giá là có nguy cơ xâm hại cao đối với đa dạng sinh học và được ghi nhận là xâm hại ở khu vực có khí hậu tương đồng với Việt Nam hoặc qua khảo nghiệm, thử nghiệm có biểu hiện xâm hại.”

Xem thêm: Tổng hợp bài viết về Luật Đa dạng sinh học năm 2018

Luật Hoàng Anh