Trong thời gian qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn trong lĩnh vực tăng trưởng nền kinh tế quốc gia, nâng cao đời sống tinh thần và vật chất của người dân. Cũng chính từ các hoạt động sản xuất đó của con người là một trong những nguyên nhân chính gây nên mất đa dạng sinh học, trong đó sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản ảnh hưởng rất lớn đối với suy giảm đa dạng sinh học tại Việt Nam. Đặc biệt là tình trạng loài ngoại lai xâm hại đang ngày một lan rộng, lấn chiếm môi trường sống của các loài động thực vật có giá trị quan trọng cần được bảo vệ. Vì vậy, nước ta đang phải đối mặt với tình trạng suy thoái đa dạng sinh học đang diễn ra ngày càng lớn, tiêu biểu là sự biến mất của các hệ động thực vật quan trọng trong điều hòa khí hậu và các loài quý hiếm. Trước thực tế này, đòi hỏi các cơ quan nhà nước của Việt Nam phải có đặt ra cách trách nhiệm rõ ràng và phù hợp nhằm kiểm soát chặt chẽ các loài ngoại lai xâm hại, đảm bảo điều kiện sống tự nhiên cho hệ động thực vật khác trong đa dạng sinh học.

Trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ làm rõ các nội dung về kiểm soát việc lây lan, phát triển của loài ngoại lai xâm hại theo Điều 53 Luật Đa dạng sinh học số 32/VBHN-VPQH ngày 10 tháng 12 năm 2018 (sau đây được gọi là Luật Đa dạng sinh học năm 2018).

Chương trình cô lập và diệt trừ loài thuộc Danh mục loài ngoại lai xâm hại

Căn cứ vào khoản 1 Điều 53 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 quy định như sau:

“1. Nhà nước đầu tư, khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư thực hiện các chương trình cô lập và diệt trừ loài thuộc Danh mục loài ngoại lai xâm hại.”

Loài ngoại lai xâm hại là loài ngoại lai lấn chiếm nơi sinh sống hoặc gây hại đối với các loài sinh vật bản địa, làm mất cân bằng sinh thái tại nơi chúng xuất hiện và phát triển.

Trong đó, Danh mục loài ngoại lai xâm hại được quy định chi tiết tại Thông tư số 35/2018/TT-BTNMT ngày 28 tháng 12 năm 2018 quy định tiêu chí xác định và ban hành danh mục loài ngoại lai xâm hại.

Theo đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1896/QĐ-TTg ngày 17 tháng 12 năm 2012 về phê duyệt Đề án ngăn ngừa và kiểm soát sinh vật ngoại lai xâm hại ở Việt Nam đến năm 2020. Các loài ngoại lai xâm hại được thực hiện chương trình kiểm soát và diệt trừ bao gồm ốc Bươu vàng, cây Mai dương, cây Trinh nữ móc.

Như vậy, Nhà nước tổ chức tuyên truyền, khuyến khích, huy động cộng đồng tham gia phòng ngừa, giám sát và kiểm soát loài ngoại lai xâm hại.

Trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp tình

Nội dung này được quy định tại khoản 2 Điều 53 Luật Đa dạng sinh học năm 2018.

Theo đó, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tổ chức điều tra, xác định khu vực phân bố, lập kế hoạch cô lập và diệt trừ loài thuộc Danh mục loài ngoại lai xâm hại tại địa phương.

Ví dụ: Kế hoạch số 218/KH-UBND ngày 20 tháng 09 năm 2021 của Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La về tăng cường ngăn ngừa và kiểm soát loài ngoại lai xâm hại trên địa bàn tỉnh Sơn La trong giai đoạn 2021-2025.

Trong đó, việc kiểm soát, diệt trừ các loài ngoại lai xâm hại bao gồm:

- Chỉ đạo, hướng dẫn áp dụng các biện pháp kiểm soát, diệt trừ loài ngoại lai xâm hại trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp.

- Tổ chức thực hiện các biện pháp phòng trừ sinh học và giải pháp tổng hợp trong kiểm soát, diệt trừ loài ngoại lai xâm hại, xác định con đường lây lan của loài ngoại lai xâm hại do tác động của biến đổi khí hậu.

- Thực hiện kiểm soát, diệt trừ các loài ngoại lai xâm hại, gồm: Ốc bươu vàng (Pomacea canaliculata); Ốc sên Châu Phi (Achatina fulica); Cỏ lào (Chromolaena odorata); Trinh nữ móc (Mimosa diplotricha); Trinh nữ thân gỗ (Mimosa pigra); Cỏ lào đỏ (Ageratina adenophora).

- Thường xuyên theo dõi báo cáo kịp thời và tổ chức cô lập khi phát hiện có sự bùng phát, lây lan của 04 loài ngoại lai xâm hại nguy hiểm, gồm: Nấm gây bệnh thối rễ (Phytophthora cinnamomi), Vi khuẩn gây bệnh dịch hạch ở chuột và động vật (Yersinia pestis); Vi-rút gây bệnh chùn ngọn chuối (Banana bunchy top virus); Vi-rút gây bệnh cúm gia cầm (Avian influenza virus).

- Chủ động theo dõi, nắm bắt, báo cáo kịp thời khi phát hiện có sự bùng phát, lây lan của loài ngoại lai xâm hại trên địa bàn tổ chức cô lập, diệt trừ ngay khi phát hiện hoặc có sự bùng phát, lây lan của loài ngoại lai xâm hại.

Trách nhiệm của tổ chức, cá nhân phát hiện ra loài ngoại lai xâm hại

Khoản 3 Điều 53 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 quy định:

“3. Tổ chức, cá nhân phát hiện loài ngoại lai xâm hại phải thông báo ngay với Ủy ban nhân dân cấp xã nơi gần nhất. Sau khi nhận được thông báo, Ủy ban nhân dân cấp xã phải kịp thời báo cáo với cơ quan cấp trên trực tiếp hoặc cơ quan chuyên môn của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh để có biện pháp kiểm soát.”

Loài ngoại lai là loài sinh vật xuất hiện và phát triển ở khu vực vốn không phải là môi trường sống tự nhiên của chúng. Như vậy thì không phải loài ngoại lai nào cũng đều là loài gây hại. Bởi có nhiều loài khi du nhập vào môi trường mới không làm mất cân bằng sinh thái và thậm chí có thể có nhiều vai trò có lợi cho hệ sinh thái ở khu vực đó.

Loài ngoại lai được coi là có nguy cơ xâm hại khi có khả năng phát triển và lan rộng nhanh, có biểu hiện tranh thức ăn, môi trường sống và khả năng gây hại đến các loài sinh vật bản địa. Đồng thời được đánh giá có nguy cơ xâm hại cao đối với sự đa dạng sinh học.

Theo đó, tổ chức, cá nhân nhận thấy loài có đủ tiêu chí đáp ứng trở thành một loài ngoại lai xâm hại phải có thông báo lên cơ quan nhà nước có thẩm quyền gần nhât để có biện pháp ứng phó kịp thời.

Xem thêm: Tổng hợp bài viết về Luật Đa dạng sinh học năm 2018

Luật Hoàng Anh