Cùng với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội thì tình trạng ô nhiễm, suy thoái, cạn kiệt tài nguyên môi trường cũng diễn ra phức tạp, có ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển bền vững. Có thể thấy được, nước là nguồn tài nguyên quý giá, nước rất cần thiết cho hoạt động sống của con người cũng như các sinh vật. Đồng thời là nguồn tài nguyên thiết yếu cho sự phát triển bền vững của quốc gia. Tại Việt Nam, phần lớn các hệ thống sông biển đều có liên quan đến quốc tế, trải dài dọc biên giới từ Quảng Ninh đến Kiên Giang. Chính vì vậy, Chính phủ luôn quan tâm đến việc khau thác, sử dụng tài nguyên nước xuyên biên giới và vấn đề hợp tác với các quốc gia có cùng chung nguồn nước.

Trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ trình bày các nguyên tắc áp dụng trong quan hệ quốc tế về tài nguyên nước theo Điều 66 Luật Tài nguyên nước số 06/VBHN-VPQH ngày 04 tháng 1 năm 2017 (sau đây được gọi là Luật Tài nguyên nước năm 2017).

Nhà nước Việt Nam áp dụng những nguyên tắc sau đây trong việc điều tra cơ bản, bảo vệ, khai thác, sử dụng nguồn nước liên quốc gia, phòng, chống và khắc phục hậu quả tác hại do nước gây ra, hợp tác quốc tế và giải quyết tranh chấp về nguồn nước liên quốc gia:

Tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích của các nước có chung nguồn nước

Chủ quyền quốc gia là nền tảng của quan hệ quốc tế hiện đại, thể hiện ở quyền tối cao của quốc gia trong phạm vi lãnh thổ của mình và quyền độc lập của quốc gia trong quan hệ quốc tế. Nguyên tắc này được ghi nhận trong Hiến chương Liên hợp quốc, trong điều lệ của các tổ chức thuộc hệ thống Liên hợp quốc, của đại đa số các tổ chức quốc tế và khu vực, trong nhiều điều ước quốc tế đa phương, song phương và nhiều văn bản quốc tế quan trọng khác.

Ngày nay, quá trình toàn cầu hóa, tiến trình hội nhập khu vực và toàn cầu đã dẫn tới sự ra đời của nhiều tổ chức quốc tế và khu vực. Một quốc gia cùng lúc có thể tham gia nhiều tổ chức khác nhau. Khi tham gia các tổ chức này, các quốc gia chấp nhận chấp hành các quy định, luật lệ, nguyên tắc hoạt động của các tổ chức đó. Nói cách khác, các quốc gia tự nguyện trao cho các tổ chức đó một số thẩm quyền thuộc chủ quyền của mình để tổ chức đó thực hiện được mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là quốc gia bị hạn chế về chủ quyền. Quốc gia khi tự nguyện tham gia tổ chức quốc tế và khu vực thực hiện các quyền và nghĩa vụ của quốc gia thành viên, chịu sự chi phối nhất định của các tổ chức mà họ tham gia.

Bảo đảm công bằng, hợp lý và phát triển bền vững trong khai thác, sử dụng nguồn nước liên quốc gia

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu - bối cảnh của sự gia tăng các mâu thuẫn trong sử dụng nguồn nước, đặc biệt là nguồn nước xuyên quốc gia, Thứ trưởng đề cập tới 4 thách thức cơ bản đối với nguồn nước là:

- Sự phụ thuộc ngày càng mạnh mẽ vào nguồn nước, các con sông liên quốc gia;

- Biến đổi khí hậu đang làm cho các nguồn nước xuyên lãnh thổ biến đổi phức tạp và rất khó lường;

- Xu thế cạn kiện, suy thoái nguồn nước sạch, gồm cả các nguồn nước xuyên biên giới trong bối cảnh quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa đã và đang diễn ra mạnh mẽ ở nhiều nơi trên thế giới;

- Sự đồng thuận, khung pháp lý và cơ chế phối hợp thực hiện các thỏa thuận quốc tế liên quan đến nguồn nước xuyên quốc gia còn chưa đầy đủ. Ở một số lưu vực sông xuyên quốc gia, các hiệp định, thỏa thuận về chia sẻ, sử dụng và bảo vệ nguồn nước còn chưa được một số nước thành viên tham gia; hay chỉ có một số hiệp định, thỏa thuận về một vài khía cạnh của tài nguyên nước mà chưa đề cập đến các khía cạnh sử dụng, chia sẻ lợi ích khác.

Việc đảm bảo an ninh phát triển bền vững nguồn nước đã trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của mỗi quốc gia. Nhiều phương pháp và cách tiếp cận quản lý mới đã được nghiên cứu và ứng dụng như phương pháp quản lý tổng hợp tài nguyên nước, phương pháp quản lý nước theo lưu vực sông, cách tiếp cận theo hệ thống: nước - năng lượng - lương thực, tiếp cận tăng trưởng xanh...

Không làm phương hại tới quyền và lợi ích của các nước có chung nguồn nước phù hợp với điều ước quốc tế mà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên

Điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên là điều ước quốc tế đang có hiệu lực đối với nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Một số Điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia như:

• Công ước quốc tế về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc
• Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị
• Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị (ICCPR)

Vì lợi ích của mình, mọi dân tộc đều có thể tự do định đoạt tài nguyên thiên nhiên và của cải của mình, miễn là không làm phương hại đến các quyền và lợi ích của những quốc gia khác.

Tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam, pháp luật quốc tế và các điều ước quốc tế liên quan

Trong thời gian qua, bằng việc tham gia tích cực vào các Hiệp định quốc tế, Hiệp định hợp tác khu vực về tài nguyên nước, Hiệp ước song phương và các cơ chế hợp tác đa phương, Chính phủ đã đẩy mạnh hợp tác quốc tế về tài nguyên nước trên nguyên tắc tôn trọng luật pháp quốc tế và lợi ích của từng quốc gia có liên quan trong việc khai thác, sử dụng và quản lý nguồn nước xuyên biên giới.