Trong thời buổi kinh tế thị trường hiện nay thì môi trường chính là vấn đề nóng bỏng được chính phủ các quốc gia quan tâm hàng đầu, trong đó có Việt Nam. Trong điều kiện đất nước ta đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, các hoạt động sản xuất công nghiệp, kinh doanh, dịch vụ ngày càng đa dạng và đang tạo ra những tác động, áp lực rất lớn lên môi trường. Do đó, đòi hỏi mỗi quốc gia phải có những nội dung quản lý thích hợp và những giải pháp quan trọng trong các chiến lược, kế hoạch hành động quốc gia về môi trường.

Trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ phân tích các nguyên tắc hội nhập và hợp tác quốc tế về bảo vệ môi trường theo Điều 155 Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14 ngày 17 tháng 11 năm 2020 (sau đây được gọi là Luật Bảo vệ môi trường năm 2020).

Hội nhập và hợp tác quốc tế về bảo vệ môi trường được thực hiện trên cơ sở bình đẳng, cùng có lợi, tăng cường sức mạnh tổng hợp và nâng cao vị thế, uy tín của quốc gia, tôn trọng độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, tuân thủ pháp luật của mỗi bên, pháp luật quốc tế và cam kết trong các điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế có liên quan đến môi trường.

Căn cứ vào khoản 1 Điều 155 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định như sau:

“1. Hội nhập và hợp tác quốc tế về bảo vệ môi trường được thực hiện trên cơ sở bình đẳng, cùng có lợi, tăng cường sức mạnh tổng hợp và nâng cao vị thế, uy tín của quốc gia, tôn trọng độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, tuân thủ pháp luật của mỗi bên, pháp luật quốc tế và cam kết trong các điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế có liên quan đến môi trường.”

Hội nhập quốc tế là một quá trình tất yếu, có lịch sử phát triển lâu dài và có nguồn gốc, bản chất xã hội của lao động và sự phát triển văn minh của quan hệ giữa con người với con người. Theo đó, về bản chất, hội nhập quốc tế chính là một hình thức phát triển cao của hợp tác quốc tế.

Nói chung, hội nhập và hợp tác quốc tế về lĩnh vực bảo vệ môi trường đã góp phần nâng cao vai trò, vị thế và uy tín của Việt Nam với vai trò là một thành viên tích cực và có trách nhiệm đối với cộng đồng quốc tế, đồng thời mang lại những lợi ích về nhiều mặt cho đất nước trong suốt thời gia qua.

Vì vậy, nguyên tắc đầu tiên được đề cập đến trong hội nhập và hợp tác bảo vệ môi trường là bình đằng, hợp tác cùng có lợi, tôn trọng chủ quyền lãnh thổ của các bên tham gia và đảm bảo các thỏa thuận quốc tế, cam kết quốc tế.

Điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế có lợi cho việc bảo vệ môi trường của quốc gia, khu vực và toàn cầu, phù hợp với lợi ích và năng lực của Việt Nam được ưu tiên xem xét để ký kết.

Khoản 2 Điều 155 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định:

“2. Điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế có lợi cho việc bảo vệ môi trường của quốc gia, khu vực và toàn cầu, phù hợp với lợi ích và năng lực của Việt Nam được ưu tiên xem xét để ký kết.”

Bảo vệ môi trường là hoạt động phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đến môi trường; ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái môi trường, cải thiện chất lượng môi trường; sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Điều ước quốc tế là sự thỏa thuận giữa các chủ thể của luật quốc tế với nhau trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng nhằm thiết lập những quy tắc pháp lý bắt buộc gọi là những quy phạm luật quốc tế để ấn định, thay đổi hoặc hủy bỏ những quyền và nghĩa vụ đối với nhau.

Theo đó, nguyên tắc thứ hai được xem xét đến khi thực hiện hội nhập và hợp tác quốc tế đó là ưu tiên lợi ích và năng lực của quốc gia trong công tác bảo vệ môi trường. Cho đến nay, Việt Nam đã tham gia và là thành viên của 28 hiệp định quốc tế đa phương liên quan đến tài nguyên và môi trường (MEAs) và nhiều khuôn khổ quốc tế có liên quan khác như các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới những năm vừa qua và đã đạt được nhiều kết quả tích cực.

Tranh chấp quốc tế liên quan đến môi trường được giải quyết thông qua các biện pháp hòa bình, theo thông lệ, pháp luật quốc tế và pháp luật của các bên liên quan.

Đây là nguyên tắc thứ ba trong quá trình thực hiện hội nhập và hợp tác quốc tế theo khoản 3 Điều 155 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Theo đó, tranh chấp quốc tế liên quan đến môi trường được giải quyết thông qua các biện pháp hòa bình, theo thông lệ, pháp luật quốc tế và pháp luật của các bên liên quan.

Tranh chấp quốc tế là hoàn cảnh thực tế mà trong đó các chủ thể của luật quốc tế có những quan điểm mâu thuẫn trái ngược nhau và gắn với đó là các yêu sách hay đòi hỏi cụ thể trái ngược nhau. Tranh chấp luôn là mối tiềm ẩn những đe dọa đến lợi ích của các quốc gia. Chính vì vậy, việc lựa chọn đưa ra các phương án giải quyết một cách thích hợp nhất trở thành thách thức lớn đối với nhiều quốc gia.

Các biện pháp giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế được quy định tại Điều 33 Hiến chương Liên hợp quốc, theo đó, các biện pháp hòa bình mà các bên tranh chấp có thể lựa chọn như: đàm phán, điều tra, trung gian, hòa giải, trọng tài, tòa án, sử dụng các tổ chức hoặc các hiệp định khu vực, hoặc bằng các biện pháp hòa bình khác tùy theo sự lựa chọn của mình. Các bên có quyền tự do lựa chọn các biện pháp phù hợp nhất, sao cho mọi tranh chấp đều được giải quyết trên cơ sở Luật quốc tế và nguyên tắc công bằng.

Xem thêm: Tổng hợp bài viết về luật bảo vệ môi trường

Luật Hoàng Anh