Đất hay thổ nhưỡng là lớp ngoài cùng của thạch quyển. Đất đóng vai trò rất quan trọng trong sự tồn tại và phát triển của con người và các sinh vật khác. Là môi trường nuôi dưỡng cây cối, sinh vật, là nơi để con người sinh sống và thực hiện các hoạt động sản xuất, sinh hoạt. Tuy nhiên, hiện nay, tình trạng ô nhiễm môi trường đất ngày một nghiêm trọng do bị nhiễm các chất thải, hóa chất độc hại hay do hoạt động khai thác không hợp lý của con người.

Vì vậy, Nhà nước đã đưa ra các quy định về bảo vệ môi trường đất để hướng dẫn người thân thi hành và hành động bảo vệ môi trường hợp lý nhất. Trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ phân tích nội dung quy định chung về bảo vệ môi trường đất theo quy định tại Điều 15 Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14 ngày 17 tháng 11 năm 2020 (sau đây sẽ được gọi tắt là Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.)

Quy hoạch, kế hoạch, dự án và hoạt động có sử dụng đất phải xem xét tác động đến môi trường đất, có giải pháp phòng ngừa ô nhiễm, suy thoái môi trường, bảo vệ môi trường đất.

Căn cứ theo khoản 1 Điều 15 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 về quy định chung về bảo vệ môi trường đất:

“1. Quy hoạch, kế hoạch, dự án và hoạt động có sử dụng đất phải xem xét tác động đến môi trường đất, có giải pháp phòng ngừa ô nhiễm, suy thoái môi trường, bảo vệ môi trường đất.”

Ô nhiễm môi trường đất là hiện tượng thay đổi tính chất theo chiều hướng xấu, khi đó các loại hóa chất độc hại vượt mức cho phép, từ đó khiến nguồn tài nguyên bị ô nhiễm, ảnh hưởng đến đời sống của con người.

Suy thoái môi trường là sự suy giảm về chất lượng, số lượng của thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, sinh vật và tự nhiên.

Quy hoạch sử dụng đất là việc phân bổ và khoanh vùng đất đai theo không gian sử dụng cho các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh, bả o vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu trên cơ sở tiềm năng đất đai và nhu cầu sử dụng đất của các ngành, lĩnh vực đối với từng vùng kinh tế - xã hội và đơn vị hành chính trong một không gian xác định.

Như vậy, việc phân bổ, khoanh vùng đất đai và lập kế hoạch hoạt động sử dụng đất phải phù hợp với tình trạng môi trường đất hiện tại và phân tích rõ ràng sự tác động đến môi trường để tìm ra phương án phòng phòng ngừa và khắc phục hậu quả, đồng thời bảo vệ môi trường đất.

Cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân sử dụng đất có trách nhiệm bảo vệ môi trường đất; xử lý, cải tạo và phục hồi môi trường đất đối với khu vực ô nhiễm môi trường đất do mình gây ra.

Khoản 2 Điều 15 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định rõ cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân sử dụng đất có trách nhiệm bảo vệ môi trường đất; xử lý, cải tạo và phục hồi môi trường đất đối với khu vực ô nhiễm môi trường đất do mình gây ra.

Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đến môi trường ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái môi trường, cải thiện chất lượng môi trường; sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Cộng đồng dân cư là cộng đồng người sinh sống trên cùng địa bàn thôn, ấp, bản, làng, buôn, bon, phum, sóc, tổ dân phố hoặc điểm dân cư tương tự trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Điểm mới của Luật này so với Luật Bảo vệ môi trường số 55/2014/QH13 là đã nêu thêm “cộng đồng dân cư” vào điều khoản để khẳng định vai trò và trách nhiệm của đối tượng này đối với công tác bảo vệ môi trường đất trên lãnh thổ nước ta.

Theo đó, pháp luật nhấn mạnh trách nhiệm của toàn xã hội trong công tác bảo vệ môi trường đất. Bất kỳ ai có hành vi gây ô nhiễm, có ảnh hưởng xấu đến môi trường đất phải tìm biện pháp xử lý và phục hồi đất về nguyên hiện trạng.

Nhà nước xử lý, cải tạo và phục hồi môi trường đất ở khu vực ô nhiễm môi trường đất do lịch sử để lại hoặc không xác định được tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm.

Khoản 3 Điều 15 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định:

“3. Nhà nước xử lý, cải tạo và phục hồi môi trường đất ở khu vực ô nhiễm môi trường đất do lịch sử để lại hoặc không xác định được tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm.”

Cải tạo là sửa đổi để thay đổi chất lượng về căn bản theo chiều hướng tốt lên. Khu vực ô nhiễm môi trường đất do lịch sử để lại là những khu vực như bị đánh bom, chất hóa học như chất độc màu da cam ngấm vào lòng đất, ... Như vậy Nhà nước sẽ chịu trách nhiệm cải tạo và phục hồi khu vực bị ô nhiễm do lịch sử để lại hoặc không rõ nguồn gốc gây ra.

Chính phủ quy định chi tiết việc bảo vệ môi trường đất

Nội dung này được quy định tại khoản 4 Điều 15 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Theo đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 19/2015/NĐ-CP ngày 14 tháng 02 năm 2015 về Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường; Nghị định số 04/2009/NĐ-CP của Chính phủ về ưu đãi, hỗ trợ hoạt động bảo vệ môi trường ngày 14 tháng 01 năm 2009.

Luật Hoàng Anh