Trong thời gian qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn trong lĩnh vực tăng trưởng nền kinh tế quốc gia, nâng cao đời sống tinh thần và vật chất của người dân. Tuy nhiên, quá trình phát triển nền kinh tế công nghiệp đã bộc lộ nhiều bất cập và tạo ra nhiều áp lực lớn lên môi trường, các hệ sinh thái và đa dạng sinh học. Mối liên hệ giữa đa dạng sinh học và sức khỏe con người đang dần trở thành một vấn đề chính trị quốc tế bởi những bằng chứng khoa học được xây dựng dựa trên các tác động sức khỏe toàn cầu do tổn thất đa dạng sinh học gây ra. Đồng thời, nó cũng liên hệ chặt chẽ với biến đổi khí hậu. Trước thực tế này, đòi hỏi các cơ quan nhà nước của Việt Nam phải đưa ra các quy định cụ thể về đa dạng sinh học nhằm sắp xếp, phân bố không gian hợp lý cho các khu vực quan trọng và ưu tiên bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học.

Trong phạm vi bài viết này, Luật Hoàng Anh sẽ làm rõ các nội dung về tiêu chí của vườn quốc gia theo Điều 17 Luật Đa dạng sinh học số 32/VBHN-VPQH ngày 10 tháng 12 năm 2018 (sau đây được gọi là Luật Đa dạng sinh học năm 2018).

Có hệ sinh thái tự nhiên quan trọng đối với quốc gia, quốc tế, đặc thù hoặc đại diện cho một vùng sinh thái tự nhiên

Căn cứ vào khoản 1 Điều 17 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 quy định như sau:

“1. Có hệ sinh thái tự nhiên quan trọng đối với quốc gia, quốc tế, đặc thù hoặc đại diện cho một vùng sinh thái tự nhiên;”

Vườn quốc gia thường được thành lập ở những khu vực có địa mạo độc đáo có giá trị khoa học hoặc những khu vực có hệ sinh thái phong phú, có nhiều loài động-thực vật có nguy cơ tuyệt chủng cao cần được bảo vệ nghiêm ngặt trước sự khai thác của con người. Các vườn quốc gia là một khu vực được bảo vệ theo quy định của IUCN loại II.

Có thể thấy, tiêu chí đầu tiên để được coi là vườn quốc gia là có hệ sinh thái tự nhiên quan trọng đối với quốc gia, quốc tế, đặc thù hoặc đại diện cho một vùng sinh thái tự nhiên.

Tính đến năm 2020, Việt Nam đang có 34 vườn quốc gia với vườn quốc gia Cúc Phương là được thành lập đầu tiên vào năm 1966.

Nơi sinh sống tự nhiên thường xuyên hoặc theo mùa của ít nhất một loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ

Tiêu chí thứ hai được quy định tại khoản 2 Điều 17 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 như sau:

“2. Là nơi sinh sống tự nhiên thường xuyên hoặc theo mùa của ít nhất một loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ;”

Vườn quốc gia là một khu vực đất hay biển được bảo tồn bằng các quy định pháp luật của chính quyền sở tại. Vườn quốc gia thường là những khu vực với động-thực vật bản địa quý hiếm và các hệ sinh thái đặc biệt như các loài nguy cấp, sự đa dạng sinh học hoặc các địa chất đặc biệt. 

Vì vậy, vườn quốc gia thường được bảo vệ nghiêm ngặt khỏi sự khai thác, can thiệp bởi con người.

Ví dụ: Vườn quốc gia Tràm Chim thuộc tỉnh Đồng Tháp là một khu đất ngập nước, được xếp trong hệ thống rừng đặc dụng của Việt Nam. Nơi đây có nhiều loài chim quý, đặc biệt là sếu đầu đỏ, một loài chim cực kỳ quý hiếm, có tên trong sách đỏ.

Có giá trị đặc biệt về khoa học, giáo dục

Khoản 3 Điều 17 Luật Đa dạng sinh học năm 2018 quy định vườn quốc gia phải có giá trị đặc biệt về khoa học, giáo dục.

Theo đó, giá trị khoa học là bảo tồn nguồn gen sinh vật tự nhiên, là cơ sở để nhân giống và lai tạo mới, được coi như phòng thí nghiệm tự nhiên không có gì có thể thay thế được.

Giá trị giáo dục là lưu giữ nguồn gen, mẫu vật quý hiếm phục vụ cho hoạt động giảng dạy và sinh hoạt trong môi trường giáo dục.

Có cảnh quan môi trường, nét đẹp độc đáo của tự nhiên, có giá trị du lịch sinh thái.

Nội dung này được quy định tại khoản 4 Điều 17 Luật Đa dạng sinh học năm 2018.

Theo đó, tiêu chí cuối cùng là có cảnh quan môi trường, nét đẹp độc đáo của tự nhiên, có giá trị du lịch sinh thái.

Phần lớn các vườn quốc gia có vai trò kép, một mặt đây là khu vực cung cấp nơi cư trú cho sự sống hoang dã, mặt khác nó lại phục vụ như là nơi du lịch phổ biến cho quần chúng. Các vườn quốc gia cũng là nguồn cung cấp các tài nguyên thiên nhiên có giá trị, chẳng hạn như gỗ, khoáng sản và các loại tài nguyên có giá trị khác.

Du lịch sinh thái là du lịch có trách nhiệm đối với các khu vực tự nhiên nhằm bảo tồn môi trường, duy trì cuộc sống của người dân địa phương đồng thời liên quan đến việc diễn giải, giáo dục thúc đẩy nhận thức về giá trị tự nhiên, môi trường và văn hóa địa phương.

Xem thêm: Tổng hợp bài viết về Luật Đa dạng sinh học năm 2018

Luật Hoàng Anh