Thẩm quyền, trình tự, thủ tục khi Tòa án áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời

Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường ngày nay, các tranh chấp thương mại diễn ra ngày càng nhiều. Với những ưu điểm của mình, phương thức giải quyết tranh chấp tại trọng tài thương mại ngày càng được ưa chuộng. Theo quy định của Luật trọng tài thương mại thì các bên trong quan hệ pháp luật đang có tranh chấp có quyền yêu cầu Hội đồng trọng tài hoặc Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Vậy pháp luật hiện hành quy định thế nào về thẩm quyền, trình tự, thủ tục khi Tòa án áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời. Bài viết sau đây của Luật Hoàng Anh sẽ làm sáng tỏ vấn đề này.

Biện pháp khẩn cấp tạm thời là gì?

Biện pháp khẩn cấp tạm thời là biện pháp được áp dụng nhằm đáp ứng một hay một số yêu cầu cấp bách của đương sự trong vụ tranh chấp, hoặc để bảo vệ bằng chứng, bảo toàn tài sản đang tranh chấp, tránh gây thiệt hại không thể khắc phục được hoặc để bảo đảm thi hành án.

 Chủ thể chịu tác động của biện pháp khẩn cấp tạm thời do Tòa án ban hành

Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án có quyền áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời đối với tất cả các chủ thể của pháp luật mà không có bất kỳ sự hạn chế nào. Các chủ thể đó không nhất thiết phải là các bên tranh chấp và bên có quyền và nghĩa vụ liên quan trong vụ án dân sự. Chủ thể đó thậm chí có thể là người không có năng lực hành vi dân sự, tổ chức gửi giữ, ngân hàng tùy thuộc vào biện pháp mà Tòa án ban hành.

Thời điểm yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời tại Tòa án

Khi đương sự nộp đơn khởi kiện tại trọng tài, Hội đồng trọng tài đã nhận được đơn khởi kiện cũng là lúc đương sự có quyền gửi đơn đến Tòa án yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Thời điểm yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không bị phụ thuộc vào việc Hội đồng trọng tài đã được thành lập hay chưa, Hội đồng trọng tài đã giải quyết tranh chấp hay chưa.

Việc đương sự yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không bị coi là từ bỏ thỏa thuận trọng tài hoặc khước từ việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Việc dành cho đương sự chọn một trong hai cơ quan tài phán (Tòa án hay Hội đồng trọng tài) yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời là nhằm tạo thuận lợi cho đương sự trong việc bảo vệ lợi ích của mình.

Các biện pháp khẩn cấp tạm thời thuộc thẩm quyền áp dụng của Tòa án

Câu hỏi đặt ra ở đây là khi các bên nộp đơn yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời ra Tòa án, các bên có thể yêu cầu áp dụng các biện pháp nào, các biện pháp được quy định tại Luật Trọng tài thương mại hay Bộ luật Tố tụng dân sự. 

Theo quy định tại khoản 2 Điều 12 Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật Trọng tài thương mại thì một hoặc các bên có quyền đề nghị Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại khoản 2 Điều 49 Luật Trọng tài thương mại 2010. Bên cạnh đó, theo quy định tại khoản 5 Điều 53 Luật trọng tài thương mại 2010 thì trong quá trình giải quyết tranh chấp, nếu một trong các bên đã yêu cầu Hội đồng trọng tài áp dụng một hoặc một số biện pháp khẩn cấp tạm thời mà lại có đơn yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời thì Tòa án phải từ chối và trả lại đơn yêu cầu, trừ trường hợp yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không thuộc thẩm quyền của Hội đồng trọng tài. Quy định này đã thể hiện rõ rằng Tòa án hoàn toàn có thẩm quyền áp dụng các biện pháp khác theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự chứ không chỉ áp dụng các biện pháp được quy định tại khoản 2 Điều 49 Luật Trọng tài thương mại. Trên thực tế, tòa án đã theo hướng áp dụng các biện pháp thuộc thẩm quyền quy định tại Bộ luật tố tụng dân sự theo yêu cầu của các bên. Các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự được quy định cụ thể tại Điều 114 Bộ luật tố tụng dân sự 2015.

Trình tự, thủ tục Tòa án áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời

Căn cứ theo quy định tại Điều 53 Luật Trọng tài thương mại 2010 trình tự, thủ tục Tòa án áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời như sau:

-  Sau khi nộp đơn khởi kiện, nếu quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm hại hoặc có nguy cơ trực tiếp bị xâm hại, một bên có quyền làm đơn gửi đến Toà án có thẩm quyền yêu cầu áp dụng một hoặc một số biện pháp khẩn cấp tạm thời.

- Trong thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, Chánh án Tòa án có thẩm quyền phân công một Thẩm phán xem xét, giải quyết. Trong thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày được phân công, Thẩm phán phải xem xét, quyết định áp dụng hoặc không áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Thẩm phán phải ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời ngay sau khi người yêu cầu thực hiện biện pháp bảo đảm. Trường hợp không chấp nhận yêu cầu thì Thẩm phán phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do cho người yêu cầu biết.

- Một bên có quyền yêu cầu Tòa án thay đổi, bổ sung, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời. Việc phân công Thẩm phán xem xét giải quyết đơn yêu cầu thay đổi, bổ sung, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời được thực hiện theo quy định tại khoản 2 Điều này.

- Trình tự, thủ tục áp dụng, thay đổi, bổ sung, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của Tòa án thực hiện theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự.