Thay đổi Trọng tài viên

Với sự phát triển của nền kinh tế hiện nay, các tranh chấp trong hoạt động thương mại diễn ra ngày một nhiều. Cùng với đó việc các chủ thể lựa chọn giải quyết tranh chấp thương mại bằng Trọng tài cũng ngày một nhiều hơn. Trọng tài viên là những người nắm giữ vai trò quan trọng nhất trong quá trình giải quyết một vụ tranh chấp bằng Trọng tài. Họ có tác động trực tiếp đến tính công bằng và chính xác của phán quyết và quyền lợi chính đáng của các bên. Tuy nhiên trong một số trường hợp trọng tài viên không thể giải quyết vụ tranh chấp một cách vô tư, khách quan do có những mối liên hệ với các bên trong tranh chấp hoặc có lợi ích liên quan…Bởi vậy, bài viết sau đây sẽ trình bày quy định của pháp luật hiện hành về thay đổi trọng tài viên.

Giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài là gì?

Tranh chấp thương mại là những mâu thuẫn, bất đồng về quyền và nghĩa vụ giữa các bên trong quá trình thực hiện các hoạt động thương mại.

Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác.

Giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài thương mại là phương thức giải quyết thông qua hoạt động của Trọng tài viên với tư cách là bên thứ ba độc lập nhằm chấm dứt các xung đột bằng việc đưa ra phán quyết trọng tài buộc các bên phải tôn trọng và thực hiện.

Trọng tài viên là gì?

Khoản 5 Điều 3 Luật trọng tài thương mại 2010 định nghĩa như sau: “Trọng tài viên là người được các bên lựa chọn hoặc được Trung tâm trọng tài hoặc Tòa án chỉ định để giải quyết tranh chấp theo quy định của Luật này.”

Trọng tài là một tổ chức phi chính phủ, không nằm trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước bởi vậy mà các Trọng tài viên cũng không phải là cán bộ, công chức, viên chức.

Các trường hợp thay đổi trọng tài viên

Trọng tài viên phải từ chối giải quyết tranh chấp, các bên có quyền yêu cầu thay đổi Trọng tài viên giải quyết tranh chấp trong các trường hợp sau đây:

i) Trọng tài viên là người thân thích hoặc là người đại diện của một bên;

ii) Trọng tài viên có lợi ích liên quan trong vụ tranh chấp;

iii) Có căn cứ rõ ràng cho thấy Trọng tài viên không vô tư, khách quan;

iv) Đã là hòa giải viên, người đại diện, luật sư của bất cứ bên nào trước khi đưa vụ tranh chấp đó ra giải quyết tại trọng tài, trừ trường hợp được các bên chấp thuận bằng văn bản.

Trong trường hợp trọng tài viên tự nhận thấy hoặc các bên có yêu cầu chứng minh được là trọng tài viên có mối quan hệ làm ảnh hưởng tới sự độc lập, vô tự trong việc giải quyết tranh chấp thì trọng tài viên phải rút lui khỏi hội đồng trọng tài hoặc bị đề nghị thay thể bởi trọng tài viên khác phù hợp.

Ngoài ra, trọng tài viên phải thông báo bằng văn bản cho Trung tâm trọng tài hoặc Hội đồng trọng tài và các bên một cách chi tiết về những tình tiết có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, vô tư của mình.

Thẩm quyền thay đổi trọng tài viên

*Đối với vụ tranh chấp giải quyết tại Trung tâm trọng tài (khoản 3 Điều 42 Luật trọng tài thương mại 2010)

- Nếu hội đồng trọng tài chưa được thành lập, việc thay đổi Trọng tài viên sẽ do Chủ tịch của Trung tâm trọng tài quyết định.

- Nếu hội đồng trọng tài đã được thành lập, việc thay đổi Trọng tài viên sẽ do các thành viên còn lại của Hội đồng trọng tài quyết định.

- Trường hợp các thành viên còn lại của Hội đồng trọng tài không quyết định được hoặc Trọng tài viên hoặc Trọng tài viên duy nhất từ chối giải quyết vụ tranh chấp thì Chủ tịch Trung tâm trọng tài quyết định việc thay đổi Trọng tài viên.

* Đối với vụ tranh chấp do Hội đồng trọng tài vụ việc giải quyết (khoản 4 Điều 42 Luật trọng tài thương mại 2010)

- Việc đổi Trọng tài viên sẽ do các thành viên còn lại của Hội đồng trọng tài quyết định. 

- Trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày nhận được yêu cầu của Trọng tài viên hoặc của một trong hai bên thì Chánh án Toà án có thẩm quyền phân công một Thẩm phán quyết định về việc thay đổi Trọng tài viên trong trường hợp:

+ Trong trường hợp các thành viên còn lại của Hội đồng trọng tài không quyết định được;

+ Các Trọng tài viên hoặc Trọng tài viên duy nhất từ chối giải quyết tranh chấp.

- Về trình tự, thủ tục Tòa án thực hiện việc thay đổi Trọng tài viên đã được quy định cụ thể tại Điều 9 Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP như sau:

“Điều 9. Thay đổi Trọng tài viên trọng tài vụ việc quy định tại khoản 4 Điều 42 Luật TTTM

1. Tòa án chỉ thụ lý và giải quyết việc thay đổi Trọng tài viên trọng tài vụ việc trong những trường hợp quy định tại khoản 4 Điều 42 Luật TTTM. Người có yêu cầu thay đổi Trọng tài viên phải làm đơn yêu cầu bằng văn bản, trong đó nêu rõ trường hợp và lý do thay đổi Trọng tài viên.

2. Trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền phân công một Thẩm phán thực hiện việc thay đổi Trọng tài viên. Tòa án có thẩm quyền thông báo ngay cho Hội đồng trọng tài, các Trọng tài viên của Hội đồng trọng tài vụ việc, các bên tranh chấp về việc thụ lý đơn yêu cầu và Thẩm phán được phân công giải quyết.

3. Trong thời hạn 07 ngày làm việc, kể từ ngày được phân công, Thẩm phán xét đơn yêu cầu thay đổi Trọng tài viên mà không phải mở phiên họp để xét đơn yêu cầu, không phải triệu tập các bên tranh chấp.

4. Khi xét đơn yêu cầu, Thẩm phán căn cứ vào quy định tại Điều 20, Điều 21 và khoản 6 Điều 42 Luật TTTM, danh sách Trọng tài viên của các tổ chức trọng tài hoạt động tại Việt Nam quy định tại điểm c khoản 1 Điều 15 Luật TTTM, khoản 4 Điều 2 và Điều 19 Nghị định số 63/2011/NĐ-CP ngày 28 tháng 7 năm 2011 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều Luật TTTM và các tài liệu kèm theo để xem xét, quyết định Trọng tài viên có thuộc trường hợp bị thay đổi hay không.

Trường hợp yêu cầu thay đổi Trọng tài viên là có căn cứ, thì tùy từng trường hợp cụ thể mà Thẩm phán căn cứ quy định tương ứng để quyết định việc thay đổi Trọng tài viên. Trường hợp không chấp nhận yêu cầu thay đổi Trọng tài viên, thì Thẩm phán phải ra quyết định bằng văn bản, trong đó nêu rõ lý do của việc không chấp nhận yêu cầu thay đổi. Quyết định thay đổi Trọng tài viên được thực hiện theo Mẫu số 02 ban hành kèm theo Nghị quyết này.

5. Trong thời hạn 03 ngày làm việc, kể từ ngày ra quyết định, Tòa án gửi quyết định cho các bên, Hội đồng trọng tài, Trọng tài viên, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp.”

Quyết định của Chủ tịch Trung tâm trọng tài hoặc của Tòa án trong hai trường hợp trên là quyết định cuối cùng. Bên cạnh đó, đối với trường hợp Trọng tài viên vì sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan mà không thể tiếp tục tham gia giải quyết tranh chấp hoặc bị thay đổi thì việc chọn, chỉ định Trọng tài viên thay thế được thực hiện theo trình tự, thủ tục quy định của Luật trọng tài thương mại.