Công tác dân tộc là gì? Nguyên tắc cơ bản của công tác dân tộc?

Việt Nam đã là quốc gia đa dân tộc (tộc người). Công tác dân tộc là vấn đề chiến lược cơ bản, lâu dài, cấp bách; góp phần phát triển toàn diện về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại; phát huy sức mạnh đoàn kết các dân tộc, đóng góp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, củng cố lòng tin của đồng bào dân tộc thiểu số đối với Đảng, Nhà nước.

Bài viết dưới đây, Luật Hoàng Anh sẽ trình bày quy định của pháp luật về công tác dân tộc và một số quy định pháp luật liên quan đến công tác dân tộc.

Một số khái niệm liên quan đến vấn đề dân tộc

• “Dân tộc thiểu số” là những dân tộc có số dân ít hơn so với dân tộc đa số trên phạm vi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
• “Dân tộc đa số” là dân tộc có số dân chiếm trên 50% tổng dân số của cả nước, theo điều tra dân số quốc gia.
•  “Vùng dân tộc thiểu số” là địa bàn có đông các dân tộc thiểu số cùng sinh sống ổn định thành cộng đồng trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
•  “Dân tộc thiểu số rất ít người” là dân tộc có số dân dưới 10.000 người.
•  “Dân tộc thiểu số có khó khăn đặc biệt” là những dân tộc có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn theo ba tiêu chí sau:

+  Tỷ lệ hộ nghèo trong đơn vị thôn, bản chiếm trên 50% so với tỷ lệ hộ nghèo của cả nước;

+ Các chỉ số phát triển về giáo dục đào tạo, sức khoẻ cộng đồng và chất lượng dân số đạt dưới 30% so với mức trung bình của cả nước;

+ Cơ sở hạ tầng kỹ thuật thiết yếu chất lượng thấp, mới đáp ứng mức tối thiểu phục vụ đời sống dân cư.

Công tác dân tộc là gì?

“Công tác dân tộc” là những hoạt động quản lý nhà nước về lĩnh vực dân tộc nhằm tác động và tạo điều kiện để đồng bào các dân tộc thiểu số cùng phát triển, đảm bảo sự tôn trọng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Hoạt động của công tác dân tộc nhằm đảm bảo và thúc đẩy sự bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giúp nhau cùng phát triển, tôn trọng và giữ gìn bản sắc văn hóa của các dân tộc cùng chung sống trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Các nguyên tắc cơ bản của công tác dân tộc

Điều 3 Nghị định 05/2011/NĐ-CP về công tác dân tộc quy định các nguyên tắc cơ bản của công tác dân tộc bao gồm:

Thứ nhất:  Thực hiện chính sách dân tộc theo nguyên tắc bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng, giúp nhau cùng phát triển.

Bình đẳng giữa các dân tộc là bình đẳng trên mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa. Bình đẳng còn thể hiện trong quyền phát triển, được đảm bảo và tạo mọi điều kiện để các dân tộc thực hiện và có cơ hội phát triển bình đẳng với các dân tộc khác. Bình đẳng là cơ sở để đoàn kết, đoàn kết là biểu hiện thực hiện bình đẳng và tôn trọng, tương trợ giúp đỡ nhau là điều kiện để thực hiện bình đẳng và đoàn kết. Đây là những nguyên tắc cơ bản, có mối quan hệ mật thiết với nhau, được xác định và triển khai đồng bộ trong quá trình quản lý nhà nước về lĩnh vực dân tộc.

Thứ hai: Đảm bảo và thực hiện chính sách phát triển toàn diện, từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số.

Nguyên tắc này vừa là yêu cầu, vừa là mục tiêu của sự phát triển, vì sự phát triển bền vững của cộng đồng quốc gia dân tộc. Một quốc gia hùng mạnh, kinh tế - xã hội cần phát triển đồng đều, mọi đồng bào đều có điều kiện để phát triển nhằm cải thiện, nâng cao đời sống, xóa bỏ khoảng cách giữa các dân tộc, xây dựng khối đại đoàn kết các dân tộc nhằm hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Thứ ba: Đảm bảo việc giữ gìn tiếng nói, chữ viết, bản sắc dân tộc, phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống và văn hóa tốt đẹp của mỗi dân tộc.

Nguyên tắc này nhằm bảo vệ sự đa dạng văn hóa, ngôn ngữ, bản sắc của các dân tộc, đồng thời thể hiện niềm tự hào, tự tôn dân tộc. Tiếng nói, chữ viết là hồn cốt của mỗi tộc người. Việc bảo tồn tiếng nói, chữ viết của đồng bào dân tộc thiểu số là việc quan trọng, nhằm góp phần gìn giữ gìn bản sắc văn hóa của mỗi tộc người. Việt Nam hiện có 54 dân tộc anh em, trong đó nhiều dân tộc thiểu số có chữ viết, tiêu biểu như: Tày, Thái, Hoa, Khmer, Nùng, Mông, Gia Rai, Ê Đê, Ba Na, Xơ Đăng, Cơ Ho, Chăm, Mnông...

Thư tư: Các dân tộc có trách nhiệm tôn trọng phong tục, tập quán của nhau, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Phong tục, tập quán, văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy, cần gìn giữ một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với những giá trị truyền thống tốt đẹp, bền vững, những tinh hoa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, được vun đắp qua lịch sử hàng ngàn năm.

Xác định thành phần dân tộc

Điều 5 Nghị định 05/2011/NĐ-CP quy định việc xác định thành phần dân tộc nhau:

Mỗi dân tộc có tên gọi riêng, xác định theo tiêu chí được pháp luật công nhận, phù hợp với nguyện vọng của đồng bào dân tộc. Thành phần dân tộc do cơ quan có thẩm quyền quyết định và công bố theo quy định của pháp luật.

Theo đó, xác định thành phần dân tộc được xác định theo tiêu chí được pháp luật công nhận, phù hợp với nguyện vọng của đồng bào dân tộc. Ví dụ tiêu chí để xác định dân tộc: Có chung tiếng nói (ngôn ngữ mẹ đẻ); có chung những đặc điểm sinh hoạt văn hóa (đặc trưng văn hóa); có cùng ý thức tự giác, tự nhận cùng một dân tộc.

Việc xác định thành phần dân tộc là điều vô cùng cần thiết. Việc xác định thành phần các dân tộc nhằm phục vụ đắc lực cho công cuộc đổi mới của Đảng, Nhà nước, góp phần tích cực đảm bảo yêu cầu ổn định chính trị, đoàn kết giữa các dân tộc, đúng pháp luật; giữ vững độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, phát huy được sức mạnh tổng hợp của khối đại đoàn kết các dân tộc, sức mạnh đất nước và sức mạnh quốc tế. Bên cạnh đó, xác định thành phần các dân tộc nhằm xem xét đến tình hình đặc điểm ở từng vùng dân tộc trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể để áp dụng chủ trương, biện pháp, phương pháp chính sách phát triển cho phù hợp.

Đại hội đại biểu các dân tộc thiểu số

Điều 6 Nghị định 05/2011/NĐ-CP quy định như sau:

1. Đại hội đại biểu toàn quốc các dân tộc thiểu số Việt Nam được tổ chức định kỳ 10 năm một lần.

2. Đại hội đại biểu các dân tộc thiểu số cấp tỉnh, huyện được tổ chức định kỳ 05 năm một lần.

Căn cứ theo quy định trên, có thể chia ra làm 2 trường hợp thời gian tổ chức như sau:

- Đại hội đại biểu toàn quốc các dân tộc thiểu số Việt Nam: tổ chức định kỳ 10 năm một lần.

- Đại hội đại biểu các dân tộc thiểu số cấp tỉnh, huyện: được tổ chức định kỳ 05 năm một lần.

Mục đích tổ chức Đại hội định kỳ là để đánh giá những thành tựu, kết quả thực hiện chính sách dân tộc, công tác dân tộc theo từng gia đoạn, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm, tiếp tục hoàn thiện chính sách dân tộc, đưa ra phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp công tác dân tộc mới. Đồng thời khẳng định và ghi nhận công lao đóng góp to lớn của đồng bào các dân tộc thiểu số trong công cuộc xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, phát triển cơ sở hạ tầng, thực hiện chính sách dân tộc, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế.

Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động công tác dân tộc

Điều 7 Nghị định 05/2011/NĐ-CP quy định nghiêm cấm các hành vi sau đây:

1. Mọi hành vi kỳ thị, phân biệt đối xử, chia rẽ, phá hoại đoàn kết các dân tộc.

2. Lợi dụng các vấn đề về dân tộc để tuyên truyền xuyên tạc, chống lại đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

3. Lợi dụng việc thực hiện chính sách dân tộc, quản lý nhà nước về công tác dân tộc để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

4. Các hành vi khác trái với quy định của Chính phủ.