Những quy định chung về khoa học và công nghệ

Vai trò của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo đã được khẳng định trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng và được thể hiện xuyên suốt trong các mục tiêu của Kế hoạch hành động quốc gia, là công cụ then chốt trong thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững; đóng vai trò quan trọng trong tăng kinh tế, giải quyết các thách thức trên mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế, xã hội, cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định cơ chế chính sách. Tại Việt Nam, khoa học và công nghệ đã có những đóng góp lớn cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước với hơn 30% giá trị gia tăng trong sản xuất nông nghiệp và góp phần tăng trưởng hơn 10% chỉ số sản xuất công nghiệp. Để tạo ra hành lang pháp lý bảo đảm cho hoạt động khoa học và công nghệ được thực hiện một cách có hiệu quả, Quốc hội đã ban hành Luật Khoa học công nghệ 2013, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 28/2019/QH14. Bài viết sau đây của Luật Hoàng Anh sẽ trình bày một số quy định chung về khoa học và công nghệ.

Khoa học là gì?

Khoa học là hệ thống tri thức về bản chất, quy luật tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội và tư duy.

Công nghệ là gì?

Công nghệ là giải pháp, quy trình, bí quyết kỹ thuật có kèm theo hoặc không kèm theo công cụ, phương tiện dùng để biến đổi nguồn lực thành sản phẩm.

Hoạt động khoa học và công nghệ là gì?

Hoạt động khoa học và công nghệ là hoạt động nghiên cứu khoa học, nghiên cứu và triển khai thực nghiệm, phát triển công nghệ, ứng dụng công nghệ, dịch vụ khoa học và công nghệ, phát huy sáng kiến và hoạt động sáng tạo khác nhằm phát triển khoa học và công nghệ.

Nhiệm vụ của hoạt động khoa học và công nghệ

Nhiệm vụ khoa học và công nghệ là những vấn đề khoa học và công nghệ cần được giải quyết để đáp ứng yêu cầu thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, phát triển khoa học và công nghệ.

Nhằm đề ra những nhiệm vụ chính, quan trọng để các chủ thể có liên quan trong hoạt động khoa học và công nghệ hướng tới, xây dựng, phát triển thì Điều 4 Luật Khoa học và công nghệ 2013 quy định về các nhiệm vụ của hoạt động khoa học và công nghệ như sau:

- Xây dựng lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đ­ường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam; xây dựng luận cứ khoa học cho việc định ra đường lối, chính sách, pháp luật về phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh; góp phần xây dựng nền giáo dục tiên tiến, xây dựng con ng­ười mới Việt Nam; kế thừa và phát huy giá trị truyền thống lịch sử, văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại và đóng góp vào kho tàng văn hóa, khoa học của thế giới.

- Nâng cao năng lực khoa học và công nghệ để làm chủ công nghệ tiên tiến, công nghệ cao, phư­ơng pháp quản lý tiên tiến; sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trư­ờng, bảo vệ sức khỏe con người; kịp thời dự báo, phòng, chống, hạn chế và khắc phục hậu quả thiên tai.

- Tiếp thu thành tựu khoa học và công nghệ của thế giới để tạo ra, ứng dụng có hiệu quả công nghệ mới; tạo ra sản phẩm mới có sức cạnh tranh cao; phát triển nền khoa học và công nghệ Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực, tiếp cận với trình độ thế giới, làm cơ sở vững chắc cho việc phát triển các ngành công nghiệp hiện đại; đẩy mạnh việc phổ biến và ứng dụng thành tựu khoa học và công nghệ vào sản xuất và đời sống.

Nguyên tắc hoạt động khoa học và công nghệ

Nguyên tắc nói chung là hệ thống các quan điểm, tư tưởng xuyên suốt toàn bộ hoặc một giai đoạn nhất định đòi hỏi các tổ chức và cá nhân phải tuân theo. Theo đó nguyên tắc hoạt động khoa học và công nghệ là hệ các quan điểm trong trong hoạt động khoa học và công nghệ mà các tổ chức, cá nhân có liên quan phải tuân theo. Điều 5 Luật Khoa học và công nghệ 2013 quy định nguyên tắc hoạt động khoa học và công nghệ bao gồm:

- Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, phát triển khoa học và công nghệ.

- Xây dựng và phát huy năng lực nội sinh về khoa học và công nghệ kết hợp với việc tiếp thu có chọn lọc thành tựu khoa học và công nghệ của thế giới, phù hợp với thực tiễn Việt Nam.

- Bảo đảm quyền tự do sáng tạo, phát huy dân chủ trong hoạt động khoa học và công nghệ vì sự phát triển của đất nước.

- Trung thực, khách quan, đề cao đạo đức nghề nghiệp, tự chủ, tự chịu trách nhiệm.

- Bảo đảm an toàn tính mạng, sức khỏe con người, bảo vệ môi trường.

 Nguyên tắc sử dụng, trọng dụng cá nhân hoạt động khoa học và công nghệ

Việc đào tạo, bồi dưỡng các cá nhân có năng lực để tham gia vào việc xây dựng, phát triển khoa học và công nghệ là một trong những tiền đề quan trọng đưa nền khoa học và công nghệ nước ta có những bước tiến vượt bậc. Theo đó, tại Điều 3 Nghị định số 40/2014/NĐ-CP của Chính phủ cũng quy định thêm về nguyên tắc sử dụng, trọng dụng cá nhân trong hoạt động khoa học và công nghệ như sau:

- Tạo điều kiện, môi trường làm việc thuận lợi cho cá nhân hoạt động khoa học và công nghệ phát huy tối đa năng lực và được hưởng lợi ích xứng đáng với kết quả hoạt động khoa học và công nghệ.

- Bảo đảm đúng đối tượng, tạo điều kiện cho nhân tài thực hiện các nhiệm vụ khoa học và công nghệ quan trọng để phát huy tài năng và được hưởng lợi ích xứng đáng với nhiệm vụ đảm nhận.

- Nhà nước bảo đảm nguồn lực để thực hiện chính sách sử dụng, trọng dụng cá nhân hoạt động khoa học và công nghệ.

Chính sách của Nhà nước về phát triển khoa học và công nghệ

Đối với mỗi hoạt động cụ thể, nhà nước thường ban hành các chính sách riêng sao cho tạo điều kiện thuận lợi nhất để phát triển. Hoạt động khoa học và công nghệ chính có vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển kinh tế- xã hội hiện nay. Bởi vậy, Điều 6 Luật Khoa học và công nghệ 2013 quy định Nhà nước thực hiện các chính sách sau đây nhằm bảo đảm phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu:

- Ưu tiên và tập trung mọi nguồn lực quốc gia cho phát triển khoa học và công nghệ; áp dụng đồng bộ cơ chế, biện pháp khuyến khích, ưu đãi nhằm phát huy vai trò then chốt và động lực của khoa học và công nghệ trong phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân.

- Phát triển đồng bộ các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ; gắn nhiệm vụ phát triển khoa học và công nghệ với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh; tạo tiền đề hình thành và phát triển kinh tế tri thức.

- Đẩy mạnh việc nghiên cứu ứng dụng thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến và hiện đại, nghiên cứu làm chủ và tạo ra công nghệ mới nhằm đổi mới, nâng cao trình độ công nghệ và năng lực cạnh tranh của sản phẩm.

- Tập trung đầu tư xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật, chú trọng lĩnh vực khoa học và công nghệ ưu tiên, trọng điểm quốc gia; áp dụng cơ chế, chính sách ưu đãi đặc biệt để phát triển, đào tạo, thu hút, sử dụng có hiệu quả nhân lực khoa học và công nghệ.

- Tạo điều kiện phát triển thị trường khoa học và công nghệ.

- Khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp đầu tư cho hoạt động khoa học và công nghệ, đổi mới, nâng cao trình độ công nghệ.

- Khuyến khích, tạo điều kiện để hội khoa học và kỹ thuật, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp tham gia tư vấn, phản biện, giám định xã hội và hoạt động khoa học và công nghệ.

- Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế về khoa học và công nghệ; nâng cao vị thế quốc gia về khoa học và công nghệ trong khu vực và thế giới.

Ngày khoa học và công nghệ Việt Nam

Điều 7 Luật Khoa học và công nghệ 2013 quy định: “Ngày 18 tháng 5 hàng năm là Ngày khoa học và công nghệ Việt Nam.”

Theo đó, Ngày 18 tháng 5 hàng năm đã được Quốc hội khóa XIII thống nhất chọn là Ngày Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Việt Nam tại kỳ họp thứ 5 (quy định tại Điều 7, Luật KH&CN sửa đổi được Quốc hội thông qua năm 2013 - Luật số 29/2013/QH13) nhằm nêu cao tinh thần, trách nhiệm của cộng đồng xã hội đối với sự nghiệp KH&CN, tôn vinh quá trình lao động, sáng tạo, cống

Hiến của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ Việt Nam. Ngày KH&CN Việt Nam là ngày hội để tôn vinh những người làm khoa học, giới thiệu các kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất. Không những vậy, đây cũng là dịp để nâng cao nhận thức và khơi dậy niềm tự hào về trí tuệ Việt Nam, tinh thần đam mê lao động sáng tạo trong các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ Việt Nam trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

Các hành vi bị cấm

Nhằm đảo bảo phát triển hoạt động khoa học và công nghệ một cách lành mạnh, bền vững Điều 8 Luật khoa học và công nghệ 2013 quy định các hành vi bị cấm trong hoạt động khoa học và công nghệ như sau:

- Lợi dụng hoạt động khoa học và công nghệ để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân; gây thiệt hại đến tài nguyên, môi trường, sức khỏe con người; trái với đạo đức, thuần phong mỹ tục của dân tộc.

- Xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; chiếm đoạt, chuyển nhượng, chuyển giao bất hợp pháp kết quả khoa học và công nghệ.

- Tiết lộ tài liệu, kết quả khoa học và công nghệ thuộc danh mục bí mật nhà nước; lừa dối, giả mạo trong hoạt động khoa học và công nghệ.

- Cản trở hoạt động khoa học và công nghệ hợp pháp của tổ chức, cá nhân.