Nguyên tắc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật là gì?

Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản có chứa quy phạm pháp luật, được ban hành theo đúng thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục. Vậy nguyên tắc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật được quy định như thế nào? Sau đây, Luật Hoàng Anh xin trình bày về vấn đề này.

Điều 5 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 quy định như sau:

“Điều 5. Nguyên tắc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật

1. Bảo đảm tính hợp hiến, tính hợp pháp và tính thống nhất của văn bản quy phạm pháp luật trong hệ thống pháp luật.

2. Tuân thủ đúng thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

3. Bảo đảm tính minh bạch trong quy định của văn bản quy phạm pháp luật.

4. Bảo đảm tính khả thi, tiết kiệm, hiệu quả, kịp thời, dễ tiếp cận, dễ thực hiện của văn bản quy phạm pháp luật; bảo đảm lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong văn bản quy phạm pháp luật; bảo đảm yêu cầu cải cách thủ tục hành chính.

5. Bảo đảm yêu cầu về quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường, không làm cản trở việc thực hiện các điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

6. Bảo đảm công khai, dân chủ trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của cá nhân, cơ quan, tổ chức trong quá trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật.”

Theo quy định trên, ta thấy việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật gồm 6 nguyên tắc sau:

1. Nguyên tắc bảo đảm tính hợp hiến, tính hợp pháp và tính thống nhất của văn bản quy phạm pháp luật trong hệ thống pháp luật:

Tính hợp hiến được hiểu là mọi văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan có thẩm quyền ban hành phải phù hợp với Hiến pháp, các nội dung quy định trong văn bản quy phạm pháp luật không được trái với các quy định cụ thể của Hiến pháp. Điều này đã được quy định trong Hiến pháp năm 2013 như sau:

“Điều 119.

1. Hiến pháp là luật cơ bản của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực pháp lý cao nhất.

Mọi văn bản pháp luật khác phải phù hợp với Hiến pháp.

Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp đều bị xử lý.”

Tính hợp pháp, tính thống nhất trong hệ thống pháp luật có nghĩa là các văn bản quy phạm pháp luật cần phải bảo đảm tuân thủ thứ bậc hiệu lực pháp lý của văn bản trong hệ thống pháp luật. Ở địa phương, văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân phải phù hợp với văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan và người có thẩm quyền ở trung ương như luật, nghị quyết của Quốc hội; pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội,… và các văn bản của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp trên. Nếu là văn bản của Ủy ban nhân dân còn phải phù hợp với văn bản của Hội đồng nhân dân cùng cấp.

2. Nguyên tắc tuân thủ đúng thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật:

Nguyên tắc tuân thủ đúng thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật nhằm bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất của văn bản quy phạm pháp luật trong hệ thống pháp luật. Nguyên tắc này đảm bảo sự thống nhất về thẩm quyền ban hành của cơ quan hoặc cá nhân có thẩm quyền, thống nhất về hình thức của văn bản, tránh mâu thuẫn chồng chéo giữa trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành nhằm bảo đảm tính hợp pháp, hợp lý và phải tôn trọng tính tối cao của Hiến pháp và luật.

3. Nguyên tắc bảo đảm tính minh bạch trong quy định của văn bản quy phạm pháp luật:

Nguyên tắc này có nghĩa các quy định trong văn bản quy phạm pháp luật phải có sự rõ ràng để điều chỉnh pháp luật và những tác động mà văn bản pháp luật có thể mang lại cho xã hội. Vì vậy, bảo đảm tính minh bạch trong các quy định của văn bản quy phạm pháp luật không chỉ là vấn đề câu chữ mà còn phải được thể hiện ở nội dung của văn bản để khi thi hành thì cơ quan ban hành văn bản, tổ chức, cá nhân chịu sự tác động của văn bản hiểu được những quy định để tổ chức thực hiện. Trong quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là khâu tổ chức lấy ý kiến của đối tượng chịu tác động trực tiếp của văn bản phải được thực hiện một cách thực chất.

4. Nguyên tắc bảo đảm tính khả thi, tiết kiệm, hiệu quả, kịp thời, dễ tiếp cận, dễ thực hiện của văn bản quy phạm pháp luật; bảo đảm lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong văn bản quy phạm pháp luật; bảo đảm yêu cầu cải cách thủ tục hành chính:

Nguyên tắc này thể hiện ở sự phù hợp giữa nội dung văn bản với các điều kiện kinh tế - xã hội, vấn đề bình đẳng giới ở hiện tại. Xây dựng văn bản quy phạm pháp luật cần nắm bắt tình hình kinh tế xã hội, vấn đề bình đẳng, thủ tục hành chính để dự liệu các nội dung cần đưa vào dự thảo, tránh những trường hợp ban hành văn bản nhưng không thể áp dụng vào trong cuộc sống.

5. Nguyên tắc bảo đảm yêu cầu về quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường, không làm cản trở việc thực hiện các điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên:

Việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật phải đối chiếu với quan hệ quốc phòng, an ninh, vấn đề môi trường, các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia khi ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để đảm bảo cho các văn bản quy phạm pháp luật đảm bảo vấn đề quốc phòng, an ninh, môi trường của đất nước; đảm bảo không trái với các cam kết quốc tế đó, đồng thời nội dung của văn bản phải thống nhất, không mâu thuẫn, chồng chéo nhau.

6. Nguyên tắc bảo đảm công khai, dân chủ trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của cá nhân, cơ quan, tổ chức trong quá trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật:

Nguyên tắc này đòi hỏi hiến pháp, luật phải được ban hành bằng con đường trưng cầu ý dân hoặc bởi cơ quan đại diện do nhân dân bầu ra. Các dự án luật, các đạo luật đã được ban hành cần phải được thông tin đầy đủ, rộng rãi đến nhân dân, nhất là đối với các đối tượng áp dụng của luật. Việc công khai quá trình xây dựng pháp luật là cần thiết trừ trường hợp văn bản quy phạm pháp luật có nội dung thuộc bí mật nhà nước.

Việc xây dựng pháp luật phải có sự tham gia của nhân dân lao động và các tổ chức xã hội vào hoạt động xây dựng pháp luật. Đây là một nguyên tắc đòi hỏi trong quá trình xây dựng pháp luật, các chủ thể có thẩm quyền phải tạo điều kiện cho nhân dân có thể tham gia một cách đông đảo và rộng rãi vào quá trình thảo luận các quy phạm pháp luật dự thảo, phải đề cao tầng lớp nhân dân lao động và các tổ chức của họ trong hoạt động xây dựng pháp luật và giải quyết những vấn đề của hoạt động đó. Điều này nhằm làm cho pháp luật thể hiện được ý chí, nguyện vọng của mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội, phát huy được trí tuệ của đông đảo tầng lớp nhân dân lao động trong xã hội và hoạt động xây dựng pháp luật, để pháp luật trở nên gần gũi hơn với nhân dân. Mặt khác, nguyên tắc này cũng tạo điều kiện cho nhân dân tìm hiểu và hiểu được nội dung các quy định của pháp luật, nhất là các quy định có liên quan tới các hoạt động hàng ngày của họ, nhờ đó góp phần làm cho pháp luật được thực hiện nghiêm túc hơn, đồng thời nâng cao hơn ý thức pháp luật của nhân dân.

Như vậy, thông qua bài viết trên, Luật Hoàng Anh đã trình bày 6 nguyên tắc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Luật Hoàng Anh