Nguyên tắc bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự là gì?

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 9 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS) tuân thủ pháp luật về nguyên tắc bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự được quy định như sau:

“Điều 9. Bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự

1. Đương sự có quyền tự bảo vệ hoặc nhờ luật sư hay người khác có đủ điều kiện theo quy định của Bộ luật này bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

2. Tòa án có trách nhiệm bảo đảm cho đương sự thực hiện quyền bảo vệ của họ.

3. Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm trợ giúp pháp lý cho các đối tượng theo quy định của pháp luật để họ thực hiện quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trước Tòa án.

4. Không ai được hạn chế quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong tố tụng dân sự.”

2. Một số khái niệm.

- “Bảo đảm” là tạo ra các điều kiện cần thiết để chủ thể thực hiện được các quyền lợi hợp pháp ngay cả khi không có sự xâm phạm.

- “Bảo vệ” là chống lại các hành vi xâm phạm; giữ gìn cho luôn được nguyên vẹn hay có thể hiểu bảo vệ chỉ đặt ra khi các quyền lợi hợp pháp bị xâm phạm.

Như vậy, vấn đề bảo vệ quyền chỉ đặt ra khi có hành vi xâm phạm tới quyền. Quyền yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp là năng lực pháp luật tố tụng dân sự của các chủ thể và mọi chủ thể đều được bình đẳng về quyền.

3. Quy định của BLTTDS 2015 về bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự.

Bảo đảm quyền bảo vệ của đương sự là một trong những biểu hiện của dân chủ trong tố tụng dân sự là bảo đảm quan trọng cho hoạt động xét xử được tiến hành một cách khách quan và công bằng. Quyền bảo vệ của đương sự là sự tổng hợp các quyền tố tụng dân sự như: quyền đưa ra yêu cầu, thay đổi yêu cầu, cung cấp chứng cứ, lý lẽ để bảo vệ quyền và lợi ích của mình. Cho nên bảo đảm quyền bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự trong TTDS có ý nghĩa là bảo đảm cho đương sự thực hiện được các quyền, nghĩa vụ tố tụng dân sự.

Bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự là một nguyên tắc hiến định được quy định tại khoản 7 Điều 103 Hiến pháp 2013: “Quyền bào chữa của bị can, bị cáo, quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự được bảo đảm”. Bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự là một trong những thể hiện sinh động và cụ thể của dân chủ trong TTDS, phù hợp với tinh thần của nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị về Chiến lược về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự bao gồm 2 vế:

- Tự mình bảo vệ;

- Nhờ luật sư hay người khác có đủ điều kiện theo quy định của BLTTDS bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình.

Quyền bảo vệ đương sự gắn liền với các bước bảo đảm thực hiện quyền đó. Tòa án có trách nhiệm bảo đảm cho đương sự thực hiện quyền bảo vệ của họ. Tòa án phải chấp nhận yêu cầu của đương sự nhờ Luật sư hay người khác khi đủ điều kiện làm người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ. Trong bất cứ trường hợp nào thì Tòa án cũng không được cản trở, can thiệp hay gây khó khăn trong việc đương sự mời luật sư hay người khác bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình thì họ vẫn có quyền tự bảo vệ mình.

Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm trợ giúp pháp lý cho các đối tượng theo quy định để họ thực hiện quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trước Tòa án. Trợ giúp pháp lý từ trước tới nay thường thiên về trợ giúp cho các bị can, bị cáo trong các vụ án hình sự, còn các vụ việc dân sự ít nhận được sự quan tâm từ phía các cơ quan trợ giúp. Quy định tại khoản 3 Điều 9 của BLTTDS 2015 thể hiện sự nhấn mạnh về quyền bảo vệ của đương sự, tức là trong các vụ việc dân sự các đối tượng chính sách, các trường hợp mà việc tự bảo vệ gặp nhiều khó khăn hay không có điều kiện để thuê luật sư cần đến sự trợ giúp của nhà nước. Trong những trường hợp này, các cơ quan liên quan có trách nhiệm trợ giúp họ theo quy định của pháp luật.

Để làm rõ hơn việc bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, khoản 4 Điều này của BLTTDS 2015 đã bổ sung “Không ai được hạn chế quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong tố tụng dân sự.” khoản này nhấn mạnh và phản ánh đầy đủ bản chất của Điều luật không những chỉ chỉ đương sự có quyền mà đương sự còn được đảm bảo để thực hiện quyền của mình.

Luật Hoàng Anh