Quyền và nghĩa vụ của đương sự trong vụ án hành chính được quy định như thế nào?

Đương sự tham gia tố tụng hành chính là những tổ chức hay cá nhân tham gia vào việc giải quyết vụ án hành chính với tư cách độc lập, có những quyền và nghĩa vụ nhất định, thực hiện các hành vi tố tụng trong quá trình Tòa án Nhân dân xem xét, giải quyết vụ án hành chính theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính. Vậy pháp luật quy định đương sự có những quyền và nghĩa vụ gì, cùng tham khảo bài viết dưới đây.

Căn cứ pháp lý

Luật Tố tụng hành chính 2015

Năng lực pháp luật tố tụng hành chính và năng lực hành vi tố tụng hành chính của đương sự

Đương sự trong vụ án hành chính được xác định đó là người khởi kiện, người bị kiện và người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan. Để các chủ thể này tham gia vào quan hệ tố tụng hành chính, Điều 54 Luật tố tụng hành chính đã xác định rõ năng lực chủ thể của họ như sau:

-  Năng lực pháp luật tố tụng hành chính là khả năng có các quyền, nghĩa vụ trong tố tụng hành chính do pháp luật quy định. Mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân có năng lực pháp luật tố tụng hành chính như nhau trong việc yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

-  Năng lực hành vi tố tụng hành chính là khả năng tự mình thực hiện quyền, nghĩa vụ trong tố tụng hành chính hoặc ủy quyền cho người đại diện tham gia tố tụng hành chính.

-  Đương sự là người từ đủ mười tám tuổi trở lên có đầy đủ năng lực hành vi tố tụng hành chính, trừ người mất năng lực hành vi dân sự hoặc pháp luật có quy định khác.

Đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thì năng lực hành vi tố tụng hành chính của họ được xác định theo quyết định của Tòa án.

-  Đương sự là người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thực hiện quyền, nghĩa vụ của đương sự trong tố tụng hành chính thông qua người đại diện theo pháp luật.

-  Đương sự là cơ quan, tổ chức thực hiện quyền, nghĩa vụ trong tố tụng hành chính thông qua người đại diện theo pháp luật.

 Quyền, nghĩa vụ của đương sự

Đương sự có quyền, nghĩa vụ ngang nhau khi tham gia tố tụng, Điều 55 Luật tố tụng hành chính nêu lên những quyền và nghĩa vụ chung của đương sự bao gồm:

-  Tôn trọng Tòa án, chấp hành nghiêm chỉnh nội quy phiên tòa;

-  Nộp tiền tạm ứng án phí, án phí, lệ phí và chi phí tố tụng khác theo quy định của pháp luật;

-  Giữ nguyên, thay đổi, bổ sung hoặc rút yêu cầu;

-  Cung cấp đầy đủ, chính xác địa chỉ nơi cư trú, trụ sở của mình; trong quá trình Tòa án giải quyết vụ án nếu có thay đổi địa chỉ, nơi cư trú, trụ sở thì phải thông báo kịp thời cho đương sự khác và Tòa án;

-  Cung cấp tài liệu, chứng cứ, chứng minh để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình;

-  Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân đang lưu giữ, quản lý tài liệu, chứng cứ cung cấp tài liệu, chứng cứ đó cho mình để giao nộp cho Tòa án;

-  Đề nghị Tòa án xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ của vụ án mà tự mình không thể thực hiện được; đề nghị Tòa án buộc bên đương sự khác xuất trình tài liệu, chứng cứ mà họ đang lưu giữ, quản lý; đề nghị Tòa án ra quyết định buộc cơ quan, tổ chức, cá nhân đang lưu giữ, quản lý chứng cứ cung cấp chứng cứ; đề nghị Tòa án triệu tập người làm chứng, trưng cầu giám định, định giá tài sản;

-  Được biết, ghi chép và sao chụp tài liệu, chứng cứ do đương sự khác xuất trình hoặc do Tòa án thu thập, trừ tài liệu, chứng cứ không được công khai theo quy định tại khoản 2 Điều 96 của Luật này;

-  Nộp bản sao đơn khởi kiện và tài liệu, chứng cứ cho Tòa án để Tòa án gửi cho đương sự khác hoặc người đại diện hợp pháp của đương sự khác, trừ tài liệu, chứng cứ không được công khai theo quy định tại khoản 2 Điều 96 của Luật này;

-  Đề nghị Tòa án quyết định việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời;

-  Đề nghị Tòa án tổ chức phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ, đối thoại và tham gia phiên họp trong quá trình Tòa án giải quyết vụ án;

-  Nhận thông báo hợp lệ để thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình;

-  Tự bảo vệ, nhờ luật sư hoặc người khác bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho mình;

-  Yêu cầu thay đổi người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng;

-  Tham gia phiên tòa, phiên họp;

-  Phải có mặt theo giấy triệu tập của Tòa án và chấp hành quyết định của Tòa án trong quá trình Tòa án giải quyết vụ án;

-  Đề nghị Tòa án đưa người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tham gia tố tụng;

-  Đề nghị Tòa án tạm đình chỉ giải quyết vụ án;

-  Đưa ra câu hỏi với người khác về vấn đề liên quan đến vụ án hoặc đề xuất với Tòa án những vấn đề cần hỏi với người khác; được đối chất với nhau hoặc với người làm chứng;

-  Tranh luận tại phiên tòa, đưa ra lập luận về đánh giá chứng cứ và pháp luật áp dụng;

-  Được cấp trích lục bản án, quyết định của Tòa án;

-  Kháng cáo, khiếu nại bản án, quyết định của Tòa án;

-  Đề nghị người có thẩm quyền kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật;

-  Chấp hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật;

-  Sử dụng quyền của đương sự một cách thiện chí, không được lạm dụng để gây cản trở hoạt động tố tụng của Tòa án, đương sự khác;

-  Quyền, nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.

Quyền, nghĩa vụ của người khởi kiện

Người khởi kiện là cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện vụ án hành chính đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết didngj kỉ luật buộc thôi việc , quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lí vụ việc cạnh tranh, việc lập danh sách cử tri.

Trong quá trình tham gia tố tụng ahnfh chính, ngoài các quyền và nghĩa vụ chung của đương sự được quy định tại điều 55 Luật tố tụng hành chính như đã phân tích ở trên. Người khởi kiện  quyền, nghĩa vụ riêng là thay đổi nội dung yêu cầu khởi kiện, nếu thời hiệu khởi kiện vẫn còn; rút một phần hoặc toàn bộ yêu cầu khởi kiện.

Quyền, nghĩa vụ của người bị kiện

Người bị kiện là một bên đương sự trong quan hệ tố tụng hành chính có quyền và nghĩa vụ tố tụng trong vụ án hành chính bao gồm: cá nhân, cơ quan , tổ chức có quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỉ luật buộc thôi viêc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lí vụ việc cạnh tranh, lập danh sách cử tri bị khởi kiện.

Người bị kiện cũng có đầy đủ các quyền, nghĩa vụ của một đương sự như trong quy định tại Điều 55 luật tố tụng hành chính đã phân tích ở trên. Bên cạnh đó người bị kiện còn có các quyền và nghĩa vụ được quuy định tại điều 56 luật tố tụng hành chính sau đây:

-  Được Tòa án thông báo về việc bị kiện;

-  Chứng minh tính đúng đắn, hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khởi kiện;

-  Sửa đổi hoặc hủy bỏ quyết định hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, quyết định giải quyết khiếu nại trong hoạt động kiểm toán nhà nước[8], danh sách cử tri bị khởi kiện; dừng, khắc phục hành vi hành chính bị khởi kiện.

Quyền, nghĩa vụ của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan

Điều 58 luật tố tụng hành chính 2015 quy định:

“1. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có thể có yêu cầu độc lập, tham gia tố tụng với bên khởi kiện hoặc với bên bị kiện.

2. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập thì có quyền, nghĩa vụ của người khởi kiện quy định tại Điều 56 của Luật này.

3. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan nếu tham gia tố tụng với bên khởi kiện hoặc chỉ có quyền lợi thì có quyền, nghĩa vụ quy định tại Điều 55 của Luật này.

4. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan nếu tham gia tố tụng với bên bị kiện hoặc chỉ có nghĩa vụ thì có quyền, nghĩa vụ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều 57 của Luật này.”

Như vậy luật đã quy định rất rõ những trường hợp người có quyền và nghĩa vụ liên quan tham gia tố tụng.

- Người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập là người tham gia vào vụ án hành chính giữa người khởi kiện và người bị kiện để bảo vệ quyền lợi, lợi ích hợp pháp của mình, độc lập vưới người khởi kiện hay người bị kiện bởi vì quyền, lợi ích bị xâm phạm do các quyết định hành chính, hành vi hành chính của người bị kiện gây ra là quyền, lợi ích của chính họ.

Theo quy định của pháp luật, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có các quyền và nghĩa vụ như:có thể đưa ra yêu cầu độc lập; có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện vụ án hành chính độc lập.

- Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tham gia tố tụng đứng về phía người khởi kiện hay bị kiện (không có yêu cầu độc lập) là người có yêu cầu phụ thuộc vào yêu cầu của người khưởi kiện hay người bị kiện. Họ không thể tự mình đưa ra các yêu cầu độc lập và cũng không đủ điều keienjd dể khởi kiện vụ án hành chính độc lập.

Như vậy, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan có quyền tham gia tố tụng với bên người khởi kiện, bên người bị kiện hoặc tham gia tố tụng độc lập có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Quyền và nghĩa vụ của người đại diện cho đương sự

 Người đại diện trong tố tụng hành chính bao gồm người đại diện theo pháp luật và người đại diện theo ủy quyền.

- Người đại diện theo pháp luật trong tố tụng hành chính có thể là một trong những người sau đây, trừ trường hợp người đó bị hạn chế quyền đại diện theo quy định của pháp luật:

a) Cha, mẹ đối với con chưa thành niên;

b) Người giám hộ đối với người được giám hộ;

c) Người được Tòa án chỉ định đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi;

d) Người đứng đầu cơ quan, tổ chức do được bổ nhiệm hoặc bầu theo quy định của pháp luật;

đ) Những người khác theo quy định của pháp luật.

- Người đại diện theo ủy quyền trong tố tụng hành chính phải là người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, được đương sự hoặc người đại diện theo pháp luật của đương sự ủy quyền bằng văn bản.

Trường hợp hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân tham gia tố tụng hành chính thì các thành viên có thể ủy quyền cho một thành viên hoặc người khác làm đại diện tham gia tố tụng hành chính.

Trường hợp người bị kiện là cơ quan, tổ chức hoặc người đứng đầu cơ quan, tổ chức thì người bị kiện chỉ được ủy quyền cho cấp phó của mình đại diện. Người được ủy quyền phải tham gia vào quá trình giải quyết toàn bộ vụ án, thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của người bị kiện theo quy định của Luật này.

-  Người đại diện theo pháp luật, người đại diện theo ủy quyền trong tố tụng hành chính chấm dứt việc đại diện theo quy định của Bộ luật Dân sự.

-  Người đại diện theo pháp luật trong tố tụng hành chính thực hiện các quyền, nghĩa vụ tố tụng hành chính của đương sự mà mình là đại diện.

Người đại diện theo ủy quyền trong tố tụng hành chính thực hiện các quyền, nghĩa vụ tố tụng hành chính của người ủy quyền. Người được ủy quyền không được ủy quyền lại cho người thứ ba.

-  Những người sau đây không được làm người đại diện:

a) Nếu họ là đương sự trong cùng một vụ án với người được đại diện mà quyền và lợi ích hợp pháp của họ đối lập với quyền và lợi ích hợp pháp của người được đại diện;

b) Nếu họ đang là người đại diện trong tố tụng hành chính cho một đương sự khác mà quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự đó đối lập với quyền và lợi ích hợp pháp của người được đại diện trong cùng một vụ án.

Ngoài ra luật tố tụng hành chính cũng quy đinh:

Cán bộ, công chức trong các cơ quan Tòa án, Viện kiểm sát, Thanh tra, Thi hành án; công chức, sĩ quan, hạ sĩ quan trong ngành Công an không được làm người đại diện trong tố tụng hành chính, trừ trường hợp họ tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện cho cơ quan của họ hoặc với tư cách là người đại diện theo pháp luật.