Quyền và nghĩa vụ của người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch được quy định thế nào?

Ngoài đương sự tham gia vào tố tụng hành chính thì còn có những người tham gia tố tụng khác. Nhóm người này được pháp luật quy định bao gồm: người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch. Vậy họ có những quyền và nghĩa vụ gì trong tố tụng hành chính, cùng tham khảo bài viết dưới đây.

Căn cứ pháp lý

- Luật Tố tụng hành chính 2015

Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự

Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự là gì?

Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự là người được đương sự yêu cầu giúp đỡ những vấn đề pháp lí theo quy định của pháp luật nhắm bảo vệ quyền và lợi ịch hợp pháp của họ. Đó là những người như luật sư hay những người khác được được đương sự nhờ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình. Một người có thể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhiều đương sự trong cùng một vụ án nếu quyền lợi của họ không đối lập với nhau. Ngược lại cũng có thể có nhiều người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự của một đương sự trong cùng một vụ án.

Tuy nhiên những người này phải được tòa án chấp nhận tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Theo Khoản 2 Điều 61 luật tố tụng hành chính 2015 thì những người sau được tòa án chấp thuận:

+ Luật sư tham gia tố tụng theo quy định của pháp luật về luật sư;

+ Trợ giúp viên pháp lý hoặc người tham gia trợ giúp pháp lý theo quy định của pháp luật về trợ giúp pháp lý;

+ Công dân Việt Nam có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, có kiến thức pháp lý, chưa bị kết án hoặc bị kết án nhưng đã được xóa án tích, không thuộc trường hợp đang bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính, không phải là cán bộ, công chức trong các cơ quan Tòa án, Viện kiểm sát, Thanh tra, Thi hành án; công chức, sĩ quan, hạ sĩ quan trong ngành Công an.

- Khi đề nghị Tòa án làm thủ tục đăng ký người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người đề nghị phải xuất trình các giấy tờ sau đây:

+ Luật sư phải xuất trình các giấy tờ quy định tại khoản 2 Điều 27 của Luật Luật sư;

+ Trợ giúp viên pháp lý hoặc người tham gia trợ giúp pháp lý xuất trình văn bản cử người thực hiện trợ giúp pháp lý của tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý và thẻ trợ giúp viên pháp lý hoặc thẻ luật sư;

+ Công dân Việt Nam có đủ điều kiện quy định tại điểm c khoản 2 Điều 61 Luật tố tụng hành chính xuất trình giấy yêu cầu của đương sự và giấy tờ tùy thân.

- Sau khi kiểm tra giấy tờ và thấy người đề nghị có đủ điều kiện làm người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự quy định tại các khoản 2, 3 và 4 Điều này thì trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được đề nghị, Tòa án phải vào sổ đăng ký người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự và xác nhận vào giấy yêu cầu người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Trường hợp từ chối đăng ký thì Tòa án phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do cho người đề nghị.

Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự có các quyền, nghĩa vụ gì?

Theo quy định định tại Khaonr 2 Điều 61 luật tố tụng hành chính 2015 người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự có các quyền, nghĩa vụ sau đây:

- Tham gia tố tụng từ khi khởi kiện hoặc bất cứ giai đoạn nào trong quá trình tố tụng hành chính;

- Thu thập tài liệu, chứng cứ và cung cấp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án, nghiên cứu hồ sơ vụ án và được ghi chép, sao chụp những tài liệu cần thiết có trong hồ sơ vụ án để thực hiện việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, trừ tài liệu, chứng cứ không được công khai theo quy định tại khoản 2 Điều 96 của Luật tố tụng hành chính;

- Tham gia phiên tòa, phiên họp hoặc trong trường hợp không tham gia thì được gửi văn bản bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự cho Tòa án xem xét;

- Thay mặt đương sự yêu cầu thay đổi người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng khác theo quy định của Luật này;

- Giúp đương sự về mặt pháp lý liên quan đến việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ; thay mặt đương sự nhận giấy tờ, văn bản tố tụng mà Tòa án tống đạt hoặc thông báo trong trường hợp được đương sự ủy quyền và có trách nhiệm chuyển cho đương sự;

- Các quyền, nghĩa vụ quy định tại các khoản 1, 6, 9, 16, 19 và 20 Điều 55 của Luật này;

- Quyền, nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.

Người làm chứng

Người làm chứng là gì?

 Người làm chứng là người biết các tình tiết có liên quan đến nội dung vụ án được đương sự đề nghị và Tòa án triệu tập tham gia tố tụng. Người mất năng lực hành vi dân sự không thể là người làm chứng.

Người làm chứng có các quyền, nghĩa vụ gì?

Theo khoản 2 điều 62 luật tố tụng hành chính Người làm chứng có các quyền, nghĩa vụ sau đây:

- Cung cấp toàn bộ thông tin, tài liệu, đồ vật mà mình có được liên quan đến việc giải quyết vụ án;

- Khai báo trung thực những tình tiết mà mình biết được liên quan đến việc giải quyết vụ án;

- Chịu trách nhiệm trước pháp luật về khai báo của mình, bồi thường thiệt hại do khai báo sai sự thật gây thiệt hại cho đương sự hoặc cho người khác;

- Phải có mặt tại Tòa án và tại phiên tòa theo giấy triệu tập của Tòa án nếu việc lấy lời khai của người làm chứng phải được thực hiện tại Tòa án, tại phiên tòa; trường hợp người làm chứng không đến phiên tòa mà không có lý do chính đáng và việc vắng mặt của họ cản trở việc xét xử thì Hội đồng xét xử có thể ra quyết định dẫn giải người làm chứng đến phiên tòa;

- Phải cam đoan trước Tòa án về việc thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình, trừ trường hợp người làm chứng là người chưa thành niên;

- Được từ chối khai báo nếu lời khai của mình liên quan đến bí mật nhà nước, bí mật nghề nghiệp, bí mật kinh doanh, bí mật cá nhân hoặc việc khai báo đó ảnh hưởng xấu, bất lợi cho đương sự là người có quan hệ thân thích với mình;

- Được nghỉ việc trong thời gian Tòa án triệu tập hoặc lấy lời khai;

- Được thanh toán các khoản chi phí có liên quan theo quy định của pháp luật;

- Yêu cầu Tòa án đã triệu tập, cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác của mình khi tham gia tố tụng;

- Khiếu nại hành vi tố tụng, tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng.

Để làm rõ nghĩa vụ của người làm chứng, luật đã quy định: Người làm chứng khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự thật, từ chối khai báo hoặc khi được tòa án triệu tập mà vắng mặt không có lí do chính đáng thì phải chịu trách nhiệm theo quy định pháp luật. Các điều luật này đã quy định khá đầy đủ, cụ thể và chặt chẽ các quyền và nghĩa vụ của người làm chứng. Tuy vậy, đối với người không có khả năng nhận thức được đầy đủ sự việc như người chưa thành niên còn quá ít tuổi, người có nhược điểm về thể chất.. thì có đủ các điều kiện để trở thành người làm chứng hay không thì pháp luật chưa đưa ra những quy định cụ thể.

Người giám định

Người giám định là gì?

Người giám định là người có kiến thức, kinh nghiệm cần thiết theo quy định của pháp luật về lĩnh vực có đối tượng cần giám định được các bên đương sự thảo thuận lựa chọn hoặc được tòa án trưng cầu để giám định đối tượng đó theo yêu cầu của một hoặc các bên đương sự.

Quyền, nghĩa vụ của người giám định được quy định như thế nào?

Theo quy định tại khoản 2 điều 63 luật tố tụng hành chính người giám định có các quyền, nghĩa vụ sau đây:

+ Được đọc tài liệu có trong hồ sơ vụ án liên quan đến đối tượng giám định; yêu cầu Tòa án cung cấp tài liệu cần thiết cho việc giám định;

+ Đặt câu hỏi đối với người tham gia tố tụng về những vấn đề liên quan đến đối tượng giám định;

+ Có mặt theo giấy triệu tập của Tòa án, trả lời những vấn đề liên quan đến việc giám định;

+ Thông báo bằng văn bản cho Tòa án biết về việc không thể giám định được do việc cần giám định vượt quá khả năng chuyên môn; tài liệu cung cấp phục vụ cho việc giám định không đủ hoặc không sử dụng được;

+ Bảo quản tài liệu đã nhận và gửi trả lại Tòa án cùng với kết luận giám định hoặc cùng với thông báo về việc không thể giám định được;

+ Không được tự mình thu thập tài liệu là đối tượng giám định, tiếp xúc với những người tham gia tố tụng khác nếu việc tiếp xúc đó ảnh hưởng đến kết quả giám định; không được tiết lộ bí mật thông tin mà mình biết khi tiến hành giám định hoặc thông báo kết quả giám định cho người khác, trừ người đã quyết định trưng cầu giám định;

+ Độc lập đưa ra kết luận giám định; kết luận giám định một cách trung thực, có căn cứ;

+ Được thanh toán các khoản chi phí theo quy định của pháp luật;

+ Cam đoan trước Tòa án về việc thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình.

- Người giám định phải từ chối hoặc bị thay đổi trong những trường hợp sau đây:

+ Đồng thời là đương sự, người đại diện, người thân thích của đương sự;

+ Đã tham gia tố tụng với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người làm chứng, người phiên dịch trong cùng vụ án đó;

+ Đã thực hiện việc giám định đối với cùng một đối tượng cần giám định trong cùng vụ án đó;

+ Đã tiến hành tố tụng trong vụ án đó với tư cách là Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thẩm tra viên, Thư ký Tòa án, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên;

+ Có căn cứ rõ ràng khác cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.

Người phiên dịch

Người phiên dịch là gì?

 Người phiên dịch là người có khả năng dịch từ một ngôn ngữ khác ra tiếng Việt và ngược lại trong trường hợp có người tham gia tố tụng không sử dụng được tiếng Việt. Người phiên dịch được một bên đương sự lựa chọn hoặc các bên đương sự thỏa thuận lựa chọn và được Tòa án chấp nhận hoặc được Tòa án yêu cầu để phiên dịch.

Người biết chữ của người khuyết tật nhìn hoặc người biết nghe, nói bằng ngôn ngữ, ký hiệu của người khuyết tật nghe, người khuyết tật nói cũng được coi là người phiên dịch.

Trường hợp chỉ có người đại diện hoặc người thân thích của người khuyết tật nhìn hoặc người khuyết tật nghe, người khuyết tật nói biết được ngôn ngữ, ký hiệu của họ thì người đại diện hoặc người thân thích có thể được Tòa án chấp nhận làm phiên dịch cho người khuyết tật đó.

Quyền và nghĩa vụ của người phiên dịch?

Khoản 2 điều 64 Luật hành chính 2015 quy đinh người phiên dịch có các quyền, nghĩa vụ sau đây:

+ Có mặt theo giấy triệu tập của Tòa án;

+ Phiên dịch trung thực, khách quan, đúng nghĩa;

+ Đề nghị người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng giải thích thêm lời nói cần phiên dịch;

+ Không được tiếp xúc với những người tham gia tố tụng khác nếu việc tiếp xúc đó ảnh hưởng đến tính trung thực, khách quan, đúng nghĩa khi phiên dịch;
+  Được thanh toán các khoản chi phí theo quy định của pháp luật;

+ Cam đoan trước Tòa án về việc thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình.

Người phiên dịch mà cố ý dịch sai sự thật hoặc khi được tòa án triệu tập mà vắng mặt không có lí do chính đáng thì phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật.

- Người phiên dịch phải từ chối hoặc bị thay đổi trong những trường hợp sau đây:

+ Đồng thời là đương sự, người đại diện, người thân thích của đương sự;

+ Đã tham gia tố tụng với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người làm chứng, người giám định trong cùng vụ án đó;

+ Đã tiến hành tố tụng trong vụ án đó với tư cách là Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thẩm tra viên, Thư ký Tòa án, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên;

+ Có căn cứ rõ ràng khác cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.

Thủ tục từ chối người giám định, người phiên dịch hoặc đề nghị thay đổi người giám định, người phiên dịch

Từ chối giám định, từ chối phiên dịch vừa là quyền đồng thời cũng là nghĩa vụ của người giám định, người phiên dịch. Khi người phiên dịch, người giám định nhận thấy việc mình tham gia vào quá trình tố tụng hành chính sẽ không đảm bảo tính khách quan, minh bạch của vụ án họ có quyền từ chối tham gia giám định, phiên dịch. Bên cạnh đó, có những trường hợp họ buộc phải từ chối giam gia giám định, phiên dịch theo quy định của pháp luật. Như trong các trường hợp quy định tại khoản 3 điều 63 và khoản 3 điều 65 luật tố tụng hành chính 2015 thì người giám định, người phiên dịch sẽ phải từ chối tham gia giám định, phiên dịch.

Thủ tục từ chối người giám định, người phiên dịch hoặc đề nghị thay đổi người giám định, người phiên dịch được quy định tại điều 65 luật tố tụng hành chính như sau:

- Trước khi mở phiên tòa, việc từ chối người giám định, người phiên dịch hoặc đề nghị thay đổi người giám định, người phiên dịch phải được lập thành văn bản và nêu rõ lý do của việc từ chối hoặc đề nghị thay đổi; việc thay đổi người giám định, người phiên dịch do Chánh án Tòa án quyết định.

- Tại phiên tòa, việc từ chối người giám định, người phiên dịch hoặc đề nghị thay đổi người giám định, người phiên dịch phải được ghi vào biên bản phiên tòa; việc thay đổi người giám định, người phiên dịch do Hội đồng xét xử quyết định sau khi nghe ý kiến của người bị yêu cầu thay đổi.