Xác minh, thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ trong vụ án hành chính là gì?

Chứng cứ, chứng minh là nội dung đặc biệt quan trọng trong tố tụng hành chính, có ý nghĩa quyết định đối với việc giải quyết mọi vụ án nói chung cũng như vụ án hành chính. Vậy Xác minh, thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ trong vụ án hành chính là gì? Cùng tham khảo bài viết dưới đây của luật Hoàng Anh.

Căn cứ pháp lý

- Luật tố tụng hành chính 2015

Xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ

Khoản 1 điều 84 luật tố tụng hành chính 2015 quy định  đương sự có quyền tự mình thu thập chứng cứ bằng những biện pháp sau đây:

- Thu thập tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được, thông điệp dữ liệu điện tử;

- Thu thập vật chứng;

- Xác định người làm chứng và lấy xác nhận của người làm chứng;

- Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cho sao chép hoặc cung cấp những tài liệu có liên quan đến việc giải quyết vụ án mà cơ quan, tổ chức, cá nhân đó đang lưu giữ, quản lý;

- Yêu cầu Ủy ban nhân dân cấp xã chứng thực chữ ký của người làm chứng;

- Yêu cầu Tòa án thu thập tài liệu, chứng cứ nếu đương sự không thể thu thập tài liệu, chứng cứ;

- Yêu cầu Tòa án ra quyết định trưng cầu giám định, định giá tài sản;

- Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện các công việc khác theo quy định của pháp luật.

Việc xác minh, thu thập chứng cứ là hoạt động đóng vai trò quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hành chính. Tuy nhiên không phải trong bất kì vụ án hành chính nào, việc cung cấp tài liệu chứng cứ từ phía đương sự cũng đầy đủ, rõ ràng và đáng tin cậy. Do vậy tòa án tiến hành xác minh thu thập chứng cứ nhằm làm rõ các tình tiết của vụ án có thể xác định được tính hợp pháp, tính có căn cứ của quyết định hành chính, hành vi hành chính hay quyết định kỉ luật buộc thôi việc bị kiện, quyết định giải quyết khiếu nịa về quyết định xử lí vụ việc cạnh tranh.

Do vậy khoản 2 điều 84 luật hành chính 2015 quy định thẩm phán có thể tiến hành một hoặc một số biện pháp sau đây để thu thập tài liệu, chứng cứ:

- Lấy lời khai của đương sự, người làm chứng;

- Đối chất giữa các đương sự với nhau, giữa các đương sự với người làm chứng;

- Xem xét, thẩm định tại chỗ;

- Trưng cầu giám định;

- Quyết định định giá tài sản;

- Ủy thác thu thập, xác minh tài liệu, chứng cứ;

- Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được hoặc hiện vật khác liên quan đến việc giải quyết vụ án;

- Biện pháp khác theo quy định của Luật này.

Theo quy định của pháp luật và xuất phát từ thực tế , tòa án có thể Xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ ngay sau khi nhận được đơn khởi kiện. Bởi vì việc xác minh tính khách quan của các chứng cứ, tài liệu cũng là cơ sở cho việc đưa ra quyết định thụ lí vụ án hành chính cũng như tiến hành các hoạt động tố tụng tiếp theo.

Lấy lời khai của đương sự

Đương sự là người tham gia tố tụng hành chính bao gồm: người khởi kiện, người bị kiện, người có quyền lợi và nghãi vụ liên quan. Họ là người tham gia vào tranh chấp hành chính nên sẽ có vốn hiểu biết nhất định về vụ án hành chính. Việc thẩm phán lấy lời khai của họ sẽ giúp làm rõ các tình tiết trong vụ án. Điều 85 Luật tố tụng hành chính 2015 quy định:

- Thẩm phán chỉ tiến hành lấy lời khai của đương sự khi đương sự chưa có bản khai hoặc nội dung bản khai chưa đầy đủ, rõ ràng. Đương sự phải tự viết bản khai và ký tên của mình. Trường hợp đương sự không thể tự viết được thì Thẩm phán lấy lời khai của đương sự. Việc lấy lời khai của đương sự chỉ tập trung vào những tình tiết mà đương sự khai chưa đầy đủ, rõ ràng. Thẩm phán tự mình hoặc Thư ký Tòa án ghi lại lời khai của đương sự vào biên bản. Thẩm phán lấy lời khai của đương sự tại trụ sở Tòa án, trong trường hợp cần thiết có thể lấy lời khai của đương sự ngoài trụ sở Tòa án.

- Biên bản ghi lời khai của đương sự phải được người khai tự đọc lại hay nghe đọc lại và ký tên hoặc điểm chỉ. Đương sự có quyền yêu cầu ghi những sửa đổi, bổ sung vào biên bản ghi lời khai và ký tên hoặc điểm chỉ xác nhận.

Biên bản phải có chữ ký của người lấy lời khai, người ghi biên bản và dấu của Tòa án; nếu biên bản được ghi thành nhiều trang rời nhau thì phải ký vào từng trang và đóng dấu giáp lai. Trường hợp biên bản ghi lời khai của đương sự được lập ngoài trụ sở Tòa án thì phải có người làm chứng hoặc xác nhận của Ủy ban nhân dân cấp xã, công an xã, phường, thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi lập biên bản. Trường hợp đương sự không biết chữ thì phải có người làm chứng do đương sự chọn.

- Việc lấy lời khai của đương sự chưa đủ mười tám tuổi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi phải được tiến hành với sự có mặt của người đại diện theo pháp luật hoặc người đang thực hiện việc quản lý, trông nom người đó. 

Lấy lời khai của người làm chứng

Trong trường hợp cần thiết, phải làm rõ các vấn đề liên quan đến vụ án hành chính thì thẩm phán có thể lấy lời khai của người làm chứng. Do người làm chứng là người biết về tình tiết liên quan đến vụ án nên lời trình bày của họ là tình tiết quan trọng giúp xác định đúng hướng giải quyết vụ án. Thẩm phán lấy lời khai riêng của từng người làm chứng một và không để họ tiếp xúc riêng với nhau và với đương sự trong thời gian khai báo. Thẩm phán cũng cần lưu ý giải thích để từng người làm chứng biết trách nhiệm khai đúng sự thật. Điều 86 luật tố tụng hành chính 2015 quy định:

“1. Theo yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy cần thiết, Thẩm phán tiến hành lấy lời khai của người làm chứng.

2. Thủ tục lấy lời khai của người làm chứng được tiến hành như việc lấy lời khai của đương sự theo quy định tại Điều 85 của Luật tố tụng hành chính.”

Đối chất

Trong quá trình thực hiện việc xác minh, thu thập chứng cứ nếu có nhiều ý kiến khác nhau, tình tiết mâu thuẫn về vấn đề nào đó của vụ án hành chính thì tòa cần tiến hành đối chất. Như vậy khi đối chất chỉ đối chất với những vấn đề còn mâu thuẫn. Vì vậy trước khi quá trình này diễn ra thẩm phán cần lựa chọn kĩ vấn đề cần đối chất. Mặt khác thẩm phán cũng cần đối chiếu lời khai của từng người tham gia đối chất với các tài liệu chứng cứ khác để đánh ra đúng nhất về vấn đề trong tố tụng hành chính. Pháp luật hành chính quy định:

- Theo yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy có sự mâu thuẫn trong lời khai của các đương sự, người làm chứng, Thẩm phán tiến hành đối chất giữa các đương sự với nhau, giữa đương sự với người làm chứng hoặc giữa những người làm chứng với nhau.

- Việc đối chất phải được lập thành biên bản, có chữ ký hoặc điểm chỉ của những người tham gia đối chất.

 Xem xét, thẩm định tại chỗ

Thông thường việc xem xét, thẩm định tại chỗ đặt ra đối với những vụ án hành chính mà đối tượng khởi kiện là hành vi hành chính hoặc đối với những vụ án hành chính mà ở đó người khởi kiện đồng thời yêu cầu bồi thường thiệt hại. Đây là hoạt động rất quan trọng trong trình tự xác minh, thu thập chứng cứ. Điều 88 luật tô tụng hành chính 2015 quy định:

- Thẩm phán tiến hành xem xét, thẩm định tại chỗ với sự có mặt của đại diện Ủy ban nhân dân cấp xã, công an xã, phường, thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi có đối tượng cần xem xét, thẩm định; phải báo trước việc xem xét, thẩm định tại chỗ để đương sự biết và chứng kiến việc xem xét, thẩm định đó.

- Việc xem xét, thẩm định tại chỗ phải được lập biên bản. Biên bản phải ghi rõ kết quả xem xét, thẩm định, mô tả rõ hiện trường, có chữ ký của người xem xét, thẩm định và chữ ký hoặc điểm chỉ của đương sự nếu họ có mặt, của đại diện Ủy ban nhân dân cấp xã, công an xã, phường, thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi có đối tượng cần xem xét, thẩm định và những người khác được mời tham gia việc xem xét, thẩm định. Biên bản phải được đại diện Ủy ban nhân dân cấp xã, công an xã, phường, thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi có đối tượng cần xem xét, thẩm định ký tên và đóng dấu xác nhận.

- Nghiêm cấm mọi hành vi cản trở việc xem xét, thẩm định tại chỗ.

- Thẩm phán có quyền đề nghị Ủy ban nhân dân cấp xã, công an xã, phường, thị trấn nơi tiến hành xem xét, thẩm định tại chỗ hỗ trợ trong trường hợp có hành vi cản trở việc xem xét, thẩm định tại chỗ.

Trưng cầu giám định, yêu cầu giám định

Trong thu thập tài liệu chứng cứ nếu có vấn đề chưa rõ hoặc tài liệu chứng cứ không đảm bảo tính minh bạch thì cần trưng cầu giám định. Mặt khác việc đnahs giá chứng cứ phụ thuộc vào những ý kiến hoặc kết luận chuyên môn thì tòa án sẽ trưng cầu giám định. Điều 89  luật tố tụng hành chính quy định:

“1. Đương sự có quyền yêu cầu Tòa án trưng cầu giám định hoặc tự mình yêu cầu giám định sau khi đã đề nghị Tòa án trưng cầu giám định nhưng Tòa án từ chối yêu cầu của đương sự. Quyền tự yêu cầu giám định được thực hiện trước khi Tòa án ra quyết định đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm.

2. Theo yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy cần thiết, Thẩm phán ra quyết định trưng cầu giám định. Trong quyết định trưng cầu giám định phải ghi rõ tên, địa chỉ của người giám định, đối tượng cần giám định, những vấn đề cần giám định, các yêu cầu cụ thể cần có kết luận của người giám định.

3. Trường hợp xét thấy kết luận giám định chưa rõ ràng thì theo yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy cần thiết, Tòa án yêu cầu người giám định giải thích kết luận giám định, triệu tập người giám định đến phiên tòa để trực tiếp trình bày về nội dung liên quan.

4. Theo yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy cần thiết, Tòa án ra quyết định giám định bổ sung trong trường hợp nội dung kết luận giám định chưa rõ, chưa đầy đủ hoặc khi phát sinh vấn đề mới liên quan đến tình tiết của vụ án đã được kết luận giám định trước đó.

5. Việc giám định lại được thực hiện trong trường hợp có căn cứ cho rằng kết luận giám định lần đầu không chính xác, có vi phạm pháp luật hoặc trong trường hợp đặc biệt theo quyết định của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao theo quy định của Luật Giám định tư pháp.”

Định giá tài sản, thẩm định giá tài sản

Định giá tài sản, thẩm định giá tài sản có ý nghĩa lớn cho việc giải quyết vụ án hành chính trong những trường hợp cần phải xác định giá tài sản. Tòa án quyết định định giá tài sản, thẩm định giá tài sản theo yêu cầu của một hoặc các bên đương sự khi tòa án xét thấy cần thiết. Pháp luật tố tụng hành chính quy định:

- Đương sự có quyền cung cấp giá tài sản; thỏa thuận về việc xác định giá tài sản và cung cấp cho Tòa án.

- Các đương sự có quyền thỏa thuận lựa chọn tổ chức thẩm định giá tiến hành thẩm định giá tài sản và cung cấp kết quả thẩm định giá cho Tòa án.

Việc thẩm định giá tài sản được thực hiện theo quy định của pháp luật về thẩm định giá tài sản.

- Tòa án ra quyết định định giá tài sản và thành lập Hội đồng định giá khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:

+ Theo yêu cầu của một hoặc các bên đương sự;

+ Các đương sự đưa ra giá tài sản khác nhau hoặc không thỏa thuận được giá tài sản;

+ Các đương sự không thỏa thuận lựa chọn tổ chức thẩm định giá tài sản;

+ Người khởi kiện thỏa thuận với tổ chức thẩm định giá để thẩm định giá tài sản theo mức giá cao hơn so với giá thị trường nơi có tài sản định giá tại thời điểm định giá nhằm thu lợi bất chính từ tài sản của Nhà nước hoặc người bị kiện thỏa thuận với tổ chức thẩm định giá để thẩm định giá tài sản theo mức giá thấp hơn so với giá thị trường nhằm trốn tránh trách nhiệm bồi thường cho người bị thiệt hại hoặc có căn cứ cho thấy tổ chức thẩm định giá có vi phạm pháp luật khi thẩm định giá.

 Trình tự, thủ tục thành lập Hội đồng định giá được thực hiện như sau:

- Hội đồng định giá do Tòa án thành lập gồm Chủ tịch Hội đồng định giá là đại diện cơ quan tài chính và thành viên là đại diện các cơ quan chuyên môn có liên quan. Người đã tiến hành tố tụng trong vụ án đó, người quy định tại Điều 45 của Luật này không được tham gia Hội đồng định giá.

Hội đồng định giá chỉ tiến hành định giá khi có mặt đầy đủ các thành viên của Hội đồng. Trường hợp cần thiết, đại diện Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có tài sản định giá được mời chứng kiến việc định giá. Các đương sự được thông báo trước về thời gian, địa điểm tiến hành định giá, có quyền tham dự và phát biểu ý kiến về việc định giá. Quyền quyết định về giá đối với tài sản định giá thuộc Hội đồng định giá;

- Cơ quan tài chính và các cơ quan chuyên môn có liên quan có trách nhiệm cử người tham gia Hội đồng định giá và tạo điều kiện để họ làm nhiệm vụ. Người được cử làm thành viên Hội đồng định giá có trách nhiệm tham gia đầy đủ vào việc định giá. Trường hợp cơ quan tài chính, các cơ quan chuyên môn không cử người tham gia Hội đồng định giá thì Tòa án yêu cầu cơ quan quản lý có thẩm quyền trực tiếp chỉ đạo cơ quan tài chính, cơ quan chuyên môn thực hiện yêu cầu của Tòa án. Người được cử tham gia Hội đồng định giá không tham gia mà không có lý do chính đáng thì Tòa án yêu cầu lãnh đạo cơ quan đã cử người tham gia Hội đồng định giá xem xét trách nhiệm, cử người khác thay thế và thông báo cho Tòa án biết để tiếp tục tiến hành định giá;

- Việc định giá phải được lập thành biên bản, trong đó ghi rõ ý kiến của từng thành viên, của đương sự nếu họ tham dự. Quyết định của Hội đồng định giá phải được quá nửa tổng số thành viên biểu quyết tán thành. Các thành viên Hội đồng định giá, đương sự, người chứng kiến ký tên vào biên bản.

Việc định giá lại tài sản được thực hiện trong trường hợp có căn cứ cho rằng kết quả định giá lần đầu không chính xác hoặc không phù hợp với giá thị trường nơi có tài sản định giá tại thời điểm giải quyết vụ án hành chính.

Yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ

Trong giải quyết vụ án hành chính, việc giải quyết vụ án lại phụ thuộc rất nhiều vào bằng chứng không phải do đương sự cung cấp mà dựa vào bằng chứng do cơ quan tổ chức, cá nhân khác cung cấp. Điều 93 luật tố tụng hành chính quy định:

- Đương sự có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ. Khi yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ thì đương sự phải làm đơn ghi rõ tài liệu, chứng cứ cần cung cấp, lý do yêu cầu cung cấp tài liệu, chứng cứ; họ, tên, địa chỉ của cá nhân, tên, địa chỉ của cơ quan, tổ chức đang quản lý, lưu giữ tài liệu, chứng cứ cần cung cấp.

Cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm cung cấp tài liệu, chứng cứ cho đương sự trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu; trường hợp không cung cấp được thì phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do cho người có yêu cầu biết.

- Trường hợp đương sự đã áp dụng các biện pháp cần thiết để thu thập chứng cứ mà vẫn không thể tự mình thu thập được thì có thể đề nghị Tòa án ra quyết định yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân đang lưu giữ, quản lý tài liệu, chứng cứ cung cấp tài liệu, chứng cứ cho mình hoặc tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hành chính.

Đương sự yêu cầu Tòa án tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ phải làm đơn ghi rõ vấn đề cần chứng minh; chứng cứ cần thu thập; lý do vì sao tự mình không thu thập được; họ, tên, địa chỉ của cá nhân, tên, địa chỉ của cơ quan, tổ chức đang quản lý, lưu giữ tài liệu, chứng cứ cần thu thập.

- Trường hợp có yêu cầu của đương sự hoặc xét thấy cần thiết, Tòa án yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân đang quản lý, lưu giữ cung cấp cho mình tài liệu, chứng cứ.

Cơ quan, tổ chức, cá nhân đang quản lý, lưu giữ tài liệu, chứng cứ có trách nhiệm cung cấp đầy đủ tài liệu, chứng cứ theo yêu cầu của Tòa án trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu; trường hợp hết thời hạn này mà không cung cấp đầy đủ tài liệu, chứng cứ theo yêu cầu của Tòa án thì cơ quan, tổ chức, cá nhân được yêu cầu phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do cho Tòa án. Cơ quan, tổ chức, cá nhân không thực hiện yêu cầu của Tòa án mà không có lý do chính đáng có thể bị xử lý theo quy định của Luật này và pháp luật có liên quan. Việc xử lý trách nhiệm đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân không phải là lý do miễn nghĩa vụ cung cấp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án.

- Trường hợp Viện kiểm sát có yêu cầu cung cấp tài liệu, chứng cứ thì cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm thực hiện theo quy định tại khoản 3 Điều này.

 Bảo quản tài liệu, chứng cứ

 Tài liệu, chứng cứ đã được giao nộp tại Tòa án thì việc bảo quản tài liệu, chứng cứ đó do Tòa án chịu trách nhiệm. Đối với những tài liệu, chứng cứ không thể giao nộp được tại Tòa án thì người đang lưu giữ tài liệu, chứng cứ đó có trách nhiệm bảo quản. Trường hợp cần giao tài liệu, chứng cứ cho người thứ ba bảo quản thì Thẩm phán ra quyết định và lập biên bản giao cho người đó bảo quản. Người nhận bảo quản phải ký tên vào biên bản, được hưởng thù lao và phải chịu trách nhiệm về việc bảo quản tài liệu, chứng cứ theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó pháp luật nghiêm cấm việc hủy hoại tài liệu, chứng cứ.