Áp dụng tập quán được quy định như thế nào trong Luật Hôn nhân và gia đình?

Việt Nam là một đất nước có bản sắc dân tộc vô cùng đa dạng, phong phú nhờ vào những nét đặc trưng về văn hóa của 54 dân tộc. Hiện nay ở một số vùng dân tộc thiểu số, việc tồn tại những tập quán lạc hậu liên quan đến vấn đề hôn nhân như tảo hôn, bắt vợ, đa thê là điều vô cùng phổ biến. Để bảo vệ quyền con người và xóa bỏ các tập quán đó, nhà nước đã đặt ra các quy định về việc Áp dụng tập quán về hôn nhân và gia đình tại Điều 7 Luật Hôn nhân gia đình 2014.

I. Nguyên tắc áp dụng tập quán

Tại Điều 2 Nghị định 126/2014/NĐ-CP , việc áp dụng tập quán (nếu có) trong hôn nhân gia đình được thực hiện theo các quy định sau đây: 
Khoản 4 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình quy định về khái niệm tập quán:
“Tập quán về hôn nhân và gia đình là quy tắc xử sự có nội dung rõ ràng về quyền, nghĩa vụ của các bên trong quan hệ hôn nhân và gia đình, được lặp đi, lặp lại trong một thời gian dài và được thừa nhận rộng rãi trong một vùng, miền hoặc cộng đồng”. 
Điều 7 Luật Hôn nhân và gia đình quy định: 
“1, Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thỏa thuận thì tập quán tốt đẹp thể hiện bản sắc của mỗi dân tộc, không trái với nguyên tắc quy định tại Điều 2 và không vi phạm điều cấm của Luật này được áp dụng.
 2, Chính phủ quy định chi tiết khoản 1 Điều này”.

II. Giải quyết vụ, việc hôn nhân và gia đình có áp dụng tập quán

Trong trường hợp có áp dụng tập quán để giải quyết vụ, việc hôn nhân và gia đình thì thực hiện hòa giải theo quy định của pháp luật về hòa giải ở cơ sở, khuyến khích sự có mặt, tham gia hòa giải của người có uy tín trong cộng đồng, chức sắc tôn giáo như trưởng làng, cha xứ.
Trong trường hợp hòa giải không thành hoặc vụ, việc hôn nhân và gia đình có áp dụng tập quán không thuộc phạm vi hòa giải ở cơ sở thì vụ, việc đó sẽ được Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự. Quy định mới của pháp luật quy định Tòa án không được từ chối giải quyết vụ, việc hôn nhân và gia đình với lý do chưa có luật áp dụng. 

III. Danh mục các tập quán lạc hậu về hôn nhân và gia đình cần vận động xóa bỏ hoặc cấm áp dụng (Ban hành kèm theo Nghị định số 126/2014/NĐ-CP ngày 31/12/2014 của Chính phủ)

 1. Các tập quán lạc hậu về hôn nhân và gia đình cần vận động xóa bỏ:
- Kết hôn trước tuổi quy định của Luật Hôn nhân và gia đình.
- Việc đăng ký kết hôn không do cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện.
- Cưỡng ép kết hôn do xem “lá số” và do mê tín dị đoan; cản trở hôn nhân do khác dân tộc, tôn giáo.
- Cấm kết hôn giữa những người có họ trong phạm vi từ bốn đời trở lên.
- Nếu nhà trai không có tiền cưới và đồ sính lễ thì sau khi kết hôn, người con rể buộc phải ở rể để trả công cho bố, mẹ vợ.
- Quan hệ gia đình theo chế độ phụ hệ hoặc mẫu hệ, không bảo đảm quyền bình đẳng giữa vợ và chồng, giữa con trai và con gái.
* Chế độ phụ hệ:
Khi ly hôn, nếu do người vợ yêu cầu ly hôn thì nhà gái phải trả lại nhà trai toàn bộ đồ sính lễ và những phí tổn khác; nếu do người chồng yêu cầu ly hôn thì nhà gái vẫn phải trả lại nhà trai một nửa đồ sính lễ. Sau khi ly hôn, nếu người phụ nữ kết hôn với người khác thì không được hưởng và mang đi bất cứ tài sản gì. Sau khi cha, mẹ ly hôn, con phải theo cha.
Khi người chồng chết, người vợ góa không có quyền hưởng phần di sản của người chồng quá cố để lại. Nếu người vợ góa tái hôn với người khác thì không được hưởng và mang đi bất cứ tài sản gì.
Khi người cha chết, chỉ các con trai có quyền còn các con gái không có quyền hưởng phần di sản của người cha quá cố để lại.
* Chế độ mẫu hệ:
Người con bị bắt buộc phải mang họ của người mẹ.
Khi người vợ chết, người chồng góa không có quyền hưởng phần di sản của người vợ quá cố để lại và không được mang tài sản riêng của mình về nhà.
Khi người mẹ chết, chỉ các con gái có quyền còn các con trai không có quyền hưởng phần di sản của người mẹ quá cố để lại.
Sau khi ở rể, người con rể bị “từ hôn” hoặc sau khi ăn hỏi, nhận đồ sính lễ, người con trai bị “từ hôn” thì không được bù trả lại.
- Không kết hôn giữa người thuộc dân tộc này với người thuộc dân tộc khác và giữa những người khác tôn giáo.
2. Các tập quán về hôn nhân gia đình bị pháp luật cấm áp dụng:
- Chế độ hôn nhân đa thê.
- Kết hôn giữa những người có cùng dòng máu về trực hệ, giữa những người khác có họ trong phạm vi ba đời.
- Tục cướp vợ để cưỡng ép người phụ nữ làm vợ.
- Thách cưới cao mang tính chất gả bán (như đòi bạc trắng, tiền mặt, của hồi môn, trâu, bò, chiêng ché… để dẫn cưới).
- Phong tục “nối dây”; Khi người chồng chết, người vợ góa bị ép buộc kết hôn với anh trai hoặc em trai của người chồng quá cố; khi người vợ chết, người chồng góa bị ép buộc kết hôn với chị gái hoặc em gái của người vợ quá cố.
- Bắt buộc người phụ nữ góa chồng hoặc người đàn ông góa vợ, nếu kết hôn với người khác thì phải trả lại tiền cưới cho nhà chồng cũ hoặc nhà vợ cũ.
- Đòi lại của cải, phạt vạ khi vợ, chồng ly hôn.

Luật Hoàng Anh