Giải quyết hôn nhân chấm dứt do vợ, chồng chết hoặc bị tòa án tuyên bố là đã chết như thế nào?

Một trong những lý do không ai mong muốn khiến hôn nhân chấm dứt là việc vợ hoặc chồng chết hoặc bị tòa án tuyên bố là đã chết. Pháp luật hiện nay đã quy định cụ thể về trường hợp này tại Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 từ Điều 65 đến Điều 67.

1. Các trường hợp để xác định một người đã chết

- Chết thực tế và có giấy chứng tử hoặc các giấy tương tự (ví dụ giấy xác nhận của địa phương về việc người đó chết trước năm 1975)

- Chết trong trường hợp Tòa án tuyên bố là đã chết bằng bản án hoặc quyết định có hiệu lực pháp luật. Nghĩa là, trường hợp này xác định chết nhưng không nhìn thấy trên thực tế.

Về hệ quả pháp lý phát sinh khi Tòa án tuyên bố một người đã chết, khoản 1 Điều 72 Bộ luật dân sự 2015 quy định như sau:

“Điều 72. Quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản của người bị Tòa án tuyên bố là đã chết

1. Khi quyết định của Tòa án tuyên bố một người là đã chết có hiệu lực pháp luật thì quan hệ về hôn nhân, gia đình và các quan hệ nhân thân khác của người đó được giải quyết như đối với người đã chết.”

2. Về thời điểm chấm dứt hôn nhân

Theo Điều 65 Luật hôn nhân và gia đình năm 201 thì hôn nhân chấm dứt kể từ thời điểm vợ hoặc chồng chết. Trong trường hợp Tòa án tuyên bố vợ hoặc chồng là đã chết thì thời điểm hôn nhân chấm dứt được xác định theo ngày chết được ghi trong bản án, quyết định của Tòa án.

3. Về việc giải quyết tài sản của vợ chồng

Điều 66 quy định nguyên tắc chung về giải quyết tài sản của vợ chồng trong trường hợp một bên chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết. Cụ thể:

3.1. Khi một bên vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết thì bên còn sống quản lý tài sản chung của vợ chồng, trừ trường hợp trong di chúc có chỉ định người khác quản lý di sản hoặc những người thừa kế thỏa thuận cử người khác quản lý di sản.

Khi có yêu cầu về chia di sản thì tài sản chung của vợ chồng được chia đôi, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận về chế độ tài sản. Phần tài sản của vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết được chia theo quy định của pháp luật về thừa kế.

3.2. Trong trường hợp việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của vợ hoặc chồng còn sống (ví dụ: đời sống người vợ hoặc chồng sẽ gặp rất nhiều khó khăn nếu ngay lập tức chia di sản), thì gia đình thì vợ, chồng còn sống có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế phân chia di sản theo quy định của Bộ luật dân sự. Nghĩa là, bên còn sống có quyền yêu cầu Tòa án xác định phần di sản mà những người thừa kế được hưởng nhưng chưa cho chia di sản trong một thời hạn nhất định. Thời hạn này không quá 03 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn 03 năm mà bên còn sống chứng minh được việc chia di sản vẫn ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của gia đình họ thì có quyền yêu cầu Tòa án gia hạn một lần nhưng không quá 03 năm (theo Điều 661 Bộ luật dân sự 2015)

3.3. Tài sản của vợ chồng trong kinh doanh được giải quyết theo quy định như trên, trừ trường hợp pháp luật về kinh doanh có quy định khác.

4. Về việc giải quyết vấn đề khi vợ, chồng bị tuyên bố là đã chết trở về

Thực tế vẫn có nhiều trường hợp người bị Tòa án tuyên bố đã chết lại trở lại còn sống sau đó. Vậy việc này giải quyết như thế nào?

Theo Điều 73 Bộ luật dân sự 2015:

“Điều 73. Hủy bỏ quyết định tuyên bố chết

1. Khi một người bị tuyên bố là đã chết trở về hoặc có tin tức xác thực là người đó còn sống thì theo yêu cầu của người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố người đó là đã chết.”

Quan hệ nhân thân, tài sản khi vợ, chồng bị tuyên bố là đã chết mà trở về được giải quyết như sau theo Điều 67 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014.

4.1. Về quan hệ hôn nhân

- Khi Tòa án ra quyết định hủy bỏ tuyên bố một người là đã chết mà vợ hoặc chồng của người đó chưa kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được khôi phục kể từ thời điểm kết hôn.

+ Trong trường hợp có quyết định cho ly hôn của Tòa án theo quy định tại khoản 2 Điều 56 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 thì quyết định cho ly hôn vẫn có hiệu lực pháp luật.

+ Trong trường hợp vợ, chồng của người đó đã kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được xác lập sau có hiệu lực pháp luật.

4.2. Về quan hệ tài sản

- Trong trường hợp hôn nhân được khôi phục thì quan hệ tài sản được khôi phục kể từ thời điểm quyết định của Tòa án hủy bỏ tuyên bố chồng, vợ là đã chết có hiệu lực. Tài sản do vợ, chồng có được kể từ thời điểm quyết định của Tòa án về việc tuyên bố chồng, vợ là đã chết có hiệu lực đến khi quyết định hủy bỏ tuyên bố chồng, vợ đã chết có hiệu lực là tài sản riêng của người đó;

- Trong trường hợp hôn nhân không được khôi phục thì tài sản có được trước khi quyết định của Tòa án về việc tuyên bố vợ, chồng là đã chết có hiệu lực mà chưa chia được giải quyết như chia tài sản khi ly hôn.

Luật Hoàng Anh