Hệ quả pháp lý về quan hệ hôn nhân khi một bên vợ hoặc chồng bị Tòa án tuyên bố là đã chết lại trở về được quy định như thế nào?

Con người là tổng hòa của các mối quan hệ xã hội và sự tồn tại của mỗi cá nhân bao giờ cũng nằm trong mối liên quan với những cá nhân khác trong cộng đồng. Chính vì vậy khi cá nhân đó chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết, tư cách chủ thể của họ hoàn toàn chấm dứt trong thực tế. Tuy nhiên trên thực tế không thể loại trừ những trường hợp vì nhầm lẫn hay sai sót hay vì một nguyên nhân khách quan nào đó mà sau khi quyết định tuyên bố chết của Tòa án có hiệu lực thì người đó quay về. Vậy hệ quả pháp lý về quan hệ hôn nhân khi một bên chồng hoặc vợ bị Tòa án tuyên bố là đã chết lại trở về được quy định như thế nào? 
Khoản 1 Điều 67 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định về quan hệ hôn nhân của vợ chồng khi một bên bị tuyên bố là đã chết trở về như sau:
“1. Khi Tòa án ra quyết định hủy bỏ tuyên bố một người là đã chết mà vợ hoặc chồng của người đó chưa kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được khôi phục kể từ thời điểm kết hôn. Trong trường hợp có quyết định cho ly hôn của Tòa án theo quy định tại khoản 2 Điều 56 của Luật này thì quyết định cho ly hôn vẫn có hiệu lực pháp luật. Trong trường hợp vợ, chồng của người đó đã kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân được xác lập sau có hiệu lực pháp luật”.
Như vậy khi một bên vợ hoặc chồng bị tuyên bố là chết trở về thì quan hệ hôn nhân của họ với người kia có được hay không cò tùy thuộc vào “tình trạng hôn nhân thực tế” của người còn lại tại thời điểm Tòa án ra quyết định hủy bỏ tuyên bố chết. Có thể thấy việc Tòa án ra quyết định hủy bỏ tuyên bố chết là tiền đề để xác định xem quan hệ hôn nhân trong trường hợp này được giải quyết như thế nào. Trường hợp chính người bị tuyên bố chết trở về và những người có quyền, lợi ích liên quan không yêu cầu Tòa án ra quyết định hủy bỏ tuyên bố chết thì quan hệ hôn nhân được giải quyết thế nào thì pháp luật vẫn chưa có quy định rõ ràng, cụ thể.
Quan hệ hôn nhân được khôi phục trong trường hợp sau:
Theo đó, tại thời điểm Tòa án hủy bỏ quyết định tuyên bố chết mà người vợ hoặc chồng của người đó chưa kết hôn với người khác thì quan hệ hôn nhân của họ đương nhiên được khôi phục tại thời điểm đăng ký kết hôn. Trong trường hợp không ai yêu cầy hủy bỏ quyết định tuyên bố chết mà người bị Tòa án tuyên bố chết trở về và tiếp tục chung sống với vợ, chồng của mình thì những tài sản mà hai người tạo ra trong thời gian này có được xem là tài sản chung của hai người trong thời kỳ hôn nhân không? 
Quan hệ hôn nhân không được khôi phục trong hai trường hợp sau:
- Trước khi tuyên bố là đã chết , người này đã bị tuyên bố mất tích. Trong thời gian tuyên bố mất tích, vợ hoặc chồng của họ đã yêu cầu Tòa án giải quyết cho ly hôn và Tòa án đã ra quyết định cho ly hôn có hiệu lực pháp luật. Sau đó người này vẫn biệt tích và không có tin tức gì sau ba năm kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích có hiệu lực. Do vậy, họ đã bị tuyên bố là đã chết. 
Người chồng hoặc vợ của người bị tuyên bố là đã chết yêu cầy Tòa án xử ly hôn theo Khoản 2 Điều 56 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 thì khi người đó trở về, quyết định ly hôn vẫn có hiệu lực pháp luật. Khoản 2 Điều 56 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định:
“2. Trong trường hợp vợ hoặc chồng của người bị Tòa án tuyên bố mất tích yêu cầu ly hôn thì Tòa án giải quyết cho ly hôn”.
Quyết định  cho ly hôn của Tòa án dựa trên cơ sở người vợ hoặc chồng của người bị Tòa án tuyên bố chết thể hiện ý chí của mình thông qua đơn yêu cầu ly hôn. Nghĩa là khi họ gửi đơn yêu cầu ly hôn thì đồng nghĩa với việc họ không còn tình cảm gì với người bị tuyên bố là đã chết. Như vậy khi người bị Tòa án tuyên bố chết trở về, họ cũng không còn lý do gì để quay lại chung sống với người đó.
- Người chồng hoặc vợ của người bị tuyên bố là đã chết đã kết hôn với người khác thì pháp luật sẽ công nhận mối quan hệ sau là quan hệ hôn nhân hợp pháp.
Bởi khi Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết thì hệ quả pháp lý về quan hệ hôn nhân đối với người bị Tòa án tuyên bố chết được xử lý giống như người đã chết tự nhiên. Nghĩa là quan hệ hôn nhân của họ đương nhiên chấm dứt mà không cần phải thông qua thủ tục ly hôn tại Tòa án. 

Luật Hoàng Anh