Khi nào cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên?

Cha, mẹ được pháp luật quy định có quyền yêu thương, chăm sóc, nuôi dưỡng, chăm lo cho việc học tập của con, giáo dục, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của con,… Tuy nhiên trong một số trường hợp, pháp luật quy định cha, mẹ bị hạn chế việc thực hiện các quyền đối với con để bảo vệ quyền lợi mọi mặt của con chưa thành niên. Luật Hoàng Anh sẽ tìm hiểu và giải đáp về vấn đề hạn chế quyền của cha mẹ đối với con chưa thành niên và các vấn đề liên quan.

1. Các trường hợp cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con

Điều 85 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên trong các trường hợp sau:

- Cha, mẹ bị kết án về một trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý (đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự và Tòa án xử và bản án đã có hiệu lực pháp luật) hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.

Cụ thể các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh sự quy định tại Bộ luật hình sự năm 2015 từ Điều 123 đến Điều 156.

- Phá tán tài sản của con.

Con chưa thành niên có quyền có tài sản riêng theo quy định của pháp luật. Tài sản riêng của con bao gồm tài sản được thừa kế riêng, được tặng cho riêng, thu nhập do lao động của con, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng của con và thu nhập hợp pháp khác. Tài sản được hình thành từ tài sản riêng của con cũng là tài sản riêng của con.

Tài sản riêng của con chưa thành niên sẽ do cha, mẹ quản lý. Trường hợp cha, mẹ quản lý tài sản riêng của con và tự ý sử dụng tài sản vào mục đích cá nhân mà không vì lợi ích của con làm cho số tài sản đó bị phá tán, không thể lấy lại được, đây được coi là căn cứ để xem xét hạn chế quyền đối với con chưa thành niên.

- Có lối sống đồi trụy.

Đây là trường hợp cha mẹ có lối sống trụy lạc và suy đồi, sa đà vào các tệ nạn xã hội như cờ bạc, nghiện ma túy,… không quan tâm, lo lắng đến con và bỏ bê gia đình. Con chưa thành niên sống trong gia đình mà cha, mẹ ăn chơi, suy đồi, có hành vi trái đạo dức xã hội sẽ bắt chước cha, mẹ và có suy nghĩ, hành vi lệch lạc. Từ đó con không thể phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ cũng như đạo đức, con không được chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục đầy đủ. Việc hạn chế quyền của cha mẹ đối với trong trường hợp này là vô cùng cần thiết.

- Xúi giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội

Cha, mẹ lợi dụng con chưa thành niên để xui và thúc đẩy con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội với dụng ý xấu như lừa đảo, chiếm đoạt tài sản, cướp giật,… hoặc bắt con làm những điều trái với ý muốn của con. Để tránh việc gây ảnh hưởng xấu đến nhận thức và hành vi của con, trường hợp này được quy định là căn cứ để hạn chế quyền của cha mẹ đối với con.

2. Các chủ thể có thẩm quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên

Theo quy định tai Điều 86 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014, cá nhân, tổ chức có thẩm quyền đề nghi Tòa án hạn chế quyền của cha mẹ đối với con bao gồm:

- Cha, mẹ, người giám hộ của con chưa thành niên

- Người thân thích

Người thân thích được hiểu là người có quan hệ hôn nhân, nuôi dưỡng, người có cùng dòng máu về trực hệ và người có họ trong phạm vi ba đời.

Những người cùng dòng máu về trực hệ là những người có quan hệ huyết thống, trong đó, người này sinh ra người kia kế tiếp nhau.

Những người có họ trong phạm vi ba đời là những người cùng một gốc sinh ra gồm cha mẹ là đời thứ nhất; anh, chị, em cùng cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha là đời thứ hai; anh, chị, em con chú, con bác, con cô, con cậu, con dì là đời thứ ba.

- Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình

Theo quy định tại Điều 8 Nghị định số 02/2013/NĐ-CP ngày 03/01/2013 của Chính phủ về cơ quan quản lý nhà nước về công tác gia đình:

Các cơ quan quản lý nhà nước về gia đình thực hiện công tác về gia đình thông qua hoạt động hỗ trợ xây dựng gia đình, trong đó có bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các thành viên trong gia đình. Vì vậy, cơ quan quản lý nhà nước có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha mẹ đối với con.

- Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em (theo quy định của Luật Trẻ em năm 2016)

- Hội liên hiệp phụ nữ

Ngoài ra, Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định các cá nhân, cơ quan, tổ chức khác khi phát hiện cha, mẹ có hành vi vi phạm quy định như phân tích ở trên cũng có quyền đề nghị cơ quan quản lý nhà nước về gia đình, cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em, Hội liên hiệp phụ nữ yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên. Quy định này nhằm phát huy vai trò của các thành phần trong xã hội trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp của trẻ em.

3. Thẩm quyền, thời hạn và phạm vi hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên

* Thẩm quyền: Đối với cha, mẹ thuộc các trường hợp theo quy định của pháp luật như đã phân tích ở trên, Tòa án có thẩm quyền tự quyết định hoặc theo yêu cầu của cá nhân, cơ quan, tổ chức nêu trên ra quyết định hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con

* Thời hạn hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con là từ 01 năm đến 05 năm, tùy vào mức độ và hành vi vi phạm của cha, mẹ đối với con. Tòa án có thể xem xét rút ngắn thời hạn này.

* Phạm vi hạn chế quyền: Tòa án quyết định không cho cha, mẹ trông nom, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con hoặc đại diện theo pháp luật cho con. Tùy vào từng trường hợp cụ thể, mức độ, tính chất hành vi vi phạm của cha, mẹ mà Tòa án quyết định hạn chế một phần hoặc tất cả các quyền nêu trên của cha, mẹ đối với con.

4. Hậu quả pháp lý của việc hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên

Hậu quả pháp lý của việc hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên được quy định tại Điều 87 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 như sau:

- Người bị hạn chế sẽ không được thực hiện quyền đối với con trong thời hạn mà Tòa án quyết định.

- Đối với trường hợp chỉ có cha hoặc mẹ bị Tòa án quyết định hạn chế quyền đối với con chưa thành niên, người còn lại phải thực hiện việc trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con và đại diện theo pháp luật của con.

- Việc trông nom, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con được giao cho người giám hộ trong các trường hợp sau:

+ Cả cha và mẹ đều bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên

+ Một bên cha hoặc mẹ không bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên nhưng không đủ điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ đối với con

+ Một bên cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên và chưa xác định được bên cha, mẹ còn lại của con chưa thành niên

Việc quy định xử lý hậu quả nhằm bảo đảm quyền lợi về mọi mặt của con chưa thành niên được thực hiện đầy đủ, không bị gián đoạn, phù hợp với chính sách của Nhà nước về bảo vệ và chăm sóc trẻ em.

Ngoài ra, pháp luật còn quy định cha mẹ bị hạn chế quyền đối với con không có nghĩa cha, mẹ được miễn thực hiện nghĩa vụ với con, cha, mẹ vẫn phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng cho con theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2014.

Luật Hoàng Anh