Khi nào quyền của cha, mẹ với con chưa thành niên bị hạn chế?

Việc chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục các con vị thành niên là nghĩa vụ đương nhiên của cha mẹ. Với quan điểm trẻ em là tương lai của đất nước, trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội, các quốc gia đều quan tâm bảo vệ quyền lợi của trẻ em; trẻ em được bảo vệ trong gia đình và ngoài xã hội.

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: “cha mẹ phải thương yêu con, tôn trọng ý kiến của con; chăm lo việc học tập, giáo dục để con phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ, đạo đức, trở thành người con hiếu thảo của gia đình, công dân có ích cho xã hội; Trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên,... Không được phân biệt đối xử với con trên cơ sở giới hoặc theo tình trạng hôn nhân của cha mẹ; không được lạm dụng sức lao động của con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động; không được xúi giục, ép buộc con làm việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội” (Điều 69).

Tuy nhiên, trong thực tế, ngày càng  không ít những bậc cha, mẹ tỏ ra thờ ơ, coi nhẹ trách nhiệm và các quy định của pháp luật. Nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng con chưa thành niên bị vi phạm một cách nghiêm trọng. Ở nhiều gia đình, cha mẹ dùng uy quyền để ép buộc con mình phải nghe theo, đồng thời khi cần cha mẹ sẵn sàng dùng vũ lực hoặc những lời lẽ có tính chất xúc phạm, hành hạ, ngược đãi con, bỏ rơi con, mặc cho con sống trên các đường phố… Một số trường hợp khác, cha mẹ còn xúi giục ép buộc các con làm những việc mà pháp luật nghiêm cấm và xã hội lên án như trộm cắp, cướp bóc, mại dâm… Đây là những hành vi phải được xem xét và có biện pháp ngăn nhặn, trừng trị kịp thời, bảo đảm cho các em được sống trong một môi trường giáo dục tốt để các em có thể phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ và đạo đức, không bị lôi kéo vào con đường phạm tội.

1. Các trường hợp hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên

Khoản 1 Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên nếu cha mẹ thuộc một trong các trường hợp sau:

- Bị kết án về một trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con;

- Phá tán tài sản của con;

- Có lối sống đồi trụy;

- Xúi giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội.

Theo đó, việc hạn chế quyền nhằm ngăn chặn các hành vi vi phạm nghĩa vụ của cha mẹ gây ảnh hưởng đến lợi ích của con cái, giúp người con có môi trường phát triển an toàn, lành mạnh nhất có thể.

2. Chủ thể có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên

Theo Điều 86 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 cũng như quy định của pháp luật về tố tụng dân sự, cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên:

- Cha, mẹ, người giám hộ của con chưa thành niên,

- Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây:

- Người thân thích;

- Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;

- Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;

- Hội liên hiệp phụ nữ.

- Cá nhân, cơ quan, tổ chức khác khi phát hiện cha, mẹ có hành vi vi phạm quy định nêu trên có quyền đề nghị cơ quan, tổ chức quy định tại các điểm b, c và d khoản 2 Điều này yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên.

Hậu quả pháp lý của việc cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên

Theo Điều 87 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, cha, mẹ đã bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên vẫn phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng cho con. Trong trường hợp cha hoặc mẹ bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên thì người còn lại thực hiện quyền trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con và đại diện theo pháp luật cho con.

Việc trông nom, chăm sóc, giáo dục con và quản lý tài sản riêng của con chưa thành niên được giao cho người giám hộ trong các trường hợp sau đây:

- Cha và mẹ đều bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên;

- Một bên cha, mẹ không bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên nhưng không đủ điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ đối với con;

- Một bên cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên và chưa xác định được bên cha, mẹ còn lại của con chưa thành niên.

Trên thực tế, nhiều người cha, người mẹ không hiểu được quyền và nghĩa vụ của họ đối với con, cũng như không hiểu được rõ hoặc cố tình không hiểu về quyền của con, nhất là với con chưa thành niên nên đã có cách chăm sóc, giáo dục, nuôi dưỡng không phù hợp dẫn đến hậu quả rất nghiêm trọng. Quy định hạn chế quyền đối với con chưa thành niên là hoàn toàn thích đáng tuy nhiên vẫn cần được cụ thể hóa để áp dụng trong thực tiễn.

Luật Hoàng Anh