Quyền và nghĩa vụ của bên mang thai hộ vì mục đích nhân đạo và bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo được quy định như thế nào?

Các cặp vợ chồng vì những lí do nhất định không thể tự mang thai được phải nhờ đến sự phát triển của khoa học kỹ thuật ngành y tế thông qua hình thức mang thai hộ dẫn đến việc thiết lập và tồn tại mối quan hệ giữa vợ chồng nhờ mang thai hộ và vợ chồng mang thai hộ. Quan hệ giữa các chủ thể này phát sinh các quyền và nghĩa vụ mà các bên phải thực hiện trong việc mang thai hộ vì mục đihcs nhân đạo.

Điều 97, Điều  98 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định quyền và nghĩa vụ của vợ chồng mang thai hộ (bên mang thai hộ) vì mục đích nhân đạo và vợ chồng nhờ mang thai hộ (bên nhờ mang thai hộ) vì mục đích nhân đạo.

1. Quyền và nghĩa vụ của bên mang thai hộ

1.1. Quyền của bên mang thai hộ

Theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2014, bên mang thai hộ là vợ chồng mang thai hộ có các quyền sau:

- Người mang thai hộ, chồng của người mang thai hộ có quyền như cha mẹ trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản và chăm sóc, nuôi dưỡng con cho đến thời điểm giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ; thời điểm phải giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ.

- Người mang thai hộ được hưởng chế độ thai sản theo quy định của pháp luật về lao động và bảo hiểm xã hội cho đến thời điểm giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ.

Trong trường hợp kể từ ngày sinh đến thời điểm giao đứa trẻ mà thời gian hưởng chế độ thai sản chưa đủ 60 ngày thì người mang thai hộ vẫn được hưởng chế độ thai sản cho đến khi đủ 60 ngày. Việc sinh con do mang thai hộ không tính vào số con theo chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình.

- Bên mang thai hộ có quyền yêu cầu bên nhờ mang thai hộ thực hiện việc hỗ trợ, chăm sóc sức khỏe sinh sản.

Trong trường hợp vì lý do tính mạng, sức khỏe của mình hoặc sự phát triển của thai nhi, người mang thai hộ có quyền quyết định về số lượng bào thai, việc tiếp tục hay không tiếp tục mang thai phù hợp với quy định của pháp luật về chăm sóc sức khỏe sinh sản và sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản.  

- Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ từ chối nhận con thì bên mang thai hộ có quyền yêu cầu Tòa án buộc bên nhờ mang thai hộ nhận con.

1.2. Nghĩa vụ của bên mang thai hộ

- Người mang thai hộ, chồng của người mang thai hộ có nghĩa vụ như cha mẹ trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản và chăm sóc, nuôi dưỡng con cho đến thời điểm giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ; phải giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ.

- Người mang thai hộ phải tuân thủ quy định về thăm khám, các quy trình sàng lọc để phát hiện, điều trị các bất thường, dị tật của bào thai theo quy định của Bộ Y tế.

2. Quyền và nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ

Tương ứng với các quyền và nghĩa vụ của bên mang thai hộ, pháp luật cũng quy định quyền và nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ là vợ chồng nhờ mang thai hộ. Quyền và nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ và bên mang thai hộ có sự tương quan không tách rời, quyền của bên này luôn gắn với nghĩa vụ của bên kia và ngược lại.

Để tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện thỏa thuận việc mang thai hộ, pháp luật quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ như sau:

2.1. Quyền của bên nhờ mang thai hộ

- Quyền của bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo đối với con phát sinh kể từ thời điểm con được sinh ra.

- Người mẹ nhờ mang thai hộ được hưởng chế độ thai sản theo quy định của pháp luật về lao động và bảo hiểm xã hội từ thời điểm nhận con cho đến khi con đủ 06 tháng tuổi.

- Trong trường hợp bên mang thai hộ từ chối giao con thì bên nhờ mang thai hộ có quyền yêu cầu Tòa án buộc bên mang thai hộ giao con.

2.2. Nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ

- Bên nhờ mang thai hộ có nghĩa vụ chi trả các chi phí thực tế để bảo đảm việc chăm sóc sức khỏe sinh sản theo quy định của Bộ Y tế.

- Nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo đối với con phát sinh kể từ thời điểm con được sinh ra. 

- Bên nhờ mang thai hộ không được từ chối nhận con. 

Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ chậm nhận con hoặc vi phạm nghĩa vụ về nuôi dưỡng, chăm sóc con thì phải có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 và bị xử lý theo quy định của pháp luật có liên quan; nếu gây thiệt hại cho bên mang thai hộ thì phải bồi thường.

Ngoài ra, pháp luật cũng quy định về quyền và nghĩa vụ của con sinh ra trong trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo nhằm xác định quan hệ giữa cha, mẹ, con đối với bên nhờ mang thai hộ. Cụ thể:

- Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ chết thì con được hưởng thừa kế theo quy định của pháp luật đối với di sản của bên nhờ mang thai hộ

- Con sinh ra từ việc mang thai hộ với các thành viên khác của gia đình bên nhờ mang thai hộ có các quyền, nghĩa vụ như con ruột với các thành viên khác trong gia đình theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2014, Bộ luật dân sự năm 2015 và luật khác có liên quan.

Như vậy, pháp luật quy định quan hệ giữa vợ chồng bên mang thai hộ và vợ chồng bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo phát sinh các quyền và nghĩa vụ đối với nhau, từ đó tạo cơ sở pháp lý để thỏa thuận mang thai hộ vì mục đích nhân đạo giữa các bên được đảm bảo thực hiện phù hợp với quy định của pháp luật. Đồng thời nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quan hệ, đặc biệt là quyền lợi của người phụ nữ trực tiếp mang thai hộ và đứa con được sinh ra.

Luật Hoàng Anh